Ивгъуэтэнухэр





 

.

.

ДАФЭЗЕХЬЭ ШЫГЪАЖЭ
 Сокъур Залинэ

CC - Xabze Department

.
Сыт хуэдэ цIыхури къащти дэтхэнэми ищIэжын хуейщ къызыхэкIа лъэпкъыр зищIысыр, зыхуэдэр. Адыгэ нэмысыр, хабзэр цIэрыIуэу ижь-ижьыж лъандэрэ къекIуэкIащ. ....

.
ИпэкIэ адыгэ къуажэхэм ящIу щыта шыгъажэхэм я нэхъыбэр дафэзехьэ шыгъажэт. А «дафэзехьэ шыгъажэр» лIам папщIэкIэ ящIу, нэщхъеягьуэ шыгьажэт. Иджы ящI шыгьажэр нэгузыужь шыгъажэщ. НэгъуэщIу жыпIэмэ, щыгъажэр лIам щхьэкIэ ящIу щытащ.

ЛIам щхьэкIэ ящI дэтхэнэ зыми зэреджэр «хьэдэIусщ», «Дафэзехьэ шыгъажэри» а хьэдэIусхэм ящыщ зыт. Ауэ хьэдэIусу ящI псоми нэхърэ нэхъ ягъэлъап1эу, нэхъ пщIэ хуащIу, нэмысышхуэ иIэу щытащ. «Дафэзехьэ щыIэщ»,— жаIэрти, къуажэм цIыху къыдэмынауэ жьыри щIэри зэрызехьэрт. Абы хуэдэ «дафэзехьзр» жьыкIэфэк1эхэми балигъ мыхъуами хуащIтэкъым. Ар зыхуащIыр и дуней тетыгъуэу, ц1ыхум ягу къыщIитхъыу игъуэджэкъутэу, зы фэбжь гуэркIэ дунейм ехыжар арат.

«Дафэзехьэ шыгъажэ» жыхуаIэр зищIысыр мырат: ар дин лъэныкъуэм епха Iуэхугъуэт. «ЛIам щхьэкIэ шы гугъу ебгъэхьым, бгьэпщIантIэм псапэщ»,— жа1эрт. Ауэ си лIам папщIэкIэ уи шыр гугъу схуегъэхь, къысхуегъэжыхь жыпIэкIэ хэт къыпхуижыхьынт? Ауэ шыр зейм къемыхьэ-лъэк1ыу къижыхьын щхьэкIэ къагупсыса Iуэхугъуэт «дафэзехьэ шыгъажэр». И шым зыгуэр къыхуихьын папш1э къехьэлъэк1ынутэкъым.

Апхуэдэ хьэдэIус шыгъажэр щащIыр, Iэмал имы1эу нэщIикIыж хьид махуэшхуэм е къурмэн хьид махуэшхуэм ирихьэл1эут.

Дафэзехьэ зыщIыну мурад зыщIам, а махуэшхуэр къэсыным мазэ, иэхъыбэ иIэу зызэригъэпэщу шIидзэрт. Дэ куэду къащэхути, дэхэр яугъуэнт, Iуданэ иплъэф хъуну. Баш пIащIэ цIыкIухэм къыхэщIыкIауэ кхъэлэгъунэ сурэт, уанэ сурэт, пыIэ сурэт, гущхьэ сурэт н. ирагъэщIти, абыхэм дэхэр 1уданэ гъуабжэк1э зэкIэрыпхауэ траблэрт, джанэ сурэт, лъахъэ сурэт, къамышы сурэт къинэмыщIхэр дэ зэк1эрыблауэрэ ящIти, шы къэжэнухэм зэрахуэфэщэнкIэ 1ыхьэ ящ1ырти, махуэшхуэм хуагъэхьэзырт.

Абы ирихьэл1эу шхын Iэджэ ящIт, ныш яук1т. Дэхэм я зы ныкъуэр зыми трамыблэу ауэ лъалъэу къагъанэрт, цIыхухэм хуапхъын щхьэкIэ.

А махуэшхуэр къэсыным тхьэмахуэ, нэхъыбэ иIэу куейм къуажэу ис псоми хъыбар ирагъащIэрт, шы жэр зи1эхэр шыгъажэм къэкIуэну. А зэманым ирихьэл1эу шы жэр зиIэхэм я шыхэр хуагъэхьэзырти, а махуэм къызэхуэсырт. Хъыбар ирамыгьэщIауэ нэгъуэщ1 хэку щыпсэу шы жэр зи1эхэми, а хъыбарыр IуэрыIуэтэжу зэхахамэ, я шыхэр къашэрти къакIуэхэрт. Абыхэми фIыщIэ хуащI иэмыщI емыкIу пылътэкъым.

Махуэшхуэр къызэрысу, шхыну ящ1ари дэуэ зэрагъэпэщари дашырти, шыгъажэр зыщрагьэкIуэкIыну къуажэбгъум яшэрт. А зы унагъуэр мыхъууэ, унагъуи 2-3 зэрихьэлIауэ хьункIи хъурт. Ахэр псори зэрыщIэу а зы зэманым зэрихьэл1эу дашырт. Псори зэхэту шыгъажэр зэдрагьэкIуэкIт.

Япэр арауэ, шыгъажэм и унафэр езыгъэкIуэкIын гуп хахырт.
«Дафэзехьэ шыгъажэм» еплъыну, яфIэгъэщIэгъуэну ц1ыхуу щыIэр къызэрыдэхырт. Л1ыжьхэр псори дэкIырт дэр здашам. ЛIыжьхэр хьэдэIус дашахэм еплъырт, дыуэ тращ1эрт.

Шырэ уанэрэ зиIэ жылэм къыдэмынауэ зэрыдэхауэ зэхэтхэт.
ЛIыжьхэр еплъу дыуэ тращIа нэужь, шухэм ящыщ шу гуп къахэкIти, зи гугъу тщIа дэ пкъыгъуэхэм ящыщ зы къащтэрти ирахьэжьэрт. Ар ешыхук1э кърахьэкIт, шыжьэрут1ыпщу. А гупыр зэрешу, къекIуэлIэжти, нэгъуэщI шу гуп къахэк1ти, нэгъуэщI зы пкьыгъуэ ирахьажьэти, ешыху кърахьэкIт. А щ1ык1эм тету, дэ лIэужьыгъуэу дашар зэрызэ ирикъухункIэ кърахьэк1т. Мис арат «дафэзехьэк1э» зэджэри щ1еджэри.

Ахэр зэфIэкIа нэужь, дэлъалъэ ямыблэу къагъэнахэр матэм ирак1утэрти шу гупым ирахьэжьэрти, уэрамым дэт цIыхухэм хапхъэурэ къажыхьт. Ц1ыхухэми зэрыфыщIу къащыпт. А зэманым хэкум дэ щы1эу щытакъым. Зы дэ цIыкIу къаIэрыхьэнри яфIэгъэщIэгъуэнт. Шхын дашахэр цIыхухэм хуагуэшырти, л1ыжьхэми щIалэхэми яшхырт.

Ахэр зэфIэкIа нэужь, шыгъажэм и 1уэхур зи пщэ далъхьахэм я унафэкIэ шыгъажэм кIуэну шыхэр зэрахуэфащэк1э гуп-гупурэ зэхадзырти, къагьэжэну яутIыпщт. Дэр куэду щытмэ, къэжэгъуэхэри куэд ящIырти, чэзууэрэ къагъажэрт. Шы къатежхэм зэрахуэфэщэнк1э дэ пкъыгъуэхэм ящыщ иратырти, шыр зери гуф1эу кIуэжырт, «си шым дэ 1ыхьэ къысхуихьащ, къатежащ»,— жи1эрти. Апхуэдэ шыгъажэр куэдым яхуэщIтэкъым, гугъуехьышхуэ пылът, мылъкушхуэ тек1уадэрт, ар зыщ1ыфыр закъуэтIакъуэххэт.
«Дафэзехьэ шыгъажэр» нэхъыбэу зыщыерыщу щытар — Джылахъстэней лъэныкъуэрт. А IэщIагъэр зыщыерыщу щытар — мышкъышхэр арат. Джылахъстэнейр мышкъышхэм ябгъэдэсти, абы къытраубыдыкIа хабзэт. Ехьэжьауэ апхуэдэ шыгъажэшхуэ яхузыфIэмыкIым, лIам къыщIэна и щыгъынхэмк1э шыгьажэ хуащIу щытащ, щыгъынхэр 1ыхьэу ягъэт1ылъурэ.

Шапсыгъхэм лIыхъужь къаук1ам е лIам «IэщэгъэтIылъыж шыгъажэ» хуащIт. Дунейм ехыжа лIыхъужьым къыщ1эна и Iэщэ-фащэмрэ и щыгъынымрэ и шым к1рапхэрти дашырт. Шыр губгьуэм пкъо щыхат1эрти ирапхт, е жыг закъуэ итмэ, ари хъунут. Шухэр адэ жыжьэу къыщызэдэувырти, япэ къэсым игу ирихь 1эщэр е щыгьыныр къык1эриудурэ зыри къыкIэрымынэху къык1эрачырт. Арат «Iэщэ гъэт1ылъыж шыгъажэр» зищ1ысыр.

Дунейм ехыжам щхьэкIэ джылахъстэнейхэр цIыхухъухэри цIыхубзхэри я макъым къызэрик1э ину магъ. Ауэ къэбэрдейхэм ц1ыхубзхэм фIэкIа цIыхухъухэр гьыркъым. Пасэм щыгьуэ хьэдагъэ къэхъуамэ, къэбэрдей къуажэхэм ц1ыхухъу хьэдагъэ пашэхэр щыIащ. А хьэдагъэ пашэм и закъуэт гъыр. Абы и цеикIэр дэупщ1ауэ, и Iэщхьэлъащхьэр дэхьеяуэ утыкум итт. ГуIэкIуэ къакIуэ дэтхэнэ гупми чэзууххэу гъуэгыу япежьэурэ пщ1ант1эм къыдишэурэ дунейм ехыжам я 1ыхьлыхэм бгъэдишэрт, а гупыр дишыжырти, зи чэзу гупыр къыдишэрт. Апхуэдэурэ нэщхъеягьуэм къекIуэлIахэр къыдишэрт, дишыжырт.

Иджы хуэдэу нэщхъеягъуэм къекIуэлIа псори кхъэм нэсыху дэкIуатэртэкъым. Дунейм ехыжам и 1ыхьлыхэм хуэгу1эрти, щхьэж и Iуэху яужь ихьэжт. Хьэдэр щIэзылъхьэхэр Iыхьлы гъунэгъухэмрэ благъэхэмрэт.

.

.

          

.