Kendi dillerinde: Adige,
Rusça'da: Adigeytsi.
Adigeler, Adige Özerk Cumhuriyeti’ne yaşarlar; çoğunluğu Laba
ve Kuban nehirlerinin aşağı düzlüklerinde zengin toprakların
bulunduğu bölgede toplanmıştır, ancak bazıları da Kafkas
dağlarının eteklerine yerleşmiştir.
Adigeler, Sovyetlerin dağılmasından sonra cumhuriyet statüsü
kazanmış ve Rusya Federasyonu içerisinde yer almışlardır.
Tarih
Adige, birbirleriyle sıkı bağlantıları olan Kuzeybatı
Kafkasya'nın yerli birçok kabilesi tarafından kullanılan bir
isimdir.
14.yüzyılda bunların kuzeyde Kuban ve doğuda Laba
nehirleriyle, güneyde Abhazyan kabileleri ve batıda
Karadeniz'le çevrili bölgeye yerleşmiş oldukları biliniyordu
(yani bugünkü Adige Cumhuriyeti ile Karadeniz arasında kalan
bölge).
Bu dönemin en güçlü Adige kabilesi Ziçi’ydi ve bu isim bazen
bütün grup için de kullanılırdı. Ticaret girişimleri nedeniyle
Bizanslılar gibi bazı yabancı güçlerce iyi tanışırlardı.
Adigeler bal, mum, hayvan ve kürk gibi şeyler ihraç eder, tuz,
tekstil ve silah ithal ederlerdi.
Bu dönemde Hıristiyanlığı kabul etmeye başladılar. 13.yüzyılın
başlarında Altın Ordu sömürgesi altına girdiler ve Adige
kabilelerinin birkaçı doğuya Terek Nehri havzasına doğru göç
ettiler.
Bu kabileler Alanlara karıştılar ve sonunda Kabardiyan grubunu
oluşturdular. Batı'da kalan Adigeler de Çerkez olarak
tanınmaya başladılar. Daha sonra bu terim Kafkaslarda yaşayan
halkın genel ismi oldu.
16.yüzyılın başlarında Osmanlıların ve Kırım hanlarının
etkisiyle İslamiyet Adige (yani Çerkes) topraklarına sızmaya
başladı.
Ancak İslam'ın bölgeye yayılması biraz zaman aldı. Bu nedenle
de Adigelerin bir bölümünün İslam'ı kabul süreci ancak
19.yüzyılın başında tamamlandı. 1822'de yapılan bazı kabileler
arası bir toplantıda kararların şeriata göre alınması kabul
edildi; ancak mahalli adetlerin kuvvetli etkisi nedeniyle
başarılı olamadı.
Bu dönemde Kuzey Kafkasya'da 500 bin - 1milyon Adige vardı (bu
sayı yalnız Adigeler içindir. Kabardeyler ve diğerleri buna
dahil değildir). 19.yüzyılın ortalarında bölge Rusya
yönetimine girince birçoğu Türkiye'ye göç etti. Yüzyılın
sonunda bölgede Adige topluluğunun ancak onda biri kalmıştı.
Sovyet döneminin ilk yıllarında iki ayrı Adige bölgesi
oluşturuldu: Adige Çerkes Özerk Cumhuriyeti (Temmuz 1922) ve
Çerkes Özerk Cumhuriyeti (Ocak 1922). Ağustos 1928'de birinci
cumhuriyetin adından "Çerkes" çıkarıldı ve yalnız Adige Özerk
Cumhuriyeti oldu. İkinci cumhuriyette Karaçay Özerk
Cumhuriyeti ile birleştirilerek Karaçay-Çerkessk Özerk
Cumhuriyeti oluşturuldu. Ağustos 1936'da Maykop ve Giagin
bölgeleri de katılarak Adige Özerk Cumhuriyeti’nin toprakları
artırıldı.
1926 Sovyet nüfus sayımında Adige adı kullanılmamıştır, bunun
yerine bütün Adige grupları için (Kabardiyanlar dışında)
"Çerkes" adı kullanılmıştır.
Adige adı, sonra yeniden kullanılır olmuş. İki sözcük etnik
anlamda değil de, bölge anlamında kullanılmıştır. (yani,
"Adige" Adige özerk Cumhuriyeti'nde yaşayan Adigeler için, ve
"Çerkes" Karaçay-Çerkessk Özerk Cumhuriyeti’nde yaşayan
Adigeler için kullanılmıştır).
Adige Cumhuriyeti, Kuzey Kafkasya'da Rusya Federasyonu'na
bağlı Krasnodar topraklarında bulunmaktadır.
Yüzölçümü: 7.600 km2.
Başkent: Maykop.
Maykop’un iki kasabası ve dört yerleşim bölgesi vardır.
Adige Özerk Cumhuriyeti, Sovyetlerin dağılmasından sonra
cumhuriyet statüsü kazanmış ve Rusya Federasyonu içerisinde
yer almıştır.
Nüfus ve Yüzölçümü
Ortalama nüfus yoğunluğu 404 bin 390 kişidir. Yüzölçümü
53.2 km2’dir
Başlıca Kaynakları
Büyük bir doğal gaz rezervi.
Sanayi, makine üretimi, konserve yiyecek, kereste. ve diğer
hafif sanayi kolları vardır.
Tarım: Hububat, tütün, şeker pancarı, ayçiçeği, sebze
ve meyveler; hayvancılık, özellikle sığır üretimi, kümes
hayvancılığı ve arıcılık.
Dil
Ulusal dil Adigece'dir. Kuzeybatı Kafkas dilleri grubundan ve
Abhaz-Adige alt grubundandır Kabardiyan-Çerkes ve Abhazyan-Adige
dilleri ile yakın ilişkisi vardır. Dört lehçe grubu
bulunmaktadır : Abzegh ,Bjedugh, Temirgoy ve Shapsugh (aslında
bunlar dört ana kabile grubunu temsil eder) aralarındaki fark
fonetiktir.
Diğer dillerden alınan sözcükler oldukça fazla fonetik
değişikliğe uğramıştır.
İdari ve resmi işlemlerde genellikle Rusça kullanılmaktadır
ancak teorik olarak gerekirse Adigece'de kullanılabilir.
Eğitim
Adigece eğitimi verilmekle birlikte dersler genellikle Rusça
dilinde yapılmaktadır.
Maykop'ta bir Pedagoji enstitüsü vardır. Adige dilinde Radyo,
Tv ve gazete-dergi yayını yapılmaktadır
Okuma-yazma Oranı
Adige Cumhuriyeti’nde %99'un üzerinde bir okuma-yazma oranı
vardır.
1000 kişiden 270'i ilkokul, 435'i lise, 337'si yüksekokul
mezunudur
Anadilini Adigece olarak kabul eden Adigelerin oranı:
Kentlerde: % 86.7 Köylerde: % 99.2
Rusça'yı iyi bilen Adigelerin yüzdesi: Ana dil olarak %4.2,
İkinci dil olarak : %76.7
Din
Adigeler Hıristiyan ve Sünni'dirler. Sayıları bilinmemektedir. |