''ADİGEY'DE YAŞAYAN BÜTÜN HALKLAR BENİM İÇİN EŞİT HAKLARA SAHİPTİR''     Mamırıkhue Nurıyet Adige Mak, 18.05.2007 Fotograf: Eşşıne Aslan Çeviri: Jade Wumar         THAQUIŞINE Aslan: Kuzey Kafkasya adlı sitede yayınlanan Adigey Cumhurbaşkanı sayın Thaquışıne Aslan ile yapılan söyleşinin, insanların çok merak ettikleri bazı sorular ve cevaplarını kapsayan kısmı Adige Mak'ta yayınlanmıştır. Soru: Çok değerli sayın başkan, Xhımışççey yerleşkesinde meydana gelen olayları duydum. Sizin bu olaya bakış açınız nedir? Komşuları birbirine düşman kılabilecek farklı milletlerin birbiriyle çatışması ve muhalefeti konusunda ne yapmayı düşünüyorsunuz? Thaquışıne: Öncelikle olayın cumhuriyetimizin farklı unsurlarının çatışması olarak değil bir eşkıyalık problemi olduğunun anlaşılmasını isterim. Gelişmeleri çok yakından izliyorum. Kanunlar çerçevesinde suçlular cezalandırılacaktır. Olayın hemen ardından ben Xhımışççey'deydim. Oradaki vatandaşlarımızla bire bir konuştum.Size açıkça anlatmam gereken orda yaşayan Rus ve Adige halkı arasında herhangi bir çatışma olmadığıdır. Oradaki vatandaşlarımız tek ağızdan şunu söylediler. ”Rus ve Adigeler arasında daima iyi komşuluk ve arkadaşlık ilişkilerinin olduğu apaçık bir gerçektir. Hayatımız boyunca milliyetlere dayalı bir anlaşmazlık ya da muhalefet aramızda asla olmamıştır. Bu meydana gelen olayda Adigey Cumhuriyeti'nin vatandaşlarını birbirine ırka dayalı karşıtlık ya da muhalefet taraftarı kılmayacaktır.” Adigey Cumhuriyeti de çok güzel bir barış ortamı vardır. Kuzey Kafkasya'nın diğer bölgelerine kıyasla bu çok daha belirgindir. Bu güne kadar Adigey Cumhuriyeti insanları arasında farklı kökenlere dayanan bir çatışma görülmemiştir. Ancak bir gerçek bazı görüşlerin halklar arası çatışmadan çıkar sağlama beklentilerinin olduğudur. Önümüzde Duma seçimleri ve bölge kurullarının seçimleri var. Her seçim dönemi bir takım kalkışmalar Adigey'de suni gerilim yaratma çabası olmaktadır. Adigey Cumhuriyeti'nin Krasnodar bölgesiyle birleştirileceği iddiası da bunlardan birisidir. Hepinizin önemle anlamasını istediğim bir konu komşumuz olan Krasnodar  Kray ile her iki bölgenin ekonomisinin geliştirilmesi konusunda var gücümüzle çalışacağımızdır. Ancak Adigey Cumhuriyeti'nin Krasnodar eyaleti ile birleştirilmesi söz konusu bile olamaz. Bazı radikal ve marjinal gruplar daima kargaşa yaratacak bir konu bulabilir. Ve bunu gündeme taşıyabilirler. Daha önce Adige bakanların sayısal çoğunluğundan bahsedilirken cumhuriyetin sistemini bütün partiler ve uluslar açısından daha faydalı şekilde sistematize ettim. Kısaca söyleyecek olursam ne bir problem ne de problem çıkaracak bir konu yoktur. Buna rağmen propaganda amaçlı söylemler geliştiriyorlar. Bunlardan biri Nina Konovalova'nın bir gazetede yazdıklarıdır. Yaptığım son düzenlemelerle ve atamalarla Adigey insanlarını açıkça cumhuriyetin eşit vatandaşları olduğunu göstermek, Federal Hükümetin gözüne girmek için yapılan bir uygulama imiş. Slavların hak ettikleri değeri vermemek kabul edilebilir bir durum değildi. Ben Slav temsilcilerinin yeteneklerine göre değerlendirip önemli mevkilere ve sorumluluk isteyen makamlara onları atadım. Xhımışççey'de olan gençler arasında basit bir ihtilafın kavgaya dönüşmesidir. Bundan ötesi yoktur. Halklar arası düşmanlıkta söz konusu olamaz. Benim burada kesin bir dille suçlu şudur demem mümkün değildir. Konu yargıdadır gereği yapılacaktır. Benim emin olduğum bir şey: bir tartışmadan çıkan kavganın halklar çatışmasına dönüşmesini isteyen veya böyle takdim etmeye çalışanların istediği gibi Adigey halkları birbirine muhalif ve birbirine düşman kılınamayacağıdır. Biz biriz onun için hep beraber cumhuriyetimizin esenliği ve kalkınması için çalışalım. Bu konuda önümüze bir çok hedef koyduk. Önümüzdeki 5 yılda bu hedeflere ulaşmamız lazım. Aslı olmayan provokatif haberlere yanlış propagandalara kendimizi kaptırmamız düşünülemez.   Soru: Sayın başkan Adigey'in Rusya'ya katılışının 450. yıl dönümü kutlamalarına bakış açınızı öğrenmek istiyorum. Cumhuriyetimizin içinde bulunduğu sorunlar dikkate alındığında sizin başkan olmanız hasebiyle bazı suçlamalarla karşılaşabileceğinizi düşündünüz mü? Thaquışıne: Adigey'in kendi isteğiyle Rusya'ya katılışının 450. anma yıl dönümü kutlamalarının yapılmasında bir beis görmüyorum. Ben hiçbir zaman uluslar arasında ayrım yapmadım. Bu anma günü vesilesiyle bazılarının telaşlanmasını ve ondan bir zarar geleceğini bekleyenlere hayret etmekten kendimi alamıyorum. Şunu dikkate almalıyız. Tarihi gerçekler dikkate alınmalıdır. Sovyet insanının tarihteki kahramanlıklarına küçük Adigey Cumhuriyeti'nin kendisinden defalarca daha büyük bölgelere nispeten çok daha büyük katkılarda bulunduğu unutulmamalıdır. Büyük savaşın önde gelen kahramanlarından şair Andırxhoye Xhuseyn'in içinde bulunduğu gurubun teslim olması istendiğinde “Ruslar teslim” olmaz diye kükreyerek ölümü seçtiği unutulmamalıdır. Bu kahramanımızın adına Ukrayna'da bir anıt yapılmış ve onu kendi evlatları saymışlardır. Anlayıp aramamız ve uygulamamız gereken yaklaşım budur. Neden derseniz kargaşa ve ihtilaf olmadan hep birlikte yarınımızı ve geleceğimizi güvence altına almalıyız. Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkessk ve Adigey Cumhuriyetleri kendi istekleri ile Rusya'ya katılışlarının 450. yıl dönümünü kendi iradeleriyle anıp, kutlayacaklar. Bu kutlamaların yönetimlerce bu kadar önemsenmesinin çok uluslu bu üç cumhuriyetin halkları arasında bir düşmanlık yaratacağını düşünmüyorum. Biz büyük bir ülkenin Rusya Federalizmi'nin bir parçasıyız. Bu durum anma yıl dönümünde önemle vurgulanacaktır. Federalizmin başkanı Vladimir Putin anma gününe ait kararnamesi her şeyin göstergesidir. Soru: 450 yıl geriye dönersek eğer Çerkesler kendi istekleri ile Rusya'ya katılmışlarsa neden bu yıla kadar bir anma yıl dönümü yapılmadı? Yoksa gönülsüz bir yıldönümü kutlaması mı bu? Thaquışıne: Kafkas cumhuriyetlerinin var oluşunun geleceğine ışık tutan böyle bir büyük tarihi neden kutlamayalım? Defalarca söylediğimi tekrar ediyorum. Adigey'de yaşayan birkaç grup arasında bu konuda bir ihtilaf çıkıyor. Ancak cumhuriyetimizin vatandaşlarının çoğunluğunun düşüncesi, bu kutlamanın ve anma gününün yapılması gerektiğidir. Soru: Kafkas savaşları sırasında Adigelerin tamamen yok edilmesine yönelik bir soy kırım uygulandığı iddiasıyla Çerkes Kongresi'nin Avrupa mahkemelerine baş vurması dolayısıyla Genositin (Çerkes Soykırımının) kabul ettirilmesi bağlamında Adigey Cumhuriyeti hükümetinin  bir girişimde bulunup bulunmayacağını bilmek istiyoruz. Thaquışıne: Doğruyu söylemek gerekirse şuan Genosit davasının zamanlaması yanlıştır. Adige Cumhuriyetlerine kültür ve dil anlamında gelişimleri açısından onlara imkan sağlayan Rusya'dır. Müslüman bir ülke olan Türkiye'de soydaşlarımız kendi dillerini kullanma özgürlüğüne sahip değillerdir. Kanımca tarihi olgulara bakarak bulmamız gereken şey bizi bir araya getirecek değerler olmalıdır. Tarihi birilerinin çıkarı için yeniden kurgulamak kabul edilemez. Soru: Sayın başkan Adige kökenli Adigey, Kabardey-Balkar ve Karaçay- Çerkessk Cumhuriyetlerinin tek bir devlet çatısı altında birleştirilmesi düşüncesine bakış açınız nedir? Bundan kastım Çeçenistan ve Dağıstan'ında katılacağı devlet yapısı değildir. Kanımca bu provakatif bir yaklaşımdır. Sözünü ettiğimiz Adigey'in Krasnodar eyaletine katılması söylemi gibi Adigey topraklarının ve cumhuriyetlerinin birleştirilmesidir. Thaquışıne: Soruyu soranın Adige haklarının geleceği için endişe sahibi olduğu aşikar. Ben halkını seven biri olarak en az soruyu soran kadar halkımızın sorunlarıyla ve geleceğiyle yakından ilgileniyorum. Ondan az olmamak kaydıyla Adige tarihini, dilini ve kültürünü biliyorum. Her R.F. vatandaşının kanaatlerini söyleme özgürlüğüne sahip olduğunun da bilincindeyim. Herkesin düşüncelerine de saygılıyım. Bunun gibi de Rusya Federalizmi'nin kanunlarının çizdiği yönetimsel sınırların mevcut durumlarının korunması gerektiğinin Rusya Federalizmi'nin  öznelerinden olan cumhuriyetlerimizin statülerinin devamının gerektiğini görüyor ve söylüyorum. Adigey, Kabardey-Balkar ve Karaçay-Çerkessk cumhuriyetlerinin demokratik, özgür devletler olduğunu onların yönetim bölgelerinin birleştirilmesi gerektiğini isteyenlerin olmadığını söylüyorum. Aynı anlamda Adigey'in Krasnodar eyaletine katılmasını dava eden ciddi bir güçte yoktur. Bu söylemlerin çok önceden unutulmuş olması gerekirdi. Bu yaklaşımlar artık çok geride kaldı.Yapılabilecek en iyi şey cumhuriyetimizin ekonomik kalkınmasının vatandaşlarımızın yaşam düzeylerinin yükseltilmesinin uğruna bütün gücümüzü seferber etmemizdir. Var gücümüzle birlik içinde soysa-ekonomik problemleri beraberce çözeceğiz. Kardeş cumhuriyetlerimizle ve en yakın komşumuz Krasnodar Kray'la bu hedeflere ulaşmak için ciddi işbirliği içinde olacağız. Cumhuriyetlerin birleştirilmesi ya da Adigey'in Krasnodar'a katılması gerektiğini düşünenler yeni oluşumlarla rantlanmak isteyen birilerine bizleri emir kulu yapmak isteyenlerdir. Özgürlüğün ve kendi kendini yönetmenin gerçekleşmesine gelince onların kökünde olmasa olmaz ihtiyaç kendi kendine yetebilir gücüne sahip olmak ve ekonomik güçtür. Soru: Diaspora da yaşayan soydaşlarımızın anavatanlarına dönüşüne bakışınız nedir? En önemli stratejik hedeflerden biri olarak 140 yıldır yöneticilerimizin hedefi olan bu konuyu sizde aynı önemde addediyor musunuz? Başkanlığınız süresince bu uğurda karşılaşılan sorunlara yönelik var gücünüzle çalışmayı tasarlıyor musunuz? Thaquışıne: Soydaşlarımızın anavatana dönüşlerinin tam zamanı olduğunu düşünüyor. Dönüşe yönelik kurum ve kuruluşlarımız bu bağlamda iş birliği içindeler. Ulusal konuda diasporada yaşayan soydaşlarımıza yönelik onların anavatanla bağlarını güçlendirecek güçlü bir iş birliği ve iletişim yaratacak komite bunların arasındadır. Benim önceliğim diasporada yaşayan soydaşlarımızın dönüşlerinin hızlandırılması çalışmasıdır. Bu konuda Federal Hükümete kadar uzanan görüşmeler ve fikir teatileri devam ediyor. Geçen yıl Federalizmin başkanı Vladimir Putin'in imzaladığı kararnamede tarihi vatanlarına kendi istekleri ile dönecek soydaşlarımıza gerekli yardımın yapılması gerektiği konusundadır. Federal Hükümet bir çerçeve çizdi bu gerçekleştirilirse sözünü ettiğiniz dönüş kesin bir çözüme kavuşacaktır. Bu kararname bütün R.F.'nu kapsamaktadır. Soru: Adigelerin zorunlu Adighabze öğreniminin gerekliliğinin  kaldırılması konusunda yönetimin sessiz kalması nedendir? Neticede bu kanun Ruslara yönelik değildi o halde niçin kaldırıldı? Thaquışıne: Zorunlu Adighabze öğreniminin gerekliliğinin kaldırılmasına yönelik kararı alan Adigey Cumhuriyeti yüksek mahkemesidir. Bu kararla Adigey Cumhuriyeti kanunları ile R.F. kanunları arasında eş güdüm sağlanmış oldu. Ancak bu karar Adigey Cumhuriyeti de eğitimde Adighabze öğretiminden vazgeçileceği anlamına gelmiyor. Kurucu anayasamızda Adige dilinin devlet dili statüsü konumu var. Onun öğreniminde ve devlet dilinin varlığını sürdürmesi konusunda mevcut yapılanmalar ve özgürlükler federal yasalarca da kabul edilmektedir. Adige dili farklı yerde konum olarak yerini aldı. Adige tarihi, Adige literatürü, Adige etnografisi gibi başka özgün değerlerimiz de beraber Adige dili özel konumunu korumaktadır. Onun için Adige dilinin isteyenlerin öğrenmesi ve Adigelere zorunlu olarak öğretilmesinin önünde her hangi bir engel yoktur. Bu da bütün konular gibi programlarımızda yerini almıştır. Soru: Saygı değer soylu başkanımız herkesçe tanınan cumhuriyetlerimiz olduğu halde bazı ulusal sorunlarımızın çözümünün sivil toplum kuruluşlarınca arandığını görüyoruz. Kanımca Rusların kendi cumhuriyetlerinin varlığının sebebi ulusal politikaların oluşturulması ulusun varlığının korunmasıdır. Yönetim bürokratlarının farklı enstrümanlarla çeşitli sorunların yaşamsal problemlerin çözümüne dair yetki ve donanımları olduğu halde bununla beraber S.T.K. yapılanmaları bağlamında ulusal sorunlara çözüm aranmasını nasıl değerlendirelim? Thaquışıne: Ulusal cumhuriyetimizin varlığı o adı taşıyan ulusların meselelerinin çözümüne yönelik devlet gücünün kullanımının ciddi bir göstergesidir. 15 yıl öncesi düşünüldüğünde cumhuriyet statüsü elde ettiğimizde bize çok geniş gelecek bir elbiseyi giymiş olduk bundan anlaşılması gereken statümüzün yükselmesi olmalıdır. O zamanlar hiç kimse ulusal giysimizin ulusal kültürümüzün devlet amblemlerimizin dünyanın bir çok ülkesinde bizi tanıyacağına Adige adını akla getireceğine ihtimal vermiyordu. Adigey Cumhuriyeti'nin diasporadaki soydaşları ile onların yaşadıkları yerde buluşup ulusal tarihimiz kültürümüzün öğretilmesinde ve onların korunmasında önemli işlev üsleniyor olacağı da akıllara gelmiyordu. Kimse Adige televizyonu olacağına ihtimal vermiyordu. Diasporada yaşayan soydaşlarımızın tarihi vatanlarına dönüşlerinin mümkün olacağı ve onları dönüşünün bir anma günü olacağı Adige dili günü olabileceğinin gerçekleşeceğine kimse ihtimal vermiyordu. Bu tip örnekleri çoğaltmak mümkün siz bu değişimlerin yönetim kadrolarının ve bürokratların katkısı olmadan oluşabileceğine ve sorunların çözülebileceğine inanıyor musun? Bir şekilde ulusal değerlerimize layık oldukları anlam ve değer verilmiyor imajı oluşmasının sebebi iyi bir ekonomimizin olmamasıdır. İşte bu yüzden cumhuriyet yöneticileri öncelikli olarak sosyo-ekonomik gelişimi ve bu anlamda çözümleri öncelemiştir. Adigey büyük ekonomik bir güce kavuşursa bütün bu sorunlar çözüme kavuşmuş olacaktır. Öncelikli mücadelemiz bu olmalıdır. Yoksa bir yönetim Kray'ına katılıp katılmama tartışması boşa enerji harcamaktır. Soru: Sayın başkan Maykop şehrinin kuruluşunun 150. Adigey'in Rusya'ya katılışının 450. yıl dönümlerine binaen yapılan anma yıldönümlerine bakış açınız nedir? Biz herhangi bir vatandaşa bu iki anma gününü nasıl izah eder kanıksatırız? Thaquışıne: Anma günlerinin belirlenmesi niye zor olsun? Her zaman düşündüğüm şey anma yıl dönümlerinin çok keyifli ve iyi olduğu, insanları bir araya getirdiğidir. Sorun 450. yıl kutlamasına yönelikse ben bunun cevabını defalarca verdim. Benim ona bakış açımı eğer yanıtlarımı yürekten okur ve anlamaya çalışırsanız sizlerde anlayacaksınız. Maykop'un kuruluşunun 150. yılına atfen şehir sakinleri arasında bir ihtilaf vuku bulduğunu söyleyebilirim. Çar II. Aleksandr'ın “Maykop kalesinin kurulmasına yönelik” 1871 tarihli emri ile Maykop'un başkent olması tarihi arasında kuruluş kutlamasının başlangıç kabul edileceği zamansal bir problem ortaya çıkmıştır. Bu anlaşmazlığın baş gösterdiği zamanda bütün taraflar ve yönetim aydınların katılımıyla konuyu tartışmışlardır. Şu anda Maykop'un kuruluş yıl dönümüne dair bir problem yoktur. Şehrin kuruluşu anma günü ile Adige-Rus gönüllü birlikteliğinin yıl dönümü bir arada kutlamayı da kararlaştırabiliriz. Soru: Sayın başkan Adigey ne zaman tam anlamıyla kendine yeterli ve kimseye bağımlı olmayan bir devlet olacak? Bunu hiç tereddüt etmeden her Adige'nin özlemini dile getirerek söylüyorum. Thaquışıne: Bir çok meselenin yanında böyle bir söylem sonuç vermeyecek bir problem olarak karşımıza çıkar.Ulusal soruna yönelik sorularda Adigey'in hukuki durumunu bilerek konuşmak gerek.Ben bu soruyu soranların bağımsızlıktan neyi kastettiklerini anlıyorum. Neyin ve kimin yönetim zincirinin dışına çıkmak istiyorlar? Acaba o kişiler hiç kimsenin bulunmadığı bir adaya gidip kendi istediklerince hiçbir yönetimi dinlemeden yaşamak mı istiyorlar? Biz demokratik ve bağımsız Rusya'nın bir parçasıyız. 15 yıl önce Adige Otonom bölgesine R.F.'nun kurucu eşit cumhuriyet statüsü verdiler ve ona Adige Cumhuriyeti dediler.Bu statü yükselmesinin bize kazandırdıklarını ne çabuk unutuyorlar? Adigey R.F.'nun kurucu eşit haklara sahip üyelerinden birisidir. Bu da R.F. içerisinde en yüksek statüdür. Buna rağmen bu konuda lüzumsuz söylemlerin gündeme taşınması doğru değildir. Ben ulusuna ve ulusal değerlerine kıymet veren bir Adige'yim. Buna rağmen söz konusu söylem sahipleriyle hiçbir surette birlikte olmam onlara hak vermem mümkün değildir. Bence cumhuriyetimiz vatandaşları olan bütün halklar eşittir. Dolayısıyla Adige halkının sorunlarını öne alalım yaklaşımı doğru değildir. Sorun hepimizindir ve ortaktır. Bütün sorunlar kanunlarımız çerçevesinde çözüme kavuşturulmalıdır.