Uzaktan Eğitim, geleneksel öğrenme-öğretme yöntemlerindeki
sınırlılıklar nedeniyle sınıf içi etkinliklerin yürütülme
olanağı bulunmadığı durumlarda eğitim çalışmalarını
planlayanlar ve uygulayanlar ile öğrenenler arasında iletişim
ve etkileşimin özel olarak hazırlanmış öğretim üniteleri ve
çeşitli ortamlar yoluyla belli bir merkezden sağlandığı bir
öğretim yöntemidir. Yine
uzaktan eğitimi şu şekilde tanımlayabiliriz; farklı
mekanlardaki öğrenci, öğretmen ve öğretim materyallerinin
iletişim teknolojileri aracılığıyla bir araya getirildiği
kurumsal bir eğitim faaliyetidir.
Neden
Uzaktan Eğitim?
Yaşam boyu
öğrenme gereklidir.
Çok geniş
öğrenci kitlesine hizmet sunabilen bir eğitim sistemidir.
Geleneksel eğitimden yararlanmayan kişiler için
vazgeçilmezdir.
Ayrı
niteliklere sahip bireylerden oluşmuş hedef kitleye farklı
uygulamalarla eğitim hizmeti sunabilmekte.
Bilgi ve becerilerin artması, değişmesi ve çeşitlenmesi.
Ekonomiktir.(Birim maliyetlerinin ucuz olması)
Çok çeşitli iletişim teknolojilerini eğitim hizmetine
sunabilen bir sistemdir.
Öğrenci merkezlidir.
UZAKTAN
EĞİTİMİN TARİHÇESİ
Uzaktan
eğitim çalışmaları 200 yıldan daha eski yıllara kadar
uzanmaktadır. Örneğin, 1728 yılında Boston Gazetesi'nde mektup
ile stenografi dersleri verildiğine ilişkin reklamlar
bulunmuştur. 1890'lı yıllarda Avustralya'daki Queensland
Üniversitesi kampus dışına açık bir eğitim programı
yürütmüştür. Benzer bir programı da 1920'lerde Columbia
Üniversitesi gerçekleştirmiştir. 1930'lara gelindiğinde radyo
artık pek çok okul tarafından bir uzaktan eğitim aracı olarak
kullanılmaya başlanmıştır. 1950'lerde ise Amerika'da özellikle
askeri amaçlı olarak kullanılan uzaktan eğitim için kağıt
tabanlı iletişim ortamı kullanılmıştır. Teknolojik gelişmeler
sayesinde günümüze gelindiğinde ise disketler, video kasetler,
CD-ROM’lar, uydu yayınları, video konferanslar ve Internet,
uzaktan eğitim çalışmalarında önemli bir yer edinmişlerdir.
TÜRKİYE’DE UZAKTAN EĞİTİM UYGULAMALARI
1927 -1960 yılları arasında bu alanda tartışma ve öneriler
oluşturma evresini oluşturmaktadır. Bu yıllarda okuma yazmanın
haberleşme yolu ile yaygınlaştırılması amaçlanmıştır. 1933-34
yıllarında mektupla öğretim kurslarının düzenlenmesi
düşüncesi; 1950 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi,
Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü çalışmaları; 1960
yılında orta dereceli meslek okulu mezunlarına üniversite
olanağı sağlamak amacıyla mektupla öğretim yönteminin bu
yıllarda dikkat çeken uygulamalarıdır.
1961 yılında MEB tarafından Mektupla Öğretim Merkezi
kurularak öğretime başlamış, bu çalışmalar 1966 yılında Genel
Müdürlük düzeyinde örgütlenerek sistem örgün ve yaygın
eğitim alanında yaygınlaşmıştır.
1974 yılında Mektupla Yüksek Öğretim Merkezi kurulmuştur. Bu
girişim yerini daha sonra Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu’na
bırakmıştır. Ancak, bu girişim de başarılı olamamıştır. 1983
yılında yürürlüğe giren 2547 sayılı Yüksek Öğretim Yasası ile
Anadolu Üniversitesi bünyesinde bir Açık Öğretim Fakültesi
açılmıştır. Bu fakülte, uzaktan eğitim konusunda öğretim,
araştırma, yayın hizmetleri vermektedir.
1980 ve 1990’lı yıllarda Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı
olarak hizmet veren Okul Radyosu ve TV Okulu örgün eğitimi
desteklerken, isteyen herkese yaygın eğitim olanağı
sağlamıştır.
MEB Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü bünyesinde çağ nüfusu
dışında kalan bireylere uzaktan eğitim veren kurumlar ise;1992
yılında kurulan ve orta öğrenim diploması veren Açıköğretim
Lisesi,
1997 kurulup, 1998’de öğretime başlayan ve 6., 7. ve 8.
yıllarının öğretimini sunarak ilköğretim diploması veren Açık
İlköğretim Okulu,Elektrik tesisatçılığı sertifikası veren
Mesleki ve Teknik Açık Öğretim Okulu’dur.
UZAKTAN
EĞİTİMİN TÜRKİYE İÇİN ÖNEMİ
Türkiye’nin sosyal ve ekonomik yapısı göz önüne alındığında;
özellikle kırsal kesimlerdeki öğrencilere eğitim olanağının
götürülebilmesine olanak veren uzaktan eğitim, fırsat
eşitliğini sağlayabilmek adına büyük önem arz etmektedir,
Öğretim üyesi kadrosu yetersizliği nedeniyle açılamayan
derslerin, Internet üzerinden verilmesini sağlamak, konusunda
uzman öğretim üyelerinin bilgisinden farklı üniversite
öğrencilerinin yararlandırılması,
Avrupa ülkeleri arasında en genç nüfusa sahip ve nüfus artış
hızı en yüksek olan ülke Türkiye’dir. Bu genç nüfus her
düzeyde iyi eğitilebildiği takdirde gelecek için büyük bir
potansiyel, aksi takdirde ise büyük bir sorun kaynağı
olacaktır. Bu nedenle eğitimin yaygınlığını ve kalitesini
arttırmak gerekir,
Türkiye’de her düzeydeki eğitim kadroları sayı ve nitelik
bakımından yetersizdir. Öğretim kadrolarının yetişmesinin uzun
zaman aldığı bir gerçektir,
Uzaktan eğitimi Türkiye için önemli kılan diğer bir boyut ise,
yaşam boyu eğitim felsefesinin yayılmasıdır,
UZAKTAN EĞİTİMİN TÜRLERİ
Aşağıdaki şekil ve örnek açıklamalar uzaktan eğitim
çeşitlerini açıklamaktadır:
|
|
EĞİTMEN / ÖĞRENCİ |
|
|
Aynı
mekanda |
Bir
kısmı aynı bir kısmı farklı mekanda |
Tamamen farklı bir mekanda |
ZAMAN |
Zamandan bağımsız |
|
|
A |
Zamandan yarı bağımsız |
D |
E |
B |
Zaman bağımlı |
|
|
C |
Şekil 1.
Uzaktan eğitim Türleri
-
"A",
eğitmen ve öğrencinin hiçbir şekilde karşılaşmadığı, bir başka
deyişle eğitimin yer ve zamandan bağımsız olarak yürütüldüğü
durumdur. Bu tür uzaktan eğitimde ders içeriğinin dağıtılması
için Dünya Çapında Ağ (World Wide Web - WWW), iletişim için
ise e-posta kullanılabilir.
-
"B",
eğitimin tamamen yerden bağımsız, fakat zamana yarı bağımlı
olarak yürütüldüğü durumdur.Bu tür uzaktan eğitimde,
karşılaşılan özel bir problemi çözmek yada ders kapsamında yer
alan bir soruyu cevaplandırmak için Internet Bağlantılı
Sohbet (Internet Relay Chat - IRC) gibi etkileşimli Web
araçları kullanılabilir.
-
"C",
eğitimin tamamen yerden bağımsız, ancak zamana tam bağımlı
olarak yürütüldüğü durumdur. Karşılıklı olarak soruların
sorulduğu ve cevaplandığı video konferans sistemi bu tür
uzaktan eğitim çalışmalarında kullanılabilir.
-
"D",
eğitimin bir kampus içinde elektronik tartışma destekli
olarak yüz yüze sınıf ortamında yürütüldüğü durumdur.
-
"E",
eğitimin bir kısmının yüz yüze gerçekleştirildiği (yer/zaman
tam bağımlı), bir kısmının ise tamamen uzaktan verildiği
(yer/zaman bağımsız) durumdur. Genel olarak, programın
başlangıç kısmı ve sonunda yer alan sınav aşamaları yüz yüze
gerçekleştirilirken, ara aşamalar "A" durumundaki gibi
yürütülmektedir.
UZAKTAN EĞİTİMİN ÖZELLİKLERİ
Uzaktan
eğitimin tipik özelliklerini şöyle sıralayabiliriz;
1-
Küreselleşme:Uzaktan
eğitim hizmeti veren kurumlar genel olarak küresel düzeyde
eğitim verebilecek niteliğe sahiptirler. 100 yılı aşkın bir
süredir Avrupa'da (özellikle İngiltere ve Fransa) bu tür
faaliyetlerde bulunan eğitim kurumları deniz aşırı ülkelerdeki
çalışan resmi görevli yada ticaretle uğraşan vatandaşlarına
düzenli olarak uzaktan eğitim hizmeti vermektedir.
2-
Kişiselleştirme:Doğu
ve Batıdaki Geleneksel Eğitim sisteminin en belirgin özelliği
eğitmen ve öğrencinin yüz yüze iletişim kurmasıdır. Bu tip
eğitim genel olarak öğrencilerin değişik zeka ve öğrenme
yetenekleri yerine grubun genel seviyesine göre
düzenlenmektedir.
3-
Özelleştirme:Uzaktan
eğitim sistemi, öğrenciyi sınıf ortamından alarak bireysel
olarak eğitilebileceği bir konuma taşır. Bu sistemde, kurumsal
öğrenmenin yerini bireylere göre özelleştirilmiş öğrenme alır.
4-
Endüstrileşme:Büyük
bir kitlenin bir ürüne olan artan ihtiyacını karşılayabilmek
için ilgili endüstrilerin kurulmasına benzer bir şekilde,
insanların artan eğitim taleplerine hızlı ve etkin bir şekilde
cevap verebilmek için uzaktan eğitim kurumlarının açılması
kaçınılmaz duruma gelmiştir.
5-
Geleneksel Eğitime uygun olmayan öğrencilere hizmet
verme:Uzaktan
eğitim, dünya çapında her yıl milyonlarca kişi tarafından
tercih edilen bir eğitim sistemidir. Bununla beraber ilgili
eğitim kurumundaki ders saatlerine yer / zaman açısından
katılma imkanı olmayanlar (tam zamanlı olarak çalışanlar -
memurlar, askerler - farklı şehir / ülkede yaşayanlar) için
beklenilen bir seçimdir.
6-
Hareket kabiliyeti:1980'li
yıllarda, uzak mesafeler arasında iletişim kurmak amacıyla
sabit bilgisayar konferans sistemleri ve iki yönlü video
konferans sistemleri kullanılmakta iken, günümüzde bunlara
ilave olarak portatif bilgisayarlar ve cep telefonları önemli
düzeyde kullanılmaya başlanmıştır.
7-
Hızlı geri besleme:Günümüzde
uzaktan eğitim sayesinde öğrenciler, e-posta yolu ile dünyanın
herhangi bir yerinden günün herhangi bir saatinde ödevlerini
gönderebilmekte ve bu çalışmalarının değerlendirme sonuçlarını
hemen aynı şekilde WWW üzerinden alabilmektedirler.
8-
Diğer eğitim sistemlerine göre ucuz olması:Altyapıya
yönelik yatırımın çok yüksek düzeyde olması yada öğrenci
başına düşen ücretlendirmenin Geleneksel Eğitime göre daha
yüksek olması veya yapılan yatırım maliyetini karşılayacak
sayıda öğrencinin bulunamaması durumları hariç,uzaktan eğitim,
eğitim sistemleri arasında en ucuzu.
9-
Teknoloji ve Eğitim:Sanal
sınıflar uydu veya sıkıştırılmış video kodlama yada tam band
genişliği kullanılarak birbirlerine bağlanabilmekte ve bu
sayede kişiler uzak yerlerde olsalar bile yüz yüze eğitim
alabilmektedirler.
UZAKTAN
EĞİTİMİN AVANTAJLARI
Internet ortamında uzaktan eğitimin geleneksel uzaktan eğitime
göre sayılabilecek yararları şunlardır;
-
Eğitim
merkezinden tüm dünyaya bilgi gönderilir,
-
Postalama masrafı ortadan kalkar. Bilgi dağıtımı baskı ve
taşıma masrafları sıfırlanmış olarak Internet üzerinden
yapılır,
-
Bir
servisten tüm bilgi düzeltilip güncelleştirilir,
-
Öğreten
ve öğrenenle öğrenenler arasında metin, grafik iletişim gibi
çeşitli öğretim teknikleriyle etkileşim sağlanır,
-
Internet
yazımda işbirliğine olanak sağlar,
-
Öğrenciler geri bildirimlerini kolayca yaparlar.
UZAKTAN
EĞİTİMİN DEZAVANTAJLARI
-
Öğrenme
ortamlarında önemli görülen yüz yüze etkileşim ortam ve
olanakları ortadan kalkması,
-
Öğrenme
sürecinde karşılaşılan öğrenme güçlüklerinin anında
çözülememesi ve bu durumun ardından gelişebilecek
sıkıntılar,
-
Anında
yardım görememe ve sorunun giderilmemesinden kaynaklanan
davranışların gelişimi,
-
Kendi
kendine çalışma alışkanlığı olmayan ve bu yeteneğini
geliştirmemiş bireyler için planlama zorluğu,
-
Çalışan
bireylerin kendine ayıracakları vakitte ders çalışma
zorunluluğu,
-
Laboratuar, atölye gibi uygulama ağırlıklı konuların
işlenmesindeki sınırlılıklar,
-
Öğrenci sayısındaki fazlalık nedeni ile iletişimdeki
sınırlılıklar ,olarak sayılabilir.
UZAKTAN EĞİTİMDE ROL ALAN KİŞİLER
Aşağıda uzaktan eğitimde rol alan kişiler ve karşılaştıkları
zorluklar kısaca anlatılmıştır.
ÖĞRENCİ: Öğrencinin ihtiyaçlarına cevap verebilmek her etkili
uzaktan eğitim programının amacıdır. Eğitim ortamı nasıl
olursa olsun; öğrencinin görevi öğrenmektir. Bu bağlamda, en
iyi koşullarda bile, motivasyon gerektirmesi, planlama ve
analiz yapılması ve öğretilecek materyale uygulanabilmesi
açısından göz korkutan bir görevdir.
ÖĞRETİM ÜYELERİ:
Yüz yüze sınıf ortamında, öğretmenin görevi ders içeriğinin
oluşturulması ve öğrenci ihtiyaçlarının belirlenmesinden
ibarettir. Uzaktan eğitimde ise farklı sorunlar ortaya çıkar.
Örneğin;
-
Çok kısıtlı yüz yüze görüşmelere rağmen öğrenci ihtiyaçları
belirlenmeye çalışılmalıdır.
- Farklı öğrenci kitlelerinin ihtiyaç ve beklentilerini göz
önüne alarak öğretim teknikleri geliştirilmeli.
- Hem rehberlik hem de içerik sağlayan kişi görevinin bir
arada etkili bir şekilde yürütülmesi gerekir.
REHBER (yardımcı):
Öğretmen kendisiyle öğrenci arasında iletişimi sağlamada bir
rehberden yardım almayı uygun bulur. Rehber, etkili olabilmek
için öğrencinin ve öğretmenin beklentilerini anlayabilmelidir.
En önemlisi, rehber öğretmen tarafından belirlenen talimatları
uygulamada istekli olmalıdır. Günümüz koşullarında rehbere
düşen görev giderek artmaktadır. Rehberler ödevleri toplarlar,
ders için gerekli düzeneği hazırlarlar, öğretmenin gözü ve
kulağı gibidirler.
YARDIMCI GÖREVLİLER:
Bu kişiler uzaktan eğitim programlarının sessiz
kahramanlarıdır ve programın etkili olabilmesi için gereken
pek çok detayın gerçekleşmesini sağlarlar. Bir çok etkin
uzaktan eğitim programında yardımcı hizmetliler öğrenci
kayıtları, materyallerin çoğaltılması ve dağıtılması, ders
kitaplarının hazırlanması, telif haklarının korunması, ders
programlarının ayarlanması, notların ilan edilmesi, teknik
kaynakların kontrolü gibi işlerden sorumludurlar.
YÖNETİCİLER:
Yöneticiler, uzaktan eğitim programı yapan kurumlarda planlama
aşamasında etkili kişiler olmalarına rağmen, program
başladığında ilişkilerini, irtibatı kaybederler veya teknik
yöneticilere devrederler. Aslında yöneticiler sadece fikir
adamı değil daha fazlasıdır. Onlar, ortak kararları sağlar,
karar verir ve hakem görevi görürler. Teknik ve yardımcı
hizmetler personeliyle yakın bir ilişki içinde olup teknik
kaynakların, kurumun amaçları doğrultusunda kullanılmasını
sağlamalıdırlar.
UZAKTAN EĞİTİM NASIL VERİLİR?
Uzaktan eğitimin verilmesinde oldukça geniş ve değişik
alternatifler var. Bunları dört grupta toplayabiliriz.
SES: Etkileşimli teknoloji araçlarından telefon, video
konferans ve kısa dalga radyo öğretimsel işitsel materyaller
olarak sayılabilir. Pasif (tek yönlü) audio araçları ise teyp
ve radyodur.
GÖRÜNTÜ: Öğretimsel video araçları olarak slayt, hareketli
görüntüler (film ve video kaset), ses ile birleştirilmiş
gerçek zamanlı görüntüleri örnek verebiliriz.
VERİ: Bilgisayarlar elektronik olarak bilgiyi taşırlar. Bu
nedenle, veri kelimesi öğretimsel araç olarak yaygın bir
kullanıma sahip bu grubu temsil eder. Uzaktan eğitim için
kullanılan bilgisayar uygulamaları çok çeşit gösterir ve
aşağıdaki türleri içerir:
-
Bilgisayar Destekli Öğrenimde (BDÖ) bilgisayar belirli
dersleri özel ama sınırlı amaçlar dahilinde öğrenciye
öğretmek için kullanılır.
-
Bilgisayar Yönetimli Öğrenimde (BYÖ) bilgisayar öğretimi
düzenleme ve öğrenci kayıt ve başarısını saklamak için
kullanılır. Bu sistemde öğretim bilgisayar üzerinden
verilmek zorunda değildir, ama genellikle BDÖ (öğretimsel
bileşen) BYÖ ile birlikte kullanılır.
-
Bilgisayar Aracılığıyla İletişim (BAİ): Bilgisayar
uygulamalarının iletişimi kolaylaştırmasında
kullanılmasıdır. Elektronik posta, bilgisayar konferans,
elektronik ilan tahtaları ve WWW (World-Wide Web) örnek
olarak verilebilir.
YAZI:
Uzaktan eğitim programlarını ana unsuru basılı kaynaklardır ve
diğer araçlara temel oluşturur. Bir çok basılı kaynak türü
mevcuttur. Bunlar ders kitapları, çalışma kitapları, ders
planı, yardımcı kitaplardır.
Etkin
Uzaktan Eğitim
Başarılı
bir uzaktan eğitim programı için önemli olan üç temel nokta
şunlardır :
1.
Bilgilendirme Biçiminin Tasarımı:
Geleneksel Eğitim yöntemlerinin uzaktan eğitim için de
kullanılması her zaman uygun olmayacaktır. Yeni teknolojilerin
kazandıracağı faydalardan yararlanmak için yeni bilgilendirme
biçimlerinin tasarlanması ve yaratılması gerekmektedir.
2.
Teknoloji:
Bir eğitim programının başarılı olmasında uygun tipte
teknolojilerin kullanılması çok önemlidir. Kullanılacak
teknoloji(ler) seçilmeden önce beklentilerin belirlenmesi,
zaman ve para tasarrufu sağlayacaktır.
3.
Destek:
Konu ile ilgili birçok değişik kaynaktan alınabilecek destek,
hem öğrencilerin hem de eğitmenlerin etkin ve verimli uzaktan
eğitim yöntemleri geliştirmelerini teşvik edecektir.
Internet
Tabanlı Uzaktan Eğitimde Çoklu Ortam Uygulamalarının
Kullanılması
Uzaktan
Eğitimde Çoklu Ortam Uygulamalarının Yararları:
-
Öğrenme zamanının kısalması: Yapılan araştırmalar
göstermektedir ki ilgili konunun öğrenilme süresini önemli
düzeyde azaltmaktadır.
-
"Akılda Tutma" seviyesinin artması: Etkileşimli çoklu ortam
uygulamaları öğrencinin öğrenme sürecine aktif katılım
olanağı vermektedir.
-
Etkin iletişim imkanı vermesi: E-posta, tartışma listesi ve
hatta video konferans sistemi sayesinde eğitmen-öğrenci ve
öğrenci-öğrenci iletişimi mekandan bağımsız olarak yüz yüze
gerçekleştirilmektedir.
-
Öğrencilerin etkileşimli eğitimden hoşlanması: Etkileşimli
çoklu ortam uygulamaları, bilginin aydınlatıcı ve eğlenceli
bir şekilde ifade edilmesine yardım etmektedir.
Bilgisayar
Destekli Uzaktan Eğitimde Çoklu Ortam Erişim Metotları:
Bağımsız Sunucu(Stand Alone):Dersle
ilgili malzeme(yazılımlar, ders içeriği, vb.)tek bir
bilgisayar üzerinde çalışmakta.
CD-ROM:
Dersle ilgili malzemenin bir bölümü hard disk, video, ses, ve
animasyon dosyalarını içeren diğer bölümü kompakt disk
üzerinde çalışmaktadır.
Omurga Ağı (Ana Frame):
Ders malzemesi bir ana frame ağı üzerinden öğrencilere
ulaştırılmaktadır. Ancak eğitim metin tabanlı ve tek renkli
görüntü üzerinden yürütülmektedir.
Yerel İletişim Ağı (Local Area Network - LAN) / Geniş Alan Ağı
(Wide Area Network - WAN): Bir
ağ sunucusunda depolanan ders malzemesi, çok sayıda
kullanıcının erişimine imkan sağlamaktadır. Bu yaklaşım
sayesinde, sadece ağ sunucusundaki ders malzemesinin
güncellenmesiyle tüm öğrenciler zaman kaybetmeksizin ders
notlarının son şekline erişebilmektedirler.
Internet / Intranet: Bu
özellikle küçük yada büyük dağınık yapılanmış organizasyonlar
için uygun bir çözümdür. Bu metot LAN / WAN erişim metodunun
geniş kitlelere, daha uzun erişim süresiyle hitap eden şekli
gibi düşünülebilir.
KAYNAKLAR
1)
M. Hakan Çetiner, Çiğdem Gencel, Y. Murat Erten -ODTÜ
Enformatik Enstitüsü, Bilişim Sistemleri ABD
2)
ALKAN, C. (1998) “Eğitim Teknolojisi ve Uzaktan Eğitimin
Kavramsal Boyutları” Uzaktan Eğitim Yaz 1998/Kış1999,
3)
DEMİRAY, U.(1999)”Kuruluşunun 5. Yılında Açıköğretim Lisesi
İle İlgili Çalışmalar Kaynakçası 1992-1997 “Eğitim
Teknolojileri Genel Müdürlüğü Yayınları ,Ankara
4)
DEMİRAY, U.(1999) “Açıköğretim Fakültesi Mezunlarının
Sektördeki Konumları” Uzaktan Eğitim, Yaz 1999, 3-22
5)
ÖZFIRAT, A., YÜRÜKER, S. (1999) Uzaktan Eğitim Materyallerinde
Öğretim Tasarımı. Bilişim Teknolojileri Işığında Eğitim
Konferansı ve Sergisi Bildirisi. 13-15 Mayıs. Ankara
6)
T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI- Eğitim Teknolojileri Genel
Müdürlüğü -E-Posta:egitek@meb.gov.tr
7)
http://www.uluslararasiegitim.com/uzak/default.asp
8)Zuhal
Özer <mailto:zuhal@tubitak.gov.tr>
9)
Uzaktan Eğitim
Genel Tanımı, - Yrd.Doç.Dr. Aytekin İŞMAN Hacettepe
<http://www.hacettepe.edu.tr> |