Ивгъуэтэнухэр





 

.

.

ТХЫБЗЭПЭ ЛИТЕРАТУРЭР
  ДжэгуакIуэхэр
Аулъэ Тхьэйшъау

CC-Literature and History Department

.
ДжэгуакIуэ-тхьэмадэ, уэрэдус, шыкIэпшынауэ, хьэтыякIуэ.
Аулъэ Пащэ и къуэ Тхьэйщау абазэхэ къуажэ Хьэкуринэ хьэблэ къыщалъхуащ, щыпсэуащ, щыщIалъхьэжащ. Ар ХIХ-нэ лIэщIыгъуэм и кум хеубыдэ. КъызыхэкIар мэкъумэшыщIэ унагъуэт.

.
Езыми унагъуэ иIэу, мэкъумэшри джэгуакIуэнри зэдихьырт. Аулъэр зи тхьэмэдар уэрэдгъэIу ансамблт, джэгуакIуихым езыр ебланэу яхэту. Апхуэдэм нэхъ я лэжьапIэр хьэщIэщхэрат, ешхэ-ефэр уэрэдкIэ ягъэдахэу, зэзэмызи къагъафэу.

Тхьэйшау и гупым хэтащ шыкIэпшынауэ цIэрыIуэ Джэнчатэр (ар уэркъым къахэкIат жаIэ), уэрэдгъэIу Iэзэ Шэджэмыкъуэр, адрейхэр ежьурт, пхъэцIыч еуэрт. Тхьэйщау уэрэд щигъэIукIэ, ежьупашэр Джэнчатэрат, Шэджэмыкъуэм е Джэнчатэм уэрэдгъэIуныр щалъыскIэ, ежьупашэр Аулъэрат. ХьэщIэщ джэгу щащIкIэ, Тхьэйщаур хьэтыякIуэ хъурт.
А лъэхъэнэм щыIа джэгуакIуэхэм гъыбзи, зыгъэлъапIэ уэрэди, ауаныщI, лъагъуныгъэ уэрэди яусу щытащ; Аулъэм къыщIэнахэр лъагъуныгъэ, ауаныщI уэрэдхэщ.

Литературэр:

1. Аутлева С. Ш. Фольклор [Шовгеновского аула]. – «Культура и быт колхозного крестьянства Адыгейской автономной области». М. – Л., «Наука», 1964, с. 172.
2. Шу Ш. С. Музыка и танцевальное искусство [Шовгеновского аула]. – Там же, с. 178.


  МыкIуакIорэ Мэзыгуащрэ 

Багъымэ я МыкIуакIорэ дышъэ къотас,
Хъаныкъом итарэнтасыри пхъэджэшъуищ.
Жъэумадыкъо зэшищыр тхьэм щэгугъы,
Хьэкурынэр зыщыгугъырэр Бирамкъул.
Бирамкъулэ шэу зытесри алашэ тхьэку,
ИшхонкIэкI дэкъакори джынэуз.
ИшхонкIэкI дэкъакори джынэуз,
Ежьыри шэйтаныузышъы шъуемыкIуалI.
Джанджатэмэ я Къуйнэшъуми пщынэр къегъэгъы,
ТIатIрыхъу игъы макъэми мэлыхэр егъащтэ.
Арэдэ, пщыкъо нахьыкIэми тхылъыр къетхы,
Нэчыхьэр афэзытхыгъэр хьапсым къычIэплъ.
КIуаеу Борэкъо цIыкIуми дышъэр къегъалэ,
Мы Iофым хэделыхьэгъэр Хьэкурынэ Тыгъужъ.
Багъымэ я МыкIуакIори зэтырахы,
Мэзыгуащ загъэмэхыми кIэгъожьыгъ.
Цуамыкъоу Лъэустэнкъулэр уинэкIу джашъу,
Хьэбэхъумкъо джашъори псэлъыхъу пащ.
Хьэбэхъумкъо джашъори псэлъыхъу пащ.
Пэщэкъоу Тхьэйшъэожъри орэдыус.


  Мэзгуащэ иорэд (Хьакурынэхьаблэ орэд)

Бэгъымэ я МыкIуакIо гущэри зэтырахы,
Къатырахыжьыгъэ гущэри Мэзгуаща.

МыкIуакIо ыдэбжъыкъуитIу гущэри дышъэ къотас,
Хъаныкъом итэрантасы гущэри пхъэджэшъуищи.

Жъэумадыкъо зэшищыр тхьэм щэгугъыри,
Хьакурнэхэр зыщыгугъ гущэхэр Бирамкъули.

Бирамкъулэ шэу зытесы гущэри дул-дул тхьаку,
ИшхонкIэкI дэкъако гущэри джынэуз.

ИшхонкIэкI дэкъако гущэри джынэузи,
Ежьыри шетаны узы гушэшъи шъуемыкIуалI.

Джанчатэм я Къуийнэшъу гущэми пщынэр къегъэгъы,
ТIатIырыхъу игъымакъэ гущэми мэлыхэр къегъащтэ,

Хъаныкъом итарантасы гущэри пхъэджашъуищи,
Шыжъищэу ащ кIэшIагъэ гущэри кIэджэшъуищ.

Хъабэхъумкъо джашъо гущэри уилIыкIо пащи,
Шэуджэнэу Исхьакъы лъащэ гущэри сиIофы хэт.

КIаеу Борэкъо цIыкIу гущэм дышъэр къегъалэ,
Мы Iофым хэделэхьагъэ гущэри Хьакурнэ Тыгъужъ.

Къэбэртаеу Сэколыкъожъ гущэри уятэм иблагъи,
Пщыкъуй шъо шъуиблэгъэны гущэкIэ сыдыр илажь?

Орэдэ, Тыукъо Нахъужъ гущэри мэлышъотехи,
Еоой, сэ сшъо тешъохы гущэкIэ сыгу ишъухына?

Орэдэ, пщыкъо нахьыкIэ гущэми письмори къетхы,
Нэчыхьыр афэзытхыгъэ гущэри хьапсэм къычIэплъы.

Хьакурынэу мы Хьатэошхо гущэми пчъаблэр къыречы,
Зинасып пычы фэхъугъэ гущэри ТIатIрыхъу шъхьаб.

Бабыгукъоу мы Дзэукъожъы гущэри къамлэпщэ Iази,
Орэдэ, къэшъокIэ Iазэ гущэри Даур я Пып.

Хьакурынэу мы Хъуцужъ гущэри щазымэрыкIуи,
Бирамкъулэ чэтэпэрыкIо гущэшъы шъуемыкIуалI.

Хъаныкъом ихэкIожъитIу гущэри къызэдэлъэхъуи,
Псэлъыхъоу уиIэ пстэу гущэри пчэгум къинагъэх.


  Цырац 

Янэрэ ятэрэ къыщэтхъу гущэбэ,
Псыцутхъур ышъхьацы къыщефэ гущэбэ –
Цырацэ дахи.

«Пацэмрэ цыбзэмрэ зэIуслъхьэ гущэуи,
Шъагъэри къолэнэу теслъхьэжьы гущэмэ,
Сыпшъашъэ дея?».

Даурхэр къумбылым щэхасэ гущэмэ,
Нысэри Нэджыкъом ащэжьы гущэри,
Сыдэу емыкIуа!

«Нэджыкъом якъуаекIэ тымысэ гущэми,
Даурмэ янысэкIэ тыхые гущэри,
Сыд пай тыжъугъэсти?».

Чылэ орэдыхэр къеусы гущэмэ,
Иорэд самэуи зэтелъы гущэри –
Тыу Щэрабыкъуи.

Къырымы тхьаркъоуи жэгъуфы гущэмэ,
Къолэ-бзыуцыфыри зыкIышъо гущэри –
Шыгъотыжь дахи.

Илъае лъапшъэкIэ зэрехьэ гущэмэ,
ЕмыкIур къехьышъы къэкIожьы гущэри –
Айдэмыр пакъи.

Курыкурыжъыри пфагъашхэ гущэмэ,
УшхэнкIэ у Болэтыкъо гущэри –
Хьэтыукъо Урысбый.


  Къарэкъамыл 

Арэдэ, Къарэкъамылым дахэр къырйэгъаIо,
Арэдэ, шышъхьэ зэшIоIухэр дахэм ипчъэIу.

Инджылызэу шхонкIэкI шэкIыр траунакIэ,
КIэрахъом ишэпэ кIыхьэри шъхьэпэкъым щйэкIокIы.

Дахэми икъытйэхьэгъухэр хьэкIокIэ дахи,
Дахэми итйэкIыжьыкIэхэр хьэпшъыгъэкIуакI.

Арэдэ, Хьэтхы Хьэудыри псэлъыхъу пащи,
Мамрыкъомэ я Щэщэ дахэр сипшъэшъэ гъус.

Арэ, зищаудэтри мэлэIич лъэси,
Арэдэ, мэзэгъо нэфыкIэ дышъэр къырйэдэ.

Арэдэ, идагъэу ышIырэр зэпэлыдыжьы,
Арэдэ, Хьэтхы ячапэри зэлъйэгъэнэфы.

Арэдэ, дэнагъо шъхьэцыри блыным дэлъалъэ,
Арэдэ, тхылъыпIэ кIышъори дэулъыихьэ.

Арэдэ, сылъыдихьэнти цIыфымэ яхабзэп,
Арэдэ, Алахьэ закъори разэ фэрэхъу!

.

.

          

.