Ивгъуэтэнухэр





 

.

.

ТИЛЪАПСЭХЭМ ТЯКIУЖЬЫМЭ
Чэтэо Надир

CC-Culture and Art Department

.

ЦIыф псэтэури апэу иунагъо, етIанэ илъэпкъ -илъапсэ къызщежьагъэм лъэхъу,е ихэку зигъэзэжьыкIэ ежь зикъигъэотыжьынэу хьишъэм ишъэф хэм ауж ехьа.
Ахэмэ зэу сащыщ, Батукъо Хьарун я 1941-рэ илъэсхэм ыугъоигъэ орэдыжъ горэм сыщрихьылIагъ, Чэтаохэм япсэупIагъэ къуаджэу Хьыдыжъ (Хадыж енск) ары.

.

Сыгу зэрэлъэпэрэпэгъагъэм  уасэ фэшIыгъуай.

ЦIфым шъхьащезгъэхырэ «Летхе» псыхъом щыщ зыпсы гъуантIкIо сешъо гущэу зэкIэми зэлъышIэрэ зэо мэхьаджэм, ащ илIыкIо псэ ишъу жъалымхэм яIэпэIэсэныгъэ зэхицунтхьагъэ тиблэкIыгъэ ехьылIэгъэу тизэдэгущыIэгъухэм закъкIэрысчыжьыгъэми, дунаим икIэрыкIэу сыкъте хьажьыгъэу зыкъысщыхъужьыныгъи. А оой гущ, сIэ илъыгъэем, а зэман  ыр къэзгъэуцуныети, чIыр  очэрэгъуфэкIэ сыщыпсэуныгъи. Хьыдыжъ иIуашъхьэхэм къащылъагъохэрэ ошъогоум  сIапэхэмкIэ санэсы ныгъи,  сынапIэхэр зэтелъхэу заохэр зыщымыIэгъэ лъэхьаным ижьыбгъэ макъэмэ сахэкIуахьыныгъи.

 Ар джыри Адыгэ къуаджэ гущэу щытыгъэми сэ сыкъщыхъуныгъи. Унэхэр

зыдэплъыерэ къушъхьахэм къакъоплъырэ тыгъэм, тичылэ зызэриусэигъэ къушъхьахэм акъогъу къокIодэгъэ уахьтэхэм  ащызгъэшIэщтагъэр сыд фэ диз.

Хьыдыжъ уашъхьэхэм къащыкIырэ къэгъэгъахэм ямэIэшIу зыIусщэм, кIэух зимыIэ тимэз ичъыгыхэм сяIушъэшъэн, зы адыгэ лIыжъ горэм ынэкIушъхьэ нэбзиеу сепшылIэни ; къэзхэщхыпцIыныгъи  ыгу щизэу.

Хьыдыжъ техыгъэ сурэтхэм сызяплъыкIэ сыгу зэм мэшIо тхъобзэшъухоу зыретэкъуахьы, зэм кIосэжьыгъэ ежьэ сэпэ щынапхэу зеушъэфы гущ.

Сэ къутэмэ пыкIыкIыгъэм зезгъэIэтынэу джыри зэ  зыпызгъанэ ар  къэсы ми, дунаим  нахь зефызы.

Зыкъыухъурэяхьым зифызызэ дунаеу цIыкIу хъурэм, гуркъэу пэуцурэ цIыф заулэхэм заохэр, културэ зэутэкIхэр зэхафы ыкIи ячIыгужъэу, яхэ коу зыпэIапчъэхэм алъэхъух.                                                                             Лъэпкъхэу лIэшIэгъу онтэгъухэм акIэпытIахьыгъхэр къачIэпшыжьыхэзэ ялъапсэ икъежьапIэ агу къагъэкIжьы..

ЗинэIуасэхэу, ижъыкIэ щегъэжьагъэу атхьакIум иты бзэпс зэпытыгъэхэм зырагъэпкIылIагъэу гугъэм илъыхъуакIохэм  дунаим зыщаушъомбгъу. Ныбжьи амылъэгъугъэ хэку шIулъгъу кIуачIэм, шIоигъоу икIыгъ, ылъап  сэ екIужьыгъэр ышъхьэу  «Эксилис»м фэдэу филм ямышIыкIэхэр тырахы

Сэ сигугъэ згъэкIодырэп, сэбанэ.

Кинохэм къагъэлъагъорэм хэлъыр е хэмылъыр арэп Iофыр, уилъапсэхэр ащ къыхэпхыжьыныр ары  нахь. Ахэр, заохэм ыкIи политикэм зэпырыгъэ загъэ културэм е зэхагъэтэкъугъэ чIыгур ары зыуж итхэр.

Ылъапсэхэр  къэгъотыжьыгъэныр анахь зищыкIагъэу зылъытэхэрэр тэщ фэдэу хымэ чIыгухэм  къэгъэгъэ зэфэшъхьафхэу зыкъыщзэIузыхыхэрэр   ары, арыщ, тызлъыхъурэ тятэжъхэр къызщыхъугъэ чIыгур зэтэгъэлъэгъу е ащ къэтэгъэзэжьы; анахь макIэми зы гъуаткIо нэмыIэми ащ кIочIэгъу та фэхъунэу, гъэшIуагъэу тыгу хэлъым тафэбэнэнэу. Яунэхэр, якъуаджэхэр, агъэпсыгъэ чIыпIэхэр зэтэгъэгъотыжьы, нахь тэрэзэу къэпIэон хъум ахэмэ къыщанэгъэ мэкъэ шъэфыхэм, нэрымылъэгъу псэукIэхэм защытэгъэгъозэ жьы . Зыхэтэгъанэ гъашIэм; мы  чIыгум  лъапсэ щытыдзынэу, тыгъэ нэбзы  ехэм тадэIэбэен-талъыIэсынэу, ипсыхьохэм ащыщ тыхъунэу.

Тинахьыбэм гупшысэ шъхьафыкIэ тыкътеуцо Кавказым ичIыгу ыкIи ащ пчыхьапIэлъэгъу тфэгъугъэхэр къетэхьылIэх. Зыхэр мы  чIыгум изыбжиз пэпэчъ Адыгапсэ зыхэгъэщагэ ыкIи зэо мычъэгъожьхэм  янэшIошIыгъэ къызлъэщэ. Зыр пкIьыхьам ахэт налмэс-налкъут пхъунтэм  ыуж ит.      Хэтырэ горэми  хэку къэгъэзэжьыным репхы илъэпкъым изыужыжьын. 

Фаем илъыпкъ икъэнэжьын-икъзэтеуцожьын иIахь хилъхьаныр ипшъэры лъэу, лъэпкъ шIэжьыр щымыIэ мыхъунэу ылъытэу ышъхьа шъхьапэн  лъы мыхъоу е фаем блэкIыгъэр ыкIи ятэжъ пIащэхэм яегъэ ижъырэ ихэку ыгъ отыжьын  ыгу хэлъэу орэхъу, инахьыбэрэм агу куоу хэлъыр илъапсэхэм алъыхъужьын ыгъотыжьыныр ары , шъхьаихыгъэу къымыIоми. ЗичIыгу лъабжъэкIэ зыхэзгъэнагъэ тиблэкIыгъэу Тятэжъ пIащэхэм  алъэхъу, тызэ джэгъэ тхыгъэхэм арыт гъунапкъэхэм алъыIэсыжьыным чIэхъопсы. Iотэжьхэм талъыкIоу загъори  къыхэкIы.

Тызлъыхъухэрэр арымырэу, дгъотырэм тыдэмахьэу къызэрэхэкIырэр нахьыб.

Дгъотыгъэ тIэкIури  Iулъхьа пкъыеу ти чийхэмэ емыхышъоу атенэ.Тфегъэ  хыырэп, зы жьы къэщэгъу къэсми  иузэу тыгу къегъэкIыжьэу.

Ащ фэдэу зихэку - зичIыгу зэрагъэбгынагъэу лъэпкъ гъэкIодым къелы гъэхэм къакIэхъуахьыгъэхэр ялъапсэ лъыхъунэу гъогу техьагъэхэм щэкI хэлъэп, мэстапэкIэ псынэ атIыщт. АтIыщт, сыда пIомэ ащ фэдэу зымыхъукIэ ашIокIодыжьыпэныр егъашIэми  къапыщылъыщт.

Тихьишъэ,тичIыгу къыпихырэ мэIэшIу тхъуабзэр тыкъэзыукъудыижьы!  

« къызэсынэкIыгъэ лъапсэхэр къыслыгъыхэрэм фэд,

ыкIи сыцIыкIугъом игъусэу сшIокIодыгъэ сичIыгу,

сыкъзэтеуцо, зэIо-зашIэу къысаорэ жьыбгъэ мэIэшIум сыкъеуIэ»

(Папло Неруда)

Гупшысэхэр зиер ыкIи тыркубзэкIэ зытхыгъэр  Чэтэо Надир.

АдыгабзэкIэ зэзыдзэкIыгъэр МэфэшIукъо Щенгюл.

Мыщ дэжьым сыгу къыгъэкIыжьыгъ Надир, тиунэкъощ ныом Хьэдэз Нан етIощтыгъ. Нахьажъхэр,илэгъухэр ащ Хьэдэз аIозэ еджэщтыгъэх. Хьэдэз абдзах аIощтыгъ тянэ дэхэм. Хъыдэжъ щыщыгъэн шIуа. ЫцIагъэр Бабухьан. Ныо фыжьыбзэу, одыцIыкIоу щытыгъ. Гъэмафэ зыхъукIэ пчъэIупэм ты гъэм зыригъэоу,загъори зыгорэхэр нэгъунджэ Iумылъэу ыдыжьыхэу Iусыщтыгъэу къэсэшIэжьы.

Адыгэхэм, зыщыщ къуаджэм, лъэпкъым,лIакъом ыцIэкIэ нысэм, ныом еджэхэу яхэбзагъ. АрыгъэнкIи мэхъу Бабухьан тэ Хьэдэз нанкIэ тызкIещ джэ щтыгъэр. Хъыдыженск аIоу зэхэсхы къэсми Хьэдэз Нан сыгу къэкIы жьы ыкIи  сэ сыцIыкIугъ ар зэлIэм,арыми  икIэлэ нахьыжъэу Хьарун  ымакъэ Iоу япчъэIупэ зэрэщыгъыщтыгъэр сынэгу къычIэуцожьы. ). Илъэс II2-рэм итэу я I963-эр илъэсым  лIагъэ.

Ащ фэд, тиунэкъощ горэм цIэ тедзэу Бытхь ыцIагъэр.Щачэ чIыпIэ Бытхь зерепхыгъэр къэзгъотыгъогоп. Щыгъыжъые благъэр зызэпытхьыкIэ, щы гъыжъыехэр зэрэзэбрычъырэу, инахьыбэрэр къызкъомыхыжьышъущт къо гъу е чIэгъы горэм зэрэчэлъыадэрэм фэд, Адыгэу  итэ къуахьыгъэ хъугъэм ылъапсэ ихьишъэ.

 

.

.

          

.