Ивгъуэтэнухэр





 

.

.

ТХЫБЗЭПЭ ЛИТЕРАТУРЭР
  ДжэгуакIуэхэр
Абазэ Къамбот

CC-Literature and History Department

.
ДжэгуакIуэ, уэрэдус, шыкIэпшынауэ.
Абазэ Къамбот 1837 гъ. Ботэщей (иджы – Плановскэ) къыщалъхуащ. КъызыхэкIар уэркъ лъэпкъщ. Уэркъ щхьэкIэ, пщылIыншэ лъэпкъти, лажьэрэ шхэжу псэурт. ДжэгуакIуэм и гъащIэм щыщу дызыщыгъуазэр икъукIэ мащIэщ.

.
Мэдрэсэи урыс еджапIи щIэмыхьауэ жаIэ. ДжэгуакIуэ къэзыкIухьхэм ягъэсати, и гъусэхэр къыщеджэм деж, дэкIуэсыкIырт е и лэжьакIуэгъухэм ящыхьэ хуэдэ зищIт аби ежьэрт, гупым яхэту Кавказ гупэр къыкIухьырт, лъэпкъ-лъэпкъхэм яхэхьэу – езым асэтиныбзэрэ нэгъуеибзэрэ ищIэрт, жаIэ. Зыкъуомрэ Агънокъуэм и джэгуакIуэгъуу щытащ. Абы и нэгу щIэкIащ Кавказ зауэр, пщIылIIугъэкIыр, урысей хабзэмрэ псэукIэмрэ хэкум зэрыщыувыр.

Ипхъухэр уэркъми лъхукъуэлIми яритырт, зэхэгъэж имыщIу. Дэтхэнэ джэгуакIуэми хуэдэу гушыIэшхуэ хэлъащ.

ЗэрыжаIэмкIэ, Къамбот етIощIанэ лIэщIыгъуэр къихьагъащIэу дунейм ехыжащ, щIыIэ уз къыпкъырыхьэри.

Абы зэхилъхьэу щытащ гъыбзи, гушыIэ уэрэди, тхьэусыхафи, уси.

Литературэр:

Нало Заур. Залымыгъэм и дауэгъу. – «Iуащхьэмахуэ», 1985, №3, н.


  Пхъэм и дауэр 

Пхъэр мэхасэ, псыр мэIуатэ,
Пхъэм и дауэр, уорэдэ, къэсIуэтэнкъэ, уой.

Мы зэхэсхэр фыкъедаIуэ,
УедэIуэнкIэ, уорэдэ, ар пшыналъэщ, уой.

Зы пхъэ налъэр бэ иуасэщ:
Пхъэ гъэсынуэ, уорэдэ, сыкъывошэ, уой.

Сыкъызэрыфшэр вы уэгужьти,
Мы жьэгужьми, уорэдэ, сыпэробзахэ, уой.

Сыкъыпэрахмэ сыфIамыщIкъэ,
ГъущIу ящIхэр, уорэдэ, сэ согъажьэр, уой.

Къужьеижьти сыкъогъагъэ,
Гъэ фейцейхэм, уорэдэ, фызопIыжкъэ, уой.

ЩIалэ пIыгъуэм сывигущэщ,
Гуащэр тIысмэ, уорэдэ, сышэнтжьейкъэ, уой.

Кхъуафэжьейуэ псым сызокIуэ,
КъакIуэ-накIуэр, уорэдэ, сэ изодзыр, уой.

Шабзэр ядзмэ, сышабзэкъути,
Кхъузанэкъууэ, уорэдэ, сыбзиихукъуэ, уой.

Уэздыгъейти сыкъагъаблэ,
Бланэ уэгъуэм, уорэдэ, сыбашитIкъэ, уой.

ТIы укIыгъуэм сыфIэдзапIэщ,
АзэнджапIэу, уорэдэ, сыкъыхасэр, уой.

Арысейми срифочдакъэщ,
Зэныкъуэкъухэм, уорэдэ, сыраIэщэщ, уой.

ЩIыр къыщапщкIэ сыкъурагъти,
Дыкъуэнагъыу, уорэдэ, сыгулъэгукъэ, уой.

Пщащэр гуэмэ сыригухъути,
Къырагъахъуэм, уорэдэ, сышынакъи, уой.

ПыIэ къупхъэу саухъурейри,
Ерейм хуейкIуэм, уорэдэ, фигу сыпокIи, уой.

Псы икIыпIэу сылъэмыжти,
Гулъэмыжуи, уорэдэ, сырагъэкIукъэ, уой.

ХьэщIэр къакIуэм сывиIэнэт,
Щхьэгъырытми, уорэдэ, сырибашкъэ, уой.

ЦIыху ешахэм сыражьауэт,
Гъуэгу гъэжьауэу, уорэдэ, сыкъыхасэ, уой.

Фэ нафIэпэ сыкъывощIыр,
Iэ пIыщIахэр, уорэдэ, согъэхуабэр, уой.

Саухъурейри сывиужьгъэщ,
Ужьгъэ лъакъуэу, уорэдэ, сыщIагъэувэр, уой.

Щхьэл ягъэувмэ сыгурыгъти,
Къысщыгугъхэр, уорэдэ, согъэпэжкъэ, уой.

Жыжьэ IукIхэм сырагъуазэщ,
ЩIызэпычхэм, уорэдэ, сыратуркъэ, уой.

Уэтэр пщыIэм сырипкъоти,
Къуэ быдэжьми, уорэдэ, сыкъыдашкъэ, уой.

Фемызэшу фыкъедаIуэ:
СыIэнеймэ, уорэдэ, урысыбжькъэ, уой.

Адыгэбжьти сэ сыблашэщ,
Сызэхуэфши, уорэдэ, сывигуахъуи, уой.

Бо къэтхъугъуэм сывихьэнци,
Цейр яхъуэнум, уорэдэ, сывичийкъэ, уой.

Вэрэвийри сэ къысщIащIэр,
СывоIущIри, уорэдэ, сывикуэбжэщ, уой.

Сыгупкъуоти, сыпкъуоушхуэт,
Шхур яудэм, уорэдэ, сышхуудэщ, уой.

Псышэ хъуамэ сыфэндырэщ,
Фэндырэ цIыбу, уорэдэ, сыIуаукIэр, уой.

МахъсымащIэм сыричейщи,
Сэ шынакъыу, уорэдэ, сыхэлъыжкъэ, уой.

ЩIым сыхатIэм сэ сыбжэгъущи,
Чыр къыздадзмэ, уорэдэ, сэ сыбжыхькъэ, уой.

ПхъэкъутапIэу сэ сыхэлъти,
Пхъэлъэлъ папщIэу, уорэдэ, сыкъывохьыр, уой.

Сытхуей кIащIэщ, сыкIей къабзэщ,
Сыпхъэдакъэщ, уорэдэ, сытыкъырти, уой.

ЦыкIуэкIыкIыу сэ саупсыр,
КIапсэ пхъэщкIуу, уорэдэ, саугъуэнкъэ, уой.

Шынакъжьейуэ сэ саIущIыр,
ПIастэ щIыгъуэм, уорэдэ, сыбэлагъи, уой.

СыпхъэцIычти, сыпхъэ чийти,
ФIыуэ саймэ, уорэдэ, сывиунэт, уой.

Мэшыр хъуамэ, сыгъубжэкIти,
ШэмэджыкIыу, уорэдэ, сырагъэкIукъэ, уой.

Псом ялейуэ сывипэгъути,
Гъунэгъу тIэкIууи, уорэдэ, сывентхъулъэщ1, уой.

Пщхьэлыр ящIмэ, сырисэбти,
Уэсыр къесмэ, уорэдэ, сывиIэжьэт, уой.

Iэжьэм щIэлъуэ, сэ сымыбжьи,
Бжьым илъынуэ, уорэдэ, сыдэмэкъуи, уой.

КъимыкIыжххэу сыгурыгъти,
ФызыIыгъыр, уорэдэ, сэрмыраи, уой.

Хуей мэзыжьым сыкъыщокIри,
КъуэкIий куухэм, уорэдэ, сыкъыдашкъэ, уой.

Сызэгуопыр, сызэгуопыр,
Сысэбэпми, уорэдэ, сагъэсыжыр, уой.


  Дзыгъуэжьищым я пшыналъэ 

Зэмыфэгъуу, уорэдэ, дзыгъуэжьищи!
Дзыгъуэжьищыр, уо лажьэ, къыдоуасэ,
Дзэ яIусти, уорэдэ, уи жыр джатэщ.

Лъэ яфIэтти, уо лажьэ, щIыр къыратхъуи,
Тхъу кхъуэщыныр, уорэдэ, къытфIаухи.

Ди нэхейри, уо лажьэ, фэ къывыуэ!
Дывэуэнут, уорэдэ, дыфлъэIэскъым:

ЛъэщIэсыкIэм, уо лажьэ, фытфIокIуэжи.
Къазиижьыр, уорэдэ, къогъэгубжьыр.

Къэпхъэн цIыкIур, уо лажьэ, къыфхуредзи,
Дзыгъуэжь гуэри, уорэдэ, къытолъадэ.

Дзыгъуэ цIыкIухэм, уо лажьэ, ящымыщи,
Дзыгъуэшхуэжьхэм, уорэдэ, ямыфэгъуи:

Хьэщхъуэжьыфэт, уо лажьэ, бажэжьэгъути,
А дзыгъуэжьри, уорэдэ, къеубыди.

КIэуэ пытри, уо лажьэ, къыпегъэщи,
Нэуэ исыр, уорэдэ, къыхурещIи,

ХъыбарегъащIэу, уо лажьэ, еутIыпщыжи,
Дзыгъуэ быным, уорэдэ, нахохьэжи:

- А сэрмыгъуэ, уо лажьэ, дзыгъуэшхуэжьи!
Уэ сыт мыгъуэр, уорэдэ, къыпщыущIи?

- Сэ леишхуэр, уо лажьэ, къысщыщIакъэ!
Мы ди щIыпIэр, уорэдэ, щIыпIэ мыгъуэщ.

Мы ди щIыпIэр, уо лажьэ, дывгъэбгынэ!
Дзыгъуэ быныр, уорэдэ, нызэщIегъуи,

Я гъунэгъум, уо лажьэж, ныздытоуэр,
Я гуэн лъапэр, уорэдэ, къыхураши,

Я ху тIэкIур, уо лажьэ, щIым хашэжи,
Я шэ тIэкIур, уорэдэ, къауцIэпIи,

ПIэ щIыжами, уо лажьэ, нафIолъадэ,
Сабий жейхэр, уорэдэ, къагъэуши,

Фыз жеяхэр, уо лажьэ, зэкIэщIахуи,
Я унащхьэм, уорэдэ, яфIохьэжи,

Я унащхьэр, уо лажьэ, къаугъуэни,
КIапсэ гъурхэр, уорэдэ, зэпашхыкIи!

Сытхэр дзыгъуэм, уо лажьэ, фи Iэмали?
Дыкъебгъэлтэм, уорэдэ, Къазиижьы,
Ди ажэжьыр, уо лажьэ, пхуэдукIынти!

 
  [Къамбот и тхьэусыхэ] 

Си щхьэр зижагъуэр иджырей зэманым къаулъху,
Мылъхуэжыныр пащтыхьыжь фызым къыхукIуэ.

ЗекIуэ щIалэр къэзакъыжьу къагъасэ,
Пасэрейми зы псалъэфI къащIон1.

ПIалъэ имыIэу маршыниблыр2 зэблож,
КъыблэжыхукIэ жьакIэ бгъуитIыр къотхъуэкI.

КъагъэкIийри щIалэ жейхэр къагъагъ,
Зы гъэ ныкъуэм жьэпкъ мэзыжьыр къаух.

Бжыхь зымыхум пэлъэныкъуэр фIатхьэкъу,
Дыуэркъыну дэ ди гъащIэр хунэскъым.

Ди писырым джэд чэзухэр къырат,
ЩIыр зыратым фошыгъу шейри къыреф.

Ди ныбафэр фадэ Iувым3 къыпхеш,
СтаршинэщIэм фэкIэ зищIу къытхохьэ.

Тхылъыр къахьым екIуэлIэн къытхэкIкъым,
Терч дынокIри сом зытIущыр къыдохь.

Къэтхьа тIэкIур подэт4 ахъшэу хыдолъхьэ,
Iэрымылъхьэу мэл укIыныр къыдащэркъым.

Ботщей тIэкIур щIы пщэдыкъым фыдэсщ.


  Бызыгыжьым и усэ 

Си щхьэр зи жагъуэм Бызыгыжьыр и лIыщIэ!
Гууэ зэщIищIэм гупэIунэр пегъэз,
Къигъэзэжмэ шыкъазийр1 и шхыгъуэ.

Бжьыхьэ мазэм лъэдакъитIыр къытхуес,
ЩIым ущысмэ си Iэпэбжьэ урикъукъым;

ЗыщIэбгъакъуэм нэгъуей тоууэ2 уоув,
Уи пэвейр уи пэнум къыздощ.

Тутын лъапIэр пыIэ тхьэкIэкIэ къысхуохь,
Уи хьэягъэр хьэблэ фызым къебгъащIэщ.


  [Къамбот и мэкъуауэгъухэр ауан ещI] 

Фи пщыIэр пIатIынэм1 хывощIэ,
Ажэжь тIущIэр къыщыфIывобз.

ЦIыхубзым пащIауэ фи лIыхъужь пашэр
Елъыхъу и къуэкIэ фи Джамоужьырщ,
Адрахьмоныжьыр уи мыщэгъашхэщ;

Жамбот ишхахэр и гум нэмыс,
Нэмыс зимыIэр Елъыхъу Джамощ.

У цIыху дэмыкIуэурэ уи гъащIэр кIуащ,
Уэ къыбдэкIуэфыр Мыхьэмэтыжьырщ.

Мыхьэмэтыжьыр аргъынэм нэсмэ зыщIедзэ,
Пхъэсэмпар дидзэм и Iэр пегъэщ.

ПщIакIуэм ядэкIуэм нартыху къыринэркъым,
Сыкъэнэнщ жеIэри фыз къафIешэ.

Ишыж ямыщIу фызыр фIокIуэжыр,
Къэсшэжынщ жеIэри нафIыкIэлъокIуэ.

И фэр къыщатIри и кIэр бжыхьым дехуэж,
Абы и хъыбар фIуатэурэ махуэр фогъакIуэ.

Махуэ псом мэкъуу пывупщIыр Iэтэ ирикъукъым.
Дыщым щакъуар къэзышэр Къанышщ.

Гуахъуэу къэфшахэр IэфракIизщ,
<…>2 хьэнтхъупс мышур Жамбот ирифщ.

Ажафэр текъуауэ даушэж!
Ажэм и бжьакъуэр Джэмо къытикIэ!

Мэкъуу паупщIыр зы сом мыуасэ,
Джамо и уасэр бэзэр кIэпIейкIэщ.

Унафэу ящIхэр пабжьэм хокIуадэ,
Ажэжь тхьэмыщкIэр пщIэншэу кIуэдащ.

          

.