Tarih
Kendi dillerinde İr, Digor (kabile isimleri) Rusça’da
Osetini, Digori, İroni, İri diye anılırlar.
Osetyalıların çoğu orta Kafkasya’da ana sıradağın her
iki tarafında yaşarlar.
Bir dağ sırtı bölgeyi iki ana bölüme ayırır. Kuzey
Bölümü Kuzey Osetya Cumhuriyeti, güney ve küçük olan
bölümü Güney Osetya Özerk Cumhuriyeti’ni oluşturur.
Ayrıca Kabardino-Balkarya’da
da Asetinler yaşamaktadır. Asetinler İran asıllı bir
Kafkas kavmidir. Kökenleri konusunda çeşitli teoriler
ortaya atıldı ancak en fazla kabul gören görüş, onların
İskit ve Sarmatyan kabileleri ve özelliklede yerli
Kafkas kavimleriyle kaynaşan Alanların neslinden gelmiş
oldukları şeklindedir. 1888’de 941 yılına ait ve
üzerinde Yunan karakterleri bulunan bir mezar taşı
bulundu. Bulunduğu yerin ismi ile anılan ve Zelençuk
yazısı denilen bu taşın üzerindeki yazıda kullanılan dil
Alancadır ve modern Asetin dilinin kayda geçmiş en eski
aşamasını temsil ettiği kabul edilmektedir.
Alanların asıl yaşam bölgesi Güney Rusya ile orta Asya
arasında bir yerdi. Ancak 6.yüzyıl ortalarında
Kafkasya’ya yerleşmiş bulunuyorlardı. Yaklaşık yine bu
dönemde Hıristiyanlığa girdiler. (Belki de Bizans
etkisiyle ya da ilişki içinde oldukları Gürcülerin
etkisiyle) ve 10.yüzyılda da kendi Piskoposlarına
sahiptiler.
Osetler devlet olarak 10 ve 12.yüzyılda da zirvede
bulunuyorlardı. Moğol istilasının baskısı altında tekrar
dağlara sürüldüler ve hızlı bir şekilde dağılmağa
başladılar. Yerli kabilelerle kaynaştılar ve kendi
kimliklerini kaybetmeğe başladılar.16.yüzyıla
gelindiğinde Alan ismi tarihi kaynaklarda geçmez oldu.
Şimdiki Kuzey ve Güney Osetya’ya yerleşenler Oset olarak
isimlendirildiler.16.yüzyılda Osetler, Kırım Hanlığı’na
bağlı bulunan Kabardeylerin yönetimindeydiler.
Kaberdeyler 16.yüzyılda Rus egemenliğine girince
Osetlerde aynı sonucu paylaştılar. Kabardeylerin etkisi
ile Osetlerin bir bölümü islama girdi. Ancak Rus
misyonerleri 18. ve 19. yüzyılda oldukça faal idiler ve
Osetlerin büyük çoğunluğunu yine
Hıristiyanlaştırıldılar.
Osetyanın endüstrileşmesi kömür endüstrisinin 19.yüzyıl
ortalarında gelişmesi ile başladı. Sosyal demokratlar
1903’te Vladikavkaz’da (Ordzhonikidze) bir üs
kurdular.1909-19017 yılları arasında Bolşevik teşkilatı
Kirov’un yönetimindeydi. İç savaş sırasında (1918-1920)
Osetya, Kafkasya’nın diğer bölgeleri gibi Beyaz Ordu ile
Kızıl Ordu ve Menşevikler arasında şiddetli çatışmalara
sahne oldu.1920’nin sonlarına doğru Kuzey Osetya’da, bir
süre sonra da Güney Osetyada Bolşevikler düşmanlarına
galip geldi.
Kasım 1920’de kuzeyde Osetya bölgesi oluşturuldu ve
Gorskaya (dağlı) Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne
bağlandı. 7 Temmuz 1924’de bağımsız bir özerk il, 5
aralık 1936’da ise özerk cumhuriyet oldu. 20 Nisan
1922’de Güney Osetya, Gürcistan Sovyet Sosyalist
Cumhuriyeti’ne bağlandı.
Kuzey Osetya bu gün Rusya Federasyonu içerisinde
Kafkasya’nın orta bölgesinde bulunur. Doğusunda
Dağıstan, güneyinde ise eski Gürcistan SSR sınırları
içerisinde kalan Güney Osetya ve Kabardey-Balkar
Cumhuriyeti bulunur.
Yüzölçümü
Kuzey Osetya 8000 km2.
Başkent Vladikavkaz.
Cumhuriyetin 6 kasaba ve 7 beldesi vardır.
Güney Osetya 3900 km2.
Başkent Tshinvali.
Cumhuriyetin 1 kasaba ve 4 yerleşim birimi vardır.
Nüfus
Kuzey Osetya yaklaşık 750.000
Güney Osetya yaklaşık 130.000
Sanayi
Kurşun ve çinko hammaddelerinin işlenmesi, makine
üretimi ve madencilik, kereste, el dokumacılığı,
halıcılık, gıda ve diğer hafif endüstriler. (Söz konusu
sanayi her iki bölgede de vardır. Benzer alanlarda
faaliyet gösterilmektedir)
Tarım
Çoğunlukla tahıl
çiftçiliği (mısır, buğday, arpa), şeker kamışı, meyve ve
sebze yetiştiriciliği, süt, süt ürünleri ve sığır
besiciliği (Güney bölgesinde ağırlıklı olarak tahıl
çiftçiliği ve koyun besiciliği yapılmaktadır).
Dil
Ulusal dil Osetçe’dir (Asetince). İran dillerinin
kuzey-doğu grubuna bağlıdır ve bir İskit-Sarmatian dili
olan Alanca’nın gelişmesini temsil eder. İki lehçe grubu
vardır, İron ve Digor. Digor lehçesi daha eskidir ve
yalnız Kuzey Osetya’nın kuzey ve batı bölümlerinde bir
kaç yerde konuşulur. İki lehçe arasında hem fonetik, hem
morfolojik ayrılıklar vardır.
1920 ve 1930’larda her ikiside yazın dili olarak
kullanılıyordu ancak sonra Digor lehçesi terkedildi.
Günümüzde Digor lehçesinin yazılı şekli yoktur.
Asetin dili üzerine yazılan ilk yapıt 1844'te St.Petersburg'da
yayınlanan A.Şegren'in Ossetian Grammar'iydi. Bunu Rus
dilbilimci V.F. Miller'in 19.ve 20 yüzyıl başlarındaki
bir çok önemli çalışması izledi. Sovyet döneminde de
Oset dili araştırma konusu oldu bunların en önemlisi
V.I.Abaev tarafından yürütülen çalışmalardır.
Yönetim, hukuk ve diğer resmi prosedürlerde Rusça
kullanılır ancak teorik olarak gerekirse Osetçe'de
kullanılabilmektedir.
Eğitim
1958'de bazı okullarda
1-4 .sınıflarda Osetçe eğitim dili olarak
kullanılmaktaydı.1972’de hiç bir eğitim düzeyinde Osetçe
kullanılmaz olmuştur. Yalnız 1-10.sınıflarda seçmeli
ders olarak okutulmaktadır. Güney Osetya’daki durum
hakkında pek fazla bilgi olmamakla birlikte büyük
olasılıkla 1.4.sınıflarda yerli dilde, diğer sınıflarda
ise Rusça eğitim verilmektedir.
Kuzey Osetya’da madencilik, metalürji ve tıp
üniversiteleri ile enstitüleri; Güney Osetya’da ise bir
pedagoji enstitüsü bulunuyor. Bu kuruluşlarda pedagoji
enstitüsü dışında Oset dilinde eğitim verilmiyor.
Kuzey Osetya’da Oset dilinde radyo ve televizyon
yayınları, gazete ve süreli yayınlar bulunmaktadır.İlk
önemli gazete 1923'te Rastdzinad (grçek) çıktı. Güney
Osetya’da ise ilk yerel gazete 1924'te çıktı. Soveton
İriston (Sovyet Osetya). Kuzey Osetya’da süreli
yayınlardan biri olan Maç Dug (Bizim Dönem)1934'te
çıkmaya başladı.
İlk Oset süreli yayını 1906-1912 yılları arasında çıktı.
İlk çıkan İron gazetesinin 1917’de yeniden yayınlanma
girişimi dışında diğerlerinin yayın yaşamı kısa sürdü.
Oset basını asıl yayına iç savaşın bitiminden sonra
başladı. Digor basını ise 1930’larda kayboldu. 90’lı
yılların başlarında yaklaşık 150.000 kitap
yayınlanmıştır. Ancak 1930 yılından sonra Digor
lehçesinde hiç kitap basılmadı.
Harfler ve alfabeler
Oset dilinde ilk yapıt
olarak 10.yüzyılda Yunan karakterleri ile yazılmış Alan
dilindeki Zelençuk yazıtı kabul edilir. Alan/Oset
dilinin Yunan alfabesi ile yazılmasının bundan sonra
devam etmediği kabul ediliri. Zira bundan sonra hiç bir
örnek bulunabilmiş değildir. Oset dilinde yazı
girişimleri 18.ve 19.yüzyılda Rus ve Gürcü misyonerleri
tarafından yapılmıştır. 19.yüzyıl ortalarında A.Şegren
Kiril alfabesinden esinlenerek Osetçe içinde bir alfabe
oluşturdu ve F.Miller'in yaptığı bazı değişikliklerle bu
alfabe Rus devrimine kadar kullanıldı.
19.yüzyıl ortaları, 1923 Kiril harfleri
1923-1938 Latin harfleri
1938 Kiril harfleri (Kuzey Osetya için)
1938-1954 Gürcü harfleri (Güney Osetya için)
1954 Kiril harfleri bütün Osetler için.
Din
Osetler Ortodoks
Hıristiyan'dır.
Nüfus ve Dağılımı
Nüfusun %55.2’si Kuzey
Osetyada, %12’si Güney Osetya’da, %17’si Gürcistan’ın
diğer bölgelerinde, %18’i Kabardey-Balkar'da, %1.2’si
Tacikistan’da, %11’i ise eski SSCB’nin diğer
bölgelerinde yerleşik bulunmaktadır.
Etnik kompozisyon
Kuzey Osetya:
% 55.3 Oset ,
% 20 İnguş,
% 30 Rus,
% 2 Ukraynalı,
% 9.8 diğerleri.
Güney Osetya;
% 65.7 Osetler,
%28 Gürcüler,
% 4.7 diğerleri)
Kent, kırsal kesim dağılımı
Kentler:
Kuzel Osetya
Osetler % 39.8,
İnguşlar % 1.8,
Ruslar % 45.2,
Ukraynalılar % 1.7,
diğerleri % 10.9
Güney Osetya
Osetler %69.4,
Gürcüler % 18.1,
diğerleri % 12.6
Köyler:
Kuzey Osetya
Osetler % 65.0,
İnguşlar 11.8,
Ruslar 21.0,
Ukraynalılar 0.3,
diğerleri 7.3
Güney Osetya
Osetler % 64.8,
Gürcüler 34.2,
diğerleri % 1.0
Okuma yazma oranı
Bu konuda yeni dönemi
yansıtan kesin rakamlar olmamakla birlikte okuma yazma
oranı % 99’dur (1970 sayımlarına göre her 1000 kişiden
52'si yüksekokul, 509'u lise, 253'ü ilkokul mezunudur
(Güney osetya için: her 1000 kişiden 62'si yüksekokul ,
445'si lise ve 267'si ilkokul mezunudur.
Sovyet iktidarının son dönemindeki bir sayıma göre
Anadilini Osetçe olarak kabul eden Osetlerin sayısı
% 88.2, Rusça’yı iyi bilenlerin sayısı ise % 64.9'dur.
|