Ивгъуэтэнухэр





 

.

.

ХЬЭРЫПЫБЗЭКIЭ ДУНЕЙМ КЪЫТЕХЬАЩ ТОМИ 8 ХЪУ АДЫГЭ ЩIЭНГЪУАЗЭР
ЩХЬЭЩЭМЫЩI  Изэ

CC - News Department

.

Ар игъэхьэзыращ Амман щыщ профессор, лъэпкъылI цIэрыIуэ Бацэжь Мухьэмэд-Хъер.

Иджыблагъэ Иорданием и къалащхьэ Амман къыщыдэкIащ томи 8 хъу Адыгэ щIэнгъуазэ (энциклопедие). Ар и Iэдакъэ­щIэкIщ щIэ­ныгъэхэм я доктор, профессор Бацэжь (Мамсыр) Мухьэмэд-хъер. Илъэс 40-м нэблагъэ тригъэкIуэ­дащ абы мы лэжьыгъэр гъэхьэзырыным, ар къыдэгъэкIыным.

Бацэжьыр Амман дэт университетым и спорт факультетым и унафэщIу щытащ. Филологие щIэ­ныгъэ зригъэ­гъуэтами, спортым­кIэ квалификацэ нэхъыщхьэ иIэщ. Апхуэдэу Мухьэмэд-Хъер Иорданием спортымрэ туризмэмкIэ, нэхъ иужькIэ щIалэгъуалэ Iуэху­хэмкIэ и министру лэжьащ. Куэдрэ СССР-ми УФ-ми къэкIуащ, езыр зи гъэсакIуэ Иорданием я баскетбол командэр къишэурэ.
ЩIэнгъуазэм и зэхэлъыкIэмрэ абы и напэкIуэцIхэм къыщыхьа тхыгъэхэр зыхуэдэмрэ дыщигъэ­гъуэзащ Къэбэрдей Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ, «Адыгэ псалъэ» газетым и редактор нэхъыщхьэ ХьэфIыцIэ Мухьэ­мэд:

- Бацэжь Мухьэмэд-Хъер игъэхьэзыра щIэнгъуазэр икъукIэ мыхьэнэшхуэ зиIэ лэжьыгъэшхуэщ икIи ар зыху­зэфIэ­кIам пщIэшхуэ къелэжь. ЩIэ­ныгъэ­лIыр куэд щIауэ адыгэм я псэу­кIэм, хабзэм, тхыдэм дихьэхыу щытщ, иджы а къихута псори зы ищIыжри, напэкIуэцI мини 5-м нэблагъэ хъу щIэнгъуазэ къыдигъэкIащ. Сэ сызэрыщыгъуазэмкIэ, энциклопедием иджыри томитI хилъхьэжынущ, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ хэкурысхэм теухуауэ хэтыр мащIэщи, абы ды­щIигъужынущ. Тхылъым и тиражыр минитху хъууэ аращ. ЩIэупщIэ щы­Iэ­мэ, иджыри къыдагъэкIынущ. Адыгэ щIэн­гъуазэр дунейм къызэрыте­хьар хьэрыпыбзэщ, дяпэкIэ ар адыгэбзэкIэ, урысыбзэкIэ, инджылызыбзэкIэ, тыркубзэкIэ зэрадзэкIынущ.

Япэ томыр нэхъыбэу зытеухуар адыгэхэм я пасэрей тхыдэрщ, хэкум илъа хъугъуэфIыгъуэмрэ абы археологие и лъэныкъуэкIэ къыщахутахэмрэщ. ИтIанэ Кавказым и географием, абы и бгыхэм, тафэхэм, псыхэм, гуэлхэм, хыхэм ятеухуа тхыгъэхэм ущри­хьэлIэнущ.

ЕтIуанэ томыр хухихащ адыгэхэм пасэрей зэпыщIэныгъэу яIахэм, истамбылакIуэр зищIысым, ар къэ­хъун и пэкIэ Урыс-Кавказ зауэр зэрекIуэ­кIам. Мы тхылъым и пэ­щIэдзэм Бацэжьым «Нарт» хъыбархэр щетхыж икIи ар къызэрежьам, адыгэхэм къаб­гъэдэкIыу нэгъуэщI лъэпкъхэм къызэращта щIыкIэми и гугъу щещI.

Ещанэ томым щызэхуэхьэсащ Урыс-Кавказ зауэм ехьэлIа дэфтэру езым къигъуэтахэм нэхъ гъэщIэгъуэ­ну къыхихахэр. Мыбдеж абы къыщехь урыс пащтыхьхэмрэ генералхэмрэ зыхуатхам ящыщ куэд, хамэ къэрал къикIа зыплъыхьакIуэхэм ятхыжам къыхиха пычыгъуэхэр. Мы тхылъым хьэрыпыбзэкIэ тхауэ итыр мащIэщ, нэхъыбэр урысыбзэщ, ин­джылызыбзэми ущрохьэлIэ.

ЕплIанэ томыр теухуащ Сирием щыпсэу адыгэхэмрэ абы къахэкIа цIыху цIэрыIуэхэмрэ. 1967 гъэм махуих зауэм иужькIэ Джолан лъагапIэр зрагъэбгына адыгэ мин 60-м щIигъум я къекIуэкIыкIам щыгъуазэ уещI.

Етхуанэ томыр Иорданием и тхыдэм, 1932 гъэм абы къыщызэрагъэпэща Адыгэ фIыщIэ хасэм и лэ­жьыгъэм топсэлъыхь, къыщыгъэ­лъэгъуэжащ жылагъуэ зэгухьэны­гъэм и тхьэмадэу щытахэм я къекIуэ­кIыкIар, абы къищынэмыщIауэ, Иордан пащтыхьыгъуэр увын папщIэ адыгэхэм хэлъхьэныгъэу а къэралым хуащIар. 1946 гъэм пащтыхьыгъуэр щытепщэ къэрал хъуа иужь, ди лъэпкъэгъу цIэрыIуэхэу абы щыпсэухэм я IуэхущIафэхэр щызэпкърыхащ.

Еханэ томым адыгэхэм цIыху цивилизацэм халъхьа Iуэхугъуэхэр къыщыгъэлъэгъуащ. Апхуэдэщ, псалъэм папщIэ, ди лъэпкъ хабзэкIэ, фащэ­кIэ, IэпщIэлъапщIагъэкIэ дунейпсо утыку дызэрихьар. Тхылъым и етIуа­нэ Iыхьэм итщ адыгэхэм къахэкIа тха­кIуэ, композитор, уэрэ­джы­IакIуэ, Олимп чемпион, жылагъуэ лэжьакIуэ цIэрыIуэхэм теухуа тхыгъэхэр. Апхуэ­дэхэщ ЩоджэнцIыкIу Алий, КIыщо­къуэ Алим, МэшбащIэ Исхьэкъ, Хьэ­дэгъэлI Аскэр, Лохвицкий Михаил, Темыр­къан Юрэ, Къардэн Хьэсэн, Балэ Мухьэдин, Молэ Владимир, Хьэ­Iупэ ДжэбрэIил, Даур Аслъэн, Тхьэбысым Умар, Бэрэгъун Владимир, Мэремыкъуэ Хъусен, Гъэсашэ Наталье, Шыхъуэ Борис, Ахэмын Еленэ, Чыржын Мухьэрбий, ГъукIэ Яшар, Къэплъэн Хьэмид сымэ, нэгъуэщIхэми я гъащIэм и къекIуэкIыкIам теухуа тхыгъэхэр. Мы томым апхуэдэу къыщыбгъуэтынущ адыгэ фащэм, макъа­мэ Iэмэпсымэхэм, шхыныгъуэхэм ятеухуа напэкIуэцI щхьэхуэхэр, дэтхэнэми сурэт и гъусэу. Хэкум щылажьэ «Кабардинка», «Налмэс», «Меркурий», «Ислъэмей» ансамбль цIэрыIуэ­хэри гулъытэншэ щыхъуакъым Адыгэ щIэнгъуазэм.

Ебланэ томыр «Хэт хъуну хэт?» жыпхъэм тету убзыхуащ. Абы къибгъуэтэнущ Иорданием, Сирием, Израилым, США, Тыркум, Европэм щыпсэу ди лъэп­къэгъу щэджащэхэм ятеу­хуа тхыгъэхэр.
Еянэ томыр нэхъ зытеубыдауэ щытыр Уэсмэн пащтыхьыгъуэм япэу Iэпхъуа адыгэхэм ящыщу щIэны­гъэш­хуэ зэзыгъэгъуэтахэмрэ дзэм къулыкъушхуэ щызыIы­гъахэмрэщ. Апхуэдэу мы тхылъым зы Iыхьэшхуэ щы­хухахащ илъэси 135-кIэ Мысырымрэ Сириемрэ тепщэныгъэр щы­зыIыгъа адыгэ мамлюкхэм я лIа­къуэм.
Къыхэгъэщыпхъэщ, том къэсы­хукIэ сурэту, картэу, архив тхыгъэ зэмылIэужьыгъуэу 300-м нэблагъэ къызэрыщыхьар.

.

.

.