Kafkasya’yı
araştıran bazı yazarlar, buranın sakinlerini kendilerine görünen
ayrı kavimler ve adlar kadar ayrı halklara ayırmışlardır. Son
zamanlarda bu ülkeye ilişkin bilgilerimiz daha açık seçik
olmuştur.
Ancak bunların
da kesin ve tam olduğunu söylemek olası değildir. Özellikle
Çerkesler adıyla bilinen halka ilişkin bilgilerin açıklanması
gerekmektedir.
Biz genellikle Kafkas Dağları’nın kuzey yamacında oturan bütün
kavimleri Çerkes diye adlandırıyoruz. Ancak onlar kendilerine
Adige diyorlar. Adige kavimleriyle sınırdaş olan bir de Azeğa yani
Abaza kavimleri ve diğer bazı kavimler vardır. Adige ve Azeğa
kavimleriyle ilgili bazı bilgiler vermeye çalışacağım.
Adige ya da Çerkes Kavimleri
1)
Abzegh
(Abadzeh)
2) Shapsugh
(Shapsugh)
3) Nadkuac
(Natuhay)
4) Kabardey
5) Besleney
6) Mohoş
(Mahoş)
7) Kemguy
8) Hatukuay
9) Bjedugh
(Bzeduğ
)
10) Jan
1)
Abzegh
Bu
kavim Kafkas sıradağlarının kuzey yamacında Şhaguaşe (Belaya),
Laba, Pşiş, Psekupse, Vuanobat (Vonabat), Sup (Shapsugh kavmiyle
sınırı oluşturur) derelerinin aktığı vadilerde oturmaktadır.
Vadilerin ve buradan geçen derelerin adları aynıdır. Bu dereler
Kuban’a (Pşiş) dökülür.
2) Shapsugh
Sup deresinin hemen ötesinde Shapsugh kavmi başlar. Şu
derelerin geçtiği vadilerde otururlar:
Ubin (Kuban’a dökülür) ve kolları:
a) Psekabe,
b) Şebj (Pşibj,
c) Afips,
d) İl,
e) Azüps (Azips),
f) Hapl,
g) Anthir,
h) Boundür,
i) Abin,
j) Koaf,
k) Şebik,
l)Şibs
Son dokuz dere Kuban'a varmadan Auşed ve Tlakofij bataklıklarında
kaybolur.
3) Nodkuac (Natukuay)
Bu kavim dağlarda ve Anapa Kalesi çevresindeki ovalarda yaşar.
Shapsughların sınırından başlayarak şu dereler,vadilerden Kuban
yönüne doğru akarak ya bataklıklarda kaybolur. Kuban’a ve bu
nehrin kendi ağzında oluşturduğu limanlara dökülür.
a) Adekum ve kolları
aa) Nebercay
bb)
Atekay
cc)
Bakan
dd)
Geşepsin
b) Kudako
c) Psif
d)
Nepitl
e) Kops
f) Psebebs
g) Şeguo
h) Çekups (Çikups)
i) Şekon
j) Napsuho
k) Vostigay (Hostügay)
l) Sümay
m) Unephahuray
n) Tazüipş
4) Kabardey
En önemli ve büyük Adige kavimlerinden biridir. Büyük ve Küçük
Kabarda olmak üzere ikiye ayrılır. Büyük Kabarda, Malka ve Terek
dereleri arasında bulunur ve güneyde Osetlerle komşudur. Dört
prens soyu arasında paylaşılmıştır. Cinbot, Mesost, Hatohşok ve
Kaytok. Küçük Kabarda dağ eteklerine ve Sunja kıyılarına dek
Terekin sağ kıyısını kaplır. İki prens soyu tarafından
yönetilmektedir; Tatlostan ve Giloshan.
5) Besleney
Bu kavim Ferz, Gegene (Büyük Tegen), Gegeneziy (Küçük Tegen)
ve Voarp derelerinin sularıyla sulanan Kuban havzasındaki
topraklarda yaşarlar.
6) Mohoş
Yaşadıkları toprak Çehurac, Belogiak ve Şede çaylarıyla
sulanır.
7) Kemguy
Kafkasya haritalarında Temirgoy olarak gösterilir. Bu kavim
Kuban, Laba ve Şhaguaşe nehirleri arasındaki topraklarda yaşar.
8) Hatukay
Şhaguaşe ve Pşiş nehirleri arasında yaşayan kavimdir.
9) Bjedugh
Çerçeney ve Hamışey boylarının ortak adıdır. Birincisi
Kuban’ın sağ tarafında Pşuş ve Psekups dereleri arasında, ikincisi
ise Psekups’tan Shapsughların sınırına kadar olan topraklarda
yaşar.
10) Jan
Bir zamanlar kudretli ve güçlü olan bir kavimdir. Zayıf
kalıntıları şimdi Bjedughların 70 verst aşağıda, Kuban’ın iki
kolunun oluşturduğu ve Çerkeslerin Detlyasv, Karadeniz
Kazaklarının ise Karakuban adası dedikleri bir adada yerleşmiştir.
Bu kavimden birkaç aile de Adekumda Natuhajların arasında yaşıyor.
Abhazları oluşturan kavimler
1) Sadzen
Karadeniz sahilinde Hamış deresinden Gagra’ya kadar olan
topraklarda yaşarlar ve tarafımızdan Ciget adıyla bilinirler.
2) Absua (Abhazya)
Gagra’dan başlayarak sahil boyunca İngur nehrine kadar olan
bölgede yaşarlar ve bizde Abhazlar adıyla bilinirler. Oturdukları
ülkenin adı Absne’dir.
3) Medozüi
Kafkasya haritalarında Medoveyler (Medoveyevtsı) olarak
gösterilir. Wubıhların doğusunda yaşarlar ve Pshu, Ahçipsu ve
Aigba (Aibu) boylarına ayrılırlar.
4) Zambal ya da Tsebedalılar
Çerkesler tarafından Hırps-Kuac adıyla bilinirler. Dal
vadisinde Kodor nehri boyunca yerleşmişlerdir.
Abaza (Abazintsı) Kavimleri
1) Barakay
ya da Brakiy
Gubs nehrinin üst taraflarında, dağlarda yaşarlar.
2) Bağ
Hodz nehrinin üst taraflarında yaşarlar.
3) Şegeray
Küçük Laba nehrinin üst taraflarında yaşarlar.
4) Tam
Büyük Laba nehrinin üst taraflarında yaşarlar.
5) Kazilbek ya da Kazbek-Koac
Büyük ve Küçük Laba’nın üst kesimleri arasında yaşarlar.
6) Başilbay
Urup ve Büyük Zelençuk nehirlerinin üst taraflarında yaşarlar.
7) Bashoğ
Tatarlar tarafından Altı Kesek diye adlandırılırlar ve gerçekten
de bu kavim, yönetici prenslerinin adını taşıyan altı boydan
oluşur. Kuban havzasının (Bassin) değişik yerlerinde yaşarlar.
Adları şöyledir:
a) Biberd
b) Lou veye Lov
c) Dudaruk
d) Kiyaş
e) Cantemir
f) Kliş
Bu son saydığımız kavimlerin, sıradağların güneyinden kuzey
yamaçlarına yerleşmesi 17.yüzyıl sonunda, topraklarının bir
kısmını onlara bırakan Kabardeylerin rızasıyla olmuştur. Bu göçün
nedeni iç çekişmeler, kısmen de eski yaşadıkları yerde, Vordane’de
toprağın yetersiz oluşudur. Yukarıda adı geçen diğer Abhaz
kavimleri çeşitli zamanlarda Bashoğları izlemişlerdir.
Bir tarafta Natuhajların diğer tarafta da Cigetlerin yaşadığı
toprakların arasında ayrı bir kavim, Wubıhlar bulunur. Bunlardan
kıyıda yaşayanları Çerkesler, Abadze diye, sıradağlara doğru,
nehirlerin üst taraflarında yaşayanları ise Wubıh diye
adlandırırlar. Yurtları, denize komşu vadilerde, şu dereler
bulunur:
a) Züyebze
b) Lou ya da Loup
c) Nige
d) Bath
e) Dogomepse
f) Psihe ya da Momay
g) Saşe ya da soçi
i) Hamiş ya da Hosta. |