Adige Cumhuriyeti’ne son yirmi yıl
içerisinde dış ülkelerden gelip yerleşen Adigeler resmi
literatürde repatriyant olarak adlandırılır.
Adigelerin vatanlarından
ayrılışları üç dönemde olmuştur.
1. Dönem: Rus-Adige savaşları ve Osmanlı
İmparatorluğu'nun göçmen politikası nedeniyle 19. asrın
ortalarından 20. asır başlarına kadarki surede vatanlarını
terkeden/terkettirilenler.
2. Dönem: Sosyalist Ekim Devrimi esnasında beyazların
safında yer alıp, kızılların iktidar olmasıyla ülkeyi terk
edenler.
3. Dönem: İkinci Dünya Savaşı esnasında Almanlarla
işbirliği yapmaları nedeniyle savaş sonucunda Almanlarla
birlikte ülkeyi terk edenlerdir.
2 ve 3. dönem kapsamında olanlardan tekrar vatanına dönen
olmamış, günümüzde repatriyant olarak adlandırılanlar 1.
gurupta yer alan, yani ataları 19. asırda vatanlarından
cıkmış/çıkarılmış olanlardır.
Repatriyantları dönüş tarihlerine göre iki guruba
ayırabiliriz:
1) Sovyetler Birliği döneminde, 70'li yıllardan
itibaren yüksek öğrenim amacıyla Suriye ve Ürdün’den gelip,
mezun olduktan sonra ülkelerine dönmeyenler.
2) Sovyetler Birliği’nin son yıllarında ve
dağılmasından sonra diasporadan dönenler.
Repatriyantları dönüş amaçlarına göre şu guruplara
ayırabiliriz:
1) Vatana dönüş düşüncesini pratiğe geçirmek üzere
dönmüş olanlar.
2) Eğitim amacıyla gelip mezun olduktan sonra
ülkelerine geri dönmeyenler.
3) Sovyetler Birliği’nin son yıllarında ve
dağılmasından sonra Kafkasya’da meydana gelen ulusal
hareketlenmelerin etkisinde kalarak dönenler.
4) Ekonomik nedenlerle dönenler.
5) Diğerleri.
Kosova Adigelerini de dönüş tarihlerine göre iki guruba
ayırmak mümkündür.
1) Sovyetlerin dağılması sürecinde vatana dönüş düşüncesini
pratiğe geçirmek amacıyla dönenler. (7 aile.)
2) Kosova’da meydana gelen iç savaş esnasında devlet
tarafından getirilmiş olanlar. (1998)
Repatriyantlar Adige Cumhuriyeti'nde yoğun olarak Maykop kenti
ve Mafehable köyünde, az olarak da Adigekale, Koshable,
Hakurunhable, Enem ve Yablanovsk’ta yaşamaktadır.
Türkiye'den Adige Cumhuriyeti’ne dönüşler 90'lı yıllardan
başlayarak günümüze kadar sürmüş olup, toplam 220 kişi dönüş
yapmıştır. Bunların 4’u vefat etmiş, 166’si halen Adigey’de
yaşamakta, 50'si ise Türkiye’ye dönmüştür. Bu tabloya göre
dönüş yapmış olanların %22.5’i Türkiye’ye geri dönmüş
olmaktadır.
Halen Adigey’de yaşamakta olanların Türkiye’de mensup
oldukları illere göre dağılımları şöyledir:
|
Samsun |
|
34 |
|
Antalya |
|
22 |
|
Kayseri |
|
20 |
|
Hatay |
|
20 |
|
Konya |
|
14 |
|
Corum |
|
10 |
|
Sinop |
|
6 |
|
Tokat |
|
5 |
|
Düzce |
|
5 |
|
Eskişehir |
|
4 |
|
Afyon |
|
4 |
|
İzmir |
|
4 |
|
Çanakkale |
|
3 |
|
Bursa |
|
3 |
|
İzmit |
|
3 |
|
Yozgat |
|
2 |
|
Balıkesir |
|
2 |
|
Bingöl |
|
1 |
|
Adapazarı |
|
1 |
|
Gümüşhane |
|
1 |
|
Maraş |
|
1 |
|
İstanbul |
|
1 |
Çeşitli zamanlarda geri
dönenler:
|
Düzce |
|
11 |
|
Antalya |
|
10 |
|
Hatay |
|
7 |
|
İzmit |
|
5 |
|
Adapazarı |
|
4 |
|
Konya |
|
3 |
|
Almanya |
|
3 |
|
Balıkesir |
|
2 |
|
İstanbul |
|
1 |
|
Çanakkale |
|
1 |
|
Afyon |
|
1 |
|
Samsun |
|
1 |
|
Kuveyt |
|
1 |
Bu verilere göre, vatana dönüş
ve adaptasyonda Samsun ilinin başı çektiği, Marmara
Bölgesi'nin yoğun Adige nüfusuna rağmen vatana dönüş
sıralamasında gerilerde, Türkiye’ye geri donenler
sıralamasında başta olduğu dikkat çekmektedir.
Hatay ve Antalya illerinde birer Adige köyü bulunmasına rağmen
vatana dönenler sıralamasında başlarda yer almakta olmaları
kayda değerdir.
Vatana dönüş yapanlardan 4 kişi yine kendi gibi repatriyant
olanlarla, 42 kişi Adigeylilerle evlilik yapmıştır. Türkiye
kökenli repatriyantların Adige Cumhuriyeti'nde toplam 75
çocukları dünyaya gelmiştir.
Türkiye kökenli repatriyantlar Adigey'de edindikleri eş ve
çocukları ile birlikte 283 kişiye ulaşmışlardır. Adigey’de
Türkiye kökenli repatriyantlara ait toplam 47 ev, 42 özel
otomobil, 25 işyeri bulunmaktadır.
Repatriyantlar Adige Cumhuriyeti'nde yaşamın her alanına katkı
sağlamaktadır. Aralarında iş merkezleri inşa ettirenler,
kurdukları firmalarla Kafkasya’nın birkaç şehrinde faaliyet
gösterenler, iş yerlerinde onlarca kişi çalıştıranlar vardır.
Repatriyantlar arasında bilim adamı, doktorlar, hukukçular,
öğretmenler, kimyagerler, Türkiye’de çeşitli mesleklerden
emekli olanlar vardır.
Repatriyantlardan Yenemuko Mevlut ''Dağ Düşünceleri'' adlı
şiir kitabıyla edebiyat severlerin beğenisini toplamış, bu
çalışmasıyla 2007 yılı Adigey Devlet Edebiyat Ödülü'ne aday
gösterilmiş ve Rusya Yazarlar Birliği’ne üye kabul edilmiştir.
Alaattin Shalaho halterde Rusya federasyonu master sporcusu
derecesini elde etmiştir. Günay Cetao’nun Rus klasiklerinden
yaptığı çeviriler Türkiye’de Bordo Siyah yayınevince
yayımlanmıştır. Baturay Saguc tüm Adigelerin gururu Adigey
Devlet Akademik Halk Dansları Topluluğu Nalmes’te dans
etmektedir.
Repatriyantların girişimiyle oluşturulmuş olan Adige Gençlik
Programı GUFES Adige kültürünün çeşitli dallarında çalışan
gençlere vermiş olduğu desteklerle dikkati çekmektedir.
Repatriyantların tamamında vatana dönüş yaptıktan sonra
Adigecelerinde gelişme olmuştur. Geldiklerinde hiç dil
bilmeyenler dili anlar ve konuşur hale gelmiş, az bilenler de
daha iyi düzeye gelmişlerdir. Adigey'de doğan çocukları ise
genellikle Adigece Rusça ve Türkçe'yi birlikte öğrenmektedir.
Repatriyantların Adigeylilerin ulusal düşüncelerinde
yarattıkları etkileri incelemek ayrı bir araştırma konusudur.
Adigey’de tanınmış bir bilim insanının şu sözleri bu anlamda
önemlidir: ''Biz geleceğimizle ilgili umutlarımızı büyük
ölçüde yitirmişken sizlerle karşılaştıktan sonra
düşüncelerimiz değişti ve yeniden güç kazandık...''
Adigelerin vatanlarından ayrıldıkları andan bu güne kadar
yüreklerinde söndürmemiş oldukları vatana dönüş düşüncesi
repatriyantlarla ilk ürünlerini vermiştir. Bu olayın vatandan
ayrıldıktan bir buçuk asır sonra meydana gelmiş olması
önemlidir. Donusun Batı'dan Doğu'ya,koşulları daha iyi olan
ülkelerden ekonomik kriz içinde olan ülkeye yapılması da
dikkat çekicidir. Fırsat bulan herkesin Rusya’yı terk ettiği
bir dönemde Rusya’ya yerleşmeyi tercih edenler Adige
repatriyantlar olmuştur.
Repatriyantlar vatana dönüş yolunda bir patika açmışlar, dönüş
davasının akıncıları olmuşlardır. Onların açtığı bu yolun daha
da büyümesi için çalışmak ulusunu seven herkesin görevidir. |