|
Tarihin
çok eskidene beri tanıdığı ve değişik isimlerle tanıttığı
toplumlardan birisi de Kuzey Kafkasyalı Çerkeslerdir. Bu
Çerkeslerin büyük bir bölümü yok olarak ve özümlenerek
günümüze değin gelmişlerdir.eskil Çerkeslerin bazıları
Kafkasya dışında başka toplum hüviyetinde yaşadılar. Bunlar
belirli dönemlerde devlet olduysalar da içinde bulundukları
toplumlar içerisinde kaybolmuşlardır. Onlardan günümüze
kalanları tarih nüveleri içerisinde bulmaktayız.
Kafkasya dışındakiler -günümüzde de olduğu gibi- yok
olurlarken, vatanlarında kalanlarda kabile düzeninde
geliştiler. Zaman süreci içerisinde günümüze ulaşabilmiş ve
varlıklarını sürdüren Kuzey Kafkasya kabileleri:
1) Adigeler
2) Abhazlar
3) Çeçen-İnguşlar
4) İron, Alanlar (Asetinler)
5) Dağıstan gurupları, özellikle Lezgiler
Bu Kuzey Kafkas kabilelerinin tümü bir atasoylu ve kendilerini
güneşin neslinden kabul ederler. Bunlar ve Adige guruplarının
büyük bir bölümü de doğrudan doğruya güneşle ilgilidir.
İsimleri güneşsel olanlar:
1) Adı-ğe
2) Azı-ğe
3) Lez-ği
Adige boylarından güneşsel olanlar:
1) Shapsu-ğe
2) Bjedı-ğe
3) Abza-ğe
Diğer kuzey kabilelerinin inançlarında güneşsel yapılar olsa
da ortaya çıkışları yaşama bağlı geliştiğinden ‘’ğe’’ kökü
isimlerinde yer almaz. Bu kabilelerin dili ayrı görünse de
inançları, dil yapılarının bir olması bunların soy
birlikteliğinin en güzel kanıtıdır.
Bunlardan Adigelerin isminin anlamı birçok dilci tarafından
açıklanmaya çalışıldı. Açıklama şekilleri güneş ve bölgeyle
ilişkilidir. Günümüzün dilbilimcilerinden merhum Hadaghalh'e,
Nartlar adlı eserinde "Adige kabilelerinin bazıları
Karadeniz’in etrafında oturmaktaydılar. Diğer kıyılarda
oturanların bazıları karşı kıyıda oturanlar anlamında Adexxer
demişlerdir" der. Anlamı ise denizin karşı kıyısıdır. Adexxer
zamanla Adige şekline dönüştü demektedir.askerin görüşüne
katılanlarda çoktur.
Türkiye Türkçüleri de, Adigelerin Türk olduğunu iddia ederler.
Onlara göre Hitit krallarından Atığhan isminden gelmektedir.
Bu görüş kafatasçı Türklerin uydurması, safsatasıdır. Adige
ismi Atığhan’dan gelmedi ama gelmişte olsa Hititlerin
Kafkasyalı olduklarını bilmemektedirler. Atığhan ismi de Adige
dilinde o yüksek gençtir ve isim kralla özdeştir.
Adige ismini en eskil Kafkasyalılardan ‘’dakh’’ veya ‘’dagh’’,
‘’hat-ğe’’, ‘’pelas-ğe’’den geldiği ileri sürülür. Bu eskil
halkların tümünün çıkış yeri Kuzey Kafkasya’dır. O halde
isimle Adigey’le de ilişkilidir. Adigece’deki ‘’ğe-gho’’
(sarı) sözcüğü bunların isimlerinde de mevcuttur. Bu ‘’ğe’’
belirli dönemlerde ‘’he’’, ‘’ha’’ şekillerine de
dönüşmektedir. Adige ismi bu eskil isimlerden gelmiş olamaz,
aksine Adige sözcüğünün türevleridirler.
Bunların dışında eski Yunan halklarından olan Atike'den
geldiğini iddia edenlerde vardır. Halbuki Attikelerin çıkış
yerlerinin Kafkasya olduğu da ispatlanmıştır. Dinciler ise
Adige’nin ‘’Ad’’ kavminden geldiğini savunurlar. Bunlar birer
yakıştırma ve özentiden kaynaklanmaktadır.
Adige isminin açıklanışlarını teker, teker ele aldığımızda
doğru gibi görülebilir. Bunların tümünü bir araya
getirdiğinizde doğruluk payı bulunmaz. Adige sözcüğünü
açıklamaya çalışanların büyük bir bölümü Adige değildir.
Bunlar Adige olmadıkları gibi Adigelerin ortaya çıkış inancına
bağlı olarak ismi ele almamışlardır. Tarihçi MET ÇUNATIKHI
İzzet ve ŞÖENU Mehmet Fetgeri; nesil, isim bağlantısı
doğrultusunda çalıştılar. ŞÖENU, eski Yunan kayıtlarındaki ‘’aet’’
yoluyla güneşe ulaştı. ŞÖENU, ulaşımdaki ‘’yao’’ları
tanrısaldı. Bu tanrısal bağlantının düğüm noktası da güneşti.
Adige ismi doğrudan doğruya güneştir. Kendilerini dinsel
olarak güneş neslinden kabul eden Adigelerin isminin de güneş
olması normaldir. Buzul dönemlerinde Kafkasya’nın
derinliklerine çekilmiş olan Kafkasyalılar havaların
ısınmasıyla mağaralarından çıkarlar ve yaşama geçerler.
Mağarada yaşan bu insanlar güneşle ısındılar. Kendilerine bu
yaşam hakkının güneş tarafından verildiğine inandılar. Bu
görüp de ulaşamadıkları kendilerine yaşamı sunan bu gücü ilahi
bir baba olarak kabul edip ona sığındılar.
Şimdi Adige ismini ele alalım.
Adige diline ‘’ğe’’, ‘’ğo’’ sarı, ‘’dı’’,
‘’de’’, ‘’da’’ şekilleri güzel, ‘’tı’’,
‘’dı’’ baba ve vermek anlamlarında
kullanılır. Ki, Adigece’deki ‘’tate’’ şeklindeki ‘’baba
da veren’’ anlamındadır. ‘’a’’ ise el, ‘’a-tı-ğe’’
yani ‘’o veren sarı’’ anlamındadır. Günümüz
Adigece’sinde ‘’a-tı-ğe’’ yüksek anlamıda kullanılır.
Bu da güneşin yüksekte olmasıyla ilişkilidir. ‘’a-da-ğe’’
ise o ‘’güzel sarı’’ ve Adige şekline de dönüşebilir.
Bu iki anlatımı bir araya getirdiğimizde ‘’a-tı-de-ğe’’
şekliyle ‘’o veren güzel sarı’’dır. Bu ‘’atıdeğe’’
zamanla ‘’atdeğe’’, ‘’adeğe ve Adige şekillerine
dönüşmüştür.
Genel olarak hangi anlatımda ele alınırsa alınsın, Adige ismi;
güzel, veren, lütufta bulunan sarı anlamındadır. Bu
anlamlardan da güneşseldir. Görüldüğü gibi yüksek, baba,
verme, sarı ifadeleri de aynı kökten gelmektedir.
Güneşsel yapı, toplumsan bir hüviyet kazanınca güneş, toplum
ilişkisi de rahatlıkla ortaya çıkar. Adigelerde ilk insan
neslindendirler. Başkalarının dediği gibi, türeme değildirler.
Onlar Arilikleriyle de güneş ve dinsel inanışlarla da kendi
kimliklerini ortaya koymaktadırlar.
Şu halde, tarihin tanıdığı en eskil toplumlardandırlar.
Kendileri inançları gibi güneşle yaşama geçmişler ve isimleri
de güneştir. Güneş ise Adige dilinde ‘’dığe’'dır. ‘’a’’
şekliyle de Adige olur ki ‘’o güneş’’ anlamına gelir.
İsim toplum ismi olunca da güneş neslini ifade eder. Adigeleri
oluşturan günümüz Adigeleri Abzeghler, Kabardeyler,
Besleneyler, Shapsughlar, Bjedughlar, Chemguylar,
Hatukuaylardır.
KAYNAKÇA:
1) Çerkesler
Kimlerdir, M.F. Şöenü.1922, İst. Türkçe’si hazır.
2) Yiz Adigeyski Wonomastikii, Nalçik 1983
3) Diller ve Adigece. M.K. Özbay, (Basılmadı hazır)
4) Kafkasya Kültürel Dergi, sayı-39, 42-1973, Ankara
5) Abhaz Mitolojisi Anaç mı?, Ö. Beygua
6) Tarih Öncesi Ege, Payel Yayınları, İstanbul
7) Kafkasya Üzerine Beş Konferans, İstanbul |
