|
.. |
|
................. |
|
............ |
|
............ |
|
............ |
|
ADİGELER KİMDİR |
|
SİYUGH Gökhan İlhan |
|
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ |
|
............ |
|
............ |
M.Ö. 5.
yüzyıldan itibaren Kafkasya'yı gezip gören ve
eserlerinde buradan
bahseden Heredot, Hellenikus, F.Arrivan, Strabon, Romalı
Pliny gibi antik
dönem seyyah ve tariçilerin ile Ruslar, Gürcüler,
Tatarlar ve Araplar;
Kuzey Kafkasya'nın otokton (yerli) hakları için Kas,
Kask, Kasog, Kasogi,
Sirkas, Kerkes, Kerakes gibi isimler kullanmışlardır. Bu
tanımlamalar,
zamanla batı söylemi ile Cirkas, Cirkassi, Cirkasyen ve
nihayet Arapların
kullandığı Şerakise, Çerakise gibi ifadelerinden
hareketle “ÇERKES”
sözcüğüne dönüşmüş ve literatüre geçmiştir. “Çerkes”
kavramı, Kafkasya'da
yaşamakta olan haklardan herhangi birisinin doğrudan adı
değildir. Orada
her halk, kendi tarihi adıyla yaşar ve adıyla bir
cumhuriyete sahiptir.
Çeçenler Çeçenistan'da, Abhazlar Abhazya'da, Osetler
Osetya'da, Adıgeler
Adıgey'de, Dağıstanlılar Dağıstan'da yaşar. “Çerkes”
ismi, dar anlamda
Kuzeybatı Kafkas kökenli Adıge-Abaza-Ubıh gruplarını, en
dar anlamda ise
sadece Adıge grubuna mensup boyları kapsamaktadır.
Osmanlı'dan günümüze
kadar olan literatürlerde, göçler ve sürgünler sonucunda
Kafkasya'dan
gelen tüm göçmenler bir üst kimlik olarak ‘Çerkes'
adıyla tanımlanmıştır.
Biz de bu anlamda kullanıyoruz.
KAŞENLİK
Çerkeslerin günümüze kadar devamlılığını sürdüren
geleneklerin birisi de
"kaşenlik adetidir. Bu adet bekar genç kız ve erkekler
arasında evlilik
öncesi dönemde gerçekleşmektedir. Diğer geleneklerde
olduğu gibi habze adı
verilen kurallarla sınırlıdır. Kaşenlik birbirinden
hoşlanan genç kız ve
erkekler arasındaki arkadaşlık ilişkisine denmektedir.
Çerkes kız ve erkekleri birbirleri ile düğünlerde,
toplantılarda, muhabbet
ortamlarında birlikte olurlar. Bu toplantılar en yaygın
olarak köylerde
görülür. Bu tür toplantılarda genellikle bir kaç köyün
gençleri biraraya
gelir. Sabahlara kadar süren sohbetler, oyunlar ve
eğlenceler yapılır. Bu
geceler gençlerin birbirlerini tanımalarına yardımcı
olmaktadır. Muhabbet
geceleri bir eğlence kaynağı olduğu kadar aynı zamanda
eğitim yereri de
sayılmaktadır. Kızlar ve erkekler belirli bir yaştan
başlayarak bu tip
toplantılarda çerkes adet ve görenekleri çerçevesinde
eğitilirler. Bütün
eğlence, düğün ve toplantılarda "thamate" adı verilen
bir kişi bulunur.
Aynı sülaleden olan kişiler kaşen olamazlar. Akrabalık
derecesi ne kadar
uzak olursa olsun yasaktır. Aynı köyden kişilerin kaşen
olmaları hoş
karşılanmaz. Bu kural günümüzde biraz yumuşamıştır.
Artık aynı sülaleden
olmamak kaydıyla kaşenliğe fazla tepki duyulmamaktadır.
Muhabbet
toplantılarında kızlar ve erkekler karşılıklı otururlar.
Gençlerin her toplantıda farklı kaşeni olabildiği için
bir Çerkez kızının
ya da erkeğinin evleninceye kadar çok fazla kaşeni
olabilmektedir.
Toplantıda amaç tanışmak, eğlenmek ve kendine uygun bir
eş seçmek olduğu
için kaşenlik bazen ciddi bazen de şaka halinde ortaya
çıkmaktadır. Sayısı
fazla olan şaka kaşenliğinin çok fazla bir ciddiyeti
yoktur.
Kız ya da erkek birbirlerinin daha önceki kaşenlerine
karşı herhangi bir
olumsuz tavır takınmazlar. Eski kaşenlerle sosyal
ilişkiler kesilmez.
Çünkü daha önceki kaşenlerin şaka olduğunu her iki
tarafta kabullenmiştir.
Kadın ya da erkek eski kaşenleriyle bu benim eski
kaşenim diye espri
yapabilir. Dolayısıyla kızın ya da erkeğin birden fazla
kaşeni olması
yadırganmamaktadır.
ADİGE MÜZİĞİ
Müzik, Adıge halkının yoldaşı olmuş, acısını paylaşmış,
sevincine ortak
olmuştur. Kültürel mirası yeni nesillere en iyi bir
şekilde aktaran Adige
şarkıları olmuştur. Adıgelerin dünya görüşleri berrak
bir şekilde
şarkılarına aynen yansır. Bu şarkılarda özgürlüğü
korumak için akla,
cesarete ve insaniliğe ihtiyaç olduğu vurgulanır. 1869
yılında Tereke
Vedomost'da yayımlanan "Adıge Şarkılarının
Karakteristiği" adlı makalede
şunlar kaydedilmektedir:
"Adıge halkının, şarkılarından başka hiçbir kültürel
değeri olmasa da
halkın yaşantı ve varlığını yalnız bu şarkılardan
anlamamız mümkündür."
Genç olsun, yaşlı olsun herkes isminin şarkıya konu
olmasını en güzel
hediye olarak kabul ederdi. Adıge insanı için en onursuz
davranış
korkaklıktı. Korkak bir kimlik olarak şarkılara konu
olmaktan daha büyük
bir utanç yoktu Adige için. Güzel huylu ve derin bir
toplumsal terbiyeye
sahip olan bir kızın, ismi unutulmasın ve herkes onu
örnek alsın diye adı
şarkılara konu edilirdi.
"Hatramme Ya Paq" adlı şarkı bu tür şarkılara bir
örnektir. Bu şarkı
Nethuace köyünde bestelenmiştir. Hatram ailesinin Paq
ismindeki güzel
huylu kızı için methiyeler içeren şarkı, günümüze kadar
ulaşan toplumsal
içerikli eski bir şarkıdır. İşte bu şarkının sözlerinden
birkaç satır:
MÜZİK ALETLERİ
Adığe kültürünü zenginleştiren farklı konulardaki
voredlerin farklılığı
sadece melodi ve sözlerden kaynaklanmaz. Aynı zamanda
müzik aletlerinin
farklılığı açısından da kısımlara ayrılır:
- Bjemıy
- Kamıl
- Sırın
- Şıç'epşın
- Pşınakheb
- Pşınet'arku
- Epepşın
- Pheç'iç'
- Şot'ırıp'
- Adığe Pşın
- Nakıre.
Bu müzik aletleri günümüze kadar gelmiştir. Ancak artık
kullanılmayan
birçok müzik aleti de bulunmaktadır. Bütün bu müzik
aletlerinin ayrı ayrı
hikayeleri vardır.
Adıgeler'in çok değer verdiği ve herkesin çok severek
dinlediği müzik
aletleri Kamılepş, Sıç'epşın ve Pheç'iç'tir. Adıge müzik
kültüründe
Kamılepş'in her zaman için belirgin bir yerinin olduğu
herkesçe bilinir.
Bu çalgı eskiden düğünlerin en gözde çalgısı idi. Tevçoj
Tzığo, "Mefeko
Vurısbiy" adlı şiirinde Kamilepş'den şöyle söz eder.
Kamilepş'ler yarışır
Yırtılırcasına çalınır
Ceguak'olar canlanır
Vokalistleri bağırır
Hatıyak'o kızları oyuna çıkarır
Sanırsın ki düğün yeni başlıyor. |
|
............ |
|
............ |
|
|
|
............ |
|
................. |
