|
Абы дэщIыгъужын хуейщ мыри:
иджыри къэс фIырэ Iейуэ къалъытэу щыта псоми щIэрыщIэу щеплъыж,
ахэр я уасэкIэ щызэблагъэувыкIыж мы ди зэманми КIыщокъуэм хуащI
гулъытэр, пщIэр зыкIи нэхъ мащIэ хъуакъым. Абы и щхьэусыгъуэр
КIыщокъуэм сыт хуэдэ къулыкъушхуэ имыIыгъами, щхьэпагэу
къемыплъыхыу, цIыхугъэ нэсым и пщалъэкIэ гъащIэм еплъу
къызэрекIуэкIарщ. ЗэхъуэкIыныгъэм и илъэскIэ дызэджэм ди
гъащIэмрэ ди литературэмрэ къыхаха унэтIыныгъэр -
къыхуеджэныгъэхэр IэщIыб ящIу цIыхубэр цивилизацэм хуэзышэ,
зезыгъэужь, зи уасэр нэхъ лъагэ фIэкIа зэи къемыхуэх
гурыIуэгъуэхэм я гупэр зэрыхуагъэзар, КIыщокъуэм куэдкIэ
нэхъапэ иту и дуней тетыкIэмрэ и лэжьыгъэкIэ къигъэлъэгъуащ.
I948 гъэм, балъкъэрхэм ауэ я цIэ къудей къипIуэну щышынагъуэм,
КIыщокъуэм и усэ тхылъым хигъэхьащ Кулиев Къайсын хуэгъэза усэ.
Ар КIыщокъуэм ныбжьэгъугъэр зэригъэпэжым и щыхьэт къудейкъым,
атIэ зэи езым и дуней еплъыкIэм зэрытемыкIынуми и нэщэнэт. Абы
къигъэлъагъуэрт КIыщокъуэм и лIыгъэри - литературнэ лэжьыгъэм
къыхэщащ а лIыгъэм и инагъыр.
Сыт КIыщокъуэм и
творчествэ псом я нэщэнэ нэхъыщхьэу хэлъыр жыпIэрэ узэупщIыжмэ,
Iэмал имыIэу мыпхуэдэ жэуапым ухуэкIуэнущ: абы и тхыгъэхэм
цIыхум и гум къыщыхъу-къыщыщIэхэмрэ дунейм щекIуэкIхэмрэ
щызэпыщIащ - а тIур апхуэдэу зэуIуу къэзыгъэлъэгъуэфынур, псэм
зыхезыгъэщIэфынур творческэ зэфIэкIышхуэ зиIэрщ.
КIыщокъуэм и творчествэм
щIэуэ хэлъымрэ абы къикIуа творческэ гъуэгуанэмрэ убзыхуным,
тэмэму джыным мыхьэнэ иIэр, адыгэ творческэ щIэныгъэрылажьэм я
зэхэщIыкIымрэ я зэфIэкIымрэ зэрызиужьа щIыкIэм щыгъуазэ
зэрызыпщIым и закъуэкъым, атIэ абыкIэ дэ адыгэ литературэ псом
щекIуэкIа Iуэхугъуэ нэхъыщхьэхэми датоIэбэж, тхакIуэ
дызытепсэлъыхьым и дуней еплъыкIэмрэ и тхэкIэ зихуэдэ щымыIэмрэ
япыщIауэ.
Ди япэкIэ КIыщокъуэ Алим
и творчествэм, и гъащIэ гъуэгуанэм тепсэлъыхьахэм
къызэрагъэлъэгъуащи, абы и тхыгъэхэр, къанэ щIагъуэ щымыIэу, езы
авторым е абы зыгуэркIэ къепхахэм ятеухуа хуэдэу гъэпсащ. Псори
гупсысэ куу зыщIэлъ образ хьэлэмэтхэмкIэ къулейщ, икIи
къыбгуроIуэ ахэр зы цIыхум - авторым - е ар къэзухъуреихьхэм я
гъащIэм къыщызэтемыувыIэу -
адыгэ лIакъуэ куэдым зэман жыжьэм
къыщыщIэдзауэ къакIуа гъуэгуанэм къуэпскIэ быдэу пыщIауэ
зэрыщытыр.
ТхакIуэшхуэм и
литературнэ жанр къуэпсыбэм щыщ дэтхэнэми нэхърэ нэхъ наIуэу
прозэм къыщыхощ и бзэм и зыужьыкIэр, и хъэтIым игъуэт
зэхъуэкIыныгъэр. КIыщокъуэм и прозэм къыщыгъэлъэгъуа хъуащ
лъэпкъым и тхыдэр, дунейм къыщыхъу зэхъуэкIыныгъэхэм адыгэр
къызэрыхущIэкIыр, гъащIэм щызрихьэлIэ гугъусыгъухэми
къызэрыхэкIыф щIыкIэр - и псэмрэ и напэмрэ къабзэу.
Лъэныкъуэ куэдкIэ, куэд
дыдэкIэ щолажьэ Алим и прозэ зызыужьа - зэманым и нэпкъыжьэ
зытелъыр - Iуэху зэмылIэужьыгъуэхэу зэман зэхуэмыдэхэм къэхъухэм
гъэхуауэ ятепсэлъыхьыр. Ауэ а псори зыкIэ зэщхьщ - дэтхэнэри
лъэпкъым и гъащIэм теухуащ. КIыщокъуэм и тхыгъэ ныхъыфIхэр
зэбгъапщэмэ, гу лъытэгъуей хъунукъым а темэ нэхъыщхьэр
къэгъэлъэгъуэныр зэрекIуэкIа щIыкIэм, зэпымыууэ абы
зэрызригъэужьам, а Iуэхушхуэ еIкуэкIхэм хэт цIыхухэм фIы и
лъэныкъуэкIэ ягъуэта зэхъуэкIыныгъэхэм.
Нэхъапэм лъэпкъ Iуэху
зехьэкIэм и тэмэмыпIэр къыщыгъэлъэгъуа худэжественнэ тхыгъэм
пщIэ зэрыхуащIари, къызэралъытари ахэр марксистско-ленинскэ
теорие хъужым зэрыбгъэдыхьэмрэ социалистическэ реализмэ
яубзыхуам зэрытехуэмкIэу щытащ. А зы къупхъэ-жыпхъэм изэгъэн
хуейуэ арат псори. Апхуэдэущ КIыщокъуэм и творчествэхутэхэр
Iуэхум зэрыбгъэдыхьэу щытари, жаIа-ятхахэр зэрыгъэпсари.
Ауэ щыхъукIи, КIыщокъуэм
и творчествэм, псом хуэмыдэу и прозэм, а жыхуэтIа
къупхъэ-жыпхъэхэм имызагъэ куэд ущрохьэлIэ. А зи гугъу тщIыхэр
IэджэкIи нэхъ лъагэщ, я мыхьэнэкIи нэхъ куущ, адыгэ лъэпкъым
революционнэ гъуэгукIэ къикIуам теухуауэ щыIэ литературэ псом
нэхърэ. Абы и щхьэусыгъуэхэр мымащIэу щыIэщ икIи
къэбгъэлъэгъуэфынущ. Ирикъуни, псалъэм папщIэ, цIыхур зи щIысыр,
ар зыхуэдэр, и мыхьэнэр, ар партым, революцэм зэрыхущытым,
абыхэм зэрахуэпэжым тещIыхьауэ гъуазэ яхуэхъуа а социалистическэ
реализмэм темыкIыу ятх художественнэ тхыгъэхэм къыщагъэлъагъуэу
зэрыщытар. Апхуэдэ «лIыхъужь» нэхъыщхьэхэт япэ адыгэ
революционерхэр, большевикхэр, ныкъусэныгъэ лъэпкъ яхэлъынкIэ
Iэмал иIэтэкъым, я нэхъ хьэл мыхъумыщIэ дыдэу яхэлъри
щIихъумэжырт большевикыу, партым хуэлэжу зэрыщытым. Мис аращ
КIыщокъуэми и образ нэхъыщхьэр нэгъуэщI гъуэгукIэ кIуэуэ,
Мэтхъэн Къазджэрий («Бгыщхьэхэр жейркъым»), нэгъуэщI гупсысэкIэ
къыщыкъуэкIым, ямыдэу куэд утыкум щIилъэдар, литературэхутэхэмрэ
критикхэмрэ ящIэнур ямыщIэжу къэнауэ щIыщытар. Апхуэдэу щытми, а
образ дыдэрат революцэми коммунист парт Iуэхуми, адрейхэм
емыщхьу, езым и еплъыкIэ щхьэхуэ щIэуэ хузиIар. Лъэпкъ
къызыхэкIам и гум щыщIэм ар псэкIэ нэхъ и гъунэгъути,
модрейхэу, революцэм и купщIэр зи напщIэ телъхэм нэхърэ нэхъ
захуэу, нэхъ тэмэму къыщIэкIащ.
КIыщокъуэм и тхыгъэм
нэхъыщхьэу къыхэщ цIыху пэрытхэр адыгэ IуэрыIуатэм, эпосым
хэтхэм ещхьщ. Ахэр пэжыгъэм, захуагъэм, фIым (щхьэж езым ахэр
къызэрыгурыIуэм тету) я телъхьэщ, я бэнакIуэщ. Пэжым, захуагъэм
КIыщокъуэм и романым щрит мыхьэнэм кудым уарегъэгупсыс.
ТхакIуэм мыпхуэдэ упщIэ къегъэув: сыт фIыр зищIысыр? А упщIэм
КIыщокъуэм и лIыхъужьхэм щхьэж езым и зэхэщIыкIым тещIыхьауэ
жэуап иратыж.
Мыбдежым КIыщокъуэр и
романым щытетащ лъэпкъым эстетикэ и лъэныкъуэкIэ иIэ хьэлым.
КIыщокъуэм цIыху ищIа бгыщхьэхэр къызэщIигъэхъеящ, псэ
яхилъхьэри, иригъэгупсысыжащ: лъэпкъыр Iуэхугъуэшхуэхэм
щыхэхуа мы лъэхъэнэу, тхыдэм зи нэпкъыжьэ къытенэнум, сыт япэ
игъэщыпхъэр? Абы и жэуапыр щхьэж зэрыритыр къигъэлъэгъуащ:
дэтхэнэра а бгыщхьэхэм бэм гъуазэ яхуэхъупхъэр? Тхылъищу
зэхэт мы тхыгъэшхуэр нэхъри нэхъ къуэпсыбэ, къудамэбэ ищIащ абы.
Мис а псоми
къапкърыкIыжу, КIыщокъуэм и тхыгъэхэм гупсысэ хьэлэмэт дытрашэ:
дыхэт дэ, адыгэхэр, икIи сыт хуэдэ увыпIэ дэнэ и деж
щыдгъуэтрэ мы дунеижь къекIэрэхъуэкIым и теувапIэ къомым?
Абы IупщI ещI тхакIуэм и художественнэ прозэр зыхуэдэри абыхэм
хэт лIыхъужьхэм я гупсысэхэри я Iуэхухэри.
|
