|
|
................... |
|
................... |
DİASPORANIN
TANIMI, KONUMU VE
DEĞİŞİM-DÖNÜŞÜM SÜRECİ |
Mitat Çelikpala
Uluslararası
İlişkiler Doçenti-TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi
Kitabın adı: Abhazya’nın Bağımsızlığı ve Kafkasya’nın Geleceği
Editör: Sezai Babakuş
Abhazya’nın Dostları Beşiktaş Belediyesi ve İstanbul Bilgi
Üniversite’sinin 30-31 Mayıs 2009 tarihinde İstanbul’da
ortaklaşa düzenlediği uluslararası konferans konuşmaları, II.
Gün/IV. Oturum: (31 Mayıs 2009, 16:15-17:30) |
|
|
................... |
|
................... |
Birbirinden değerli, dünyaca ünlü çok
sayıda Kafkasya uzmanını, sivil toplum öncüsünü ve diaspora
emektarını bir araya getiren bu konferansa beni de davet ettiğiniz
ve konuşma fırsatı verdiğiniz için teşekkür ederim.
Salonda, yıllarını bu işe vakfetmiş çok sayıda insan var. Birçoğunuzu tanıyorum. Yıllardır bu
işe bu davaya kendini adamış insanlar olarak bu konuyu benden
birçok boyutuyla daha iyi biliyorsunuz. Ben sadece, biraz
akademik, biraz teorik, biraz da güncel olaylara dayanarak,
diaspora ve diaspora oluşumu çerçevesinde gelişmeleri
değerlendirmeye, durumun ne olduğunu ve ne olabileceğini
sorgulamaya çalışacağım.
Öncelikle diasporayı tanımlamakla başlamak gerekiyor ya da
diaspora nedir, kimlerden oluşmaktadır sorularını sormak
gerekiyor.
Aslında bunu sormamın sebebi de, daha önce söz alan
konuşmacılarımızın üzerinde sıklıkla durduğu "Türkiye'deki
diaspora kendi çelişkilerini yaşıyor", "ortak politika
üretemiyor", "mikro milliyetçilik yaklaşımlar öne çıkıyor" ve
benzeri söylemleri, şikayetleri irdelemek... Bunlar benim bir
akademisyen olarak takip etmeye çalıştığım, sıklıkla karşı karşıya
kaldığım ve üzerinde düşünmeye çalıştığım noktalar. Birçok ilgili
arkadaşımla değişik ortamlarda, değişik yerlerde bu konuları
tartışıyoruz, bir yaklaşım birliği oluşturmaya çalışıyoruz.
Bugünkü konuşmalar beni diaspora nedir, diaspora kimdir sorusu
üzerine birkaç şey söylemeye yöneltti. Doğrusunu isterseniz benim
düşünceme göre, kısa süre öncesine kadar Kuzey Kafkasya
diasporasını bir blok olarak değerlendirirken yavaş yavaş "Abhaz
diyas-porası", "Adige diasporası" demeye başladığımıza göre artık
tek bir diaspora-dan ya da blok bir diasporadan bahsetmiyoruz
demektir. Kuzey Kafkasya'daki çeşitlilik kadar neredeyse
Türkiye'de bir çeşitlilik oluşmaya başladı. Ayrıca, di-yasporada
oluşan gruplaşmaları, farklı örgütlenme arayışlarını da dikkate
almak gerekir. Bu bir siyasallaşma sürecidir.
Diaspora tanımı ve siyasallaşma süreci
Diaspora kavramı ve tanımı 1960'larda Uluslararası İlişkiler ve
Siyaset Bilimi literatürüne girdi. 1960'lara kadar böyle bir
kavram, bir tanım yoktu. Dolayısıyla Çerkes, Adige, Kafkas, Kuzey
Kafkas, Abhaz ne derseniz deyin bu diaspora kavramlarının da
Türkiye'de yeni yeni oturduğunu söyleyebiliriz. Bu kavram ve buna
bağlı gelişim-değişim tüm dünyadaki gelişimden, değişimden
bağımsız, kendine has bir olgu değildir. Literatüre girdiğinden
beri diaspora kavramı tüm dünyada doğal bir değişim süreci yaşadı.
Bu süreç içinde diaspora diye kendisini tanımlamaya başlayanlara
ya da belli bir süre önce ya da sonrasında bu grupları diaspora
olarak tanımlayanlara baktığımızda, bu tanımlamaların farklı
aşamalardan geçtiğini görüyoruz.
Siyasi ve sosyolojik bir tanım olarak, diaspora dediğimiz zaman,
kendi istekleri dışında, kendilerini tehdit altında hissetmeleri
nedeniyle evlerini, yurtlarını, vatanlarını terk etmek zorunda
kalarak başka ülkelerde yaşayan insan topluluklarını kastediyoruz.
Ayrıca bugün, herhangi bir fiili zorlama olmaksızın kendi isteği
ile -daha iyi bir hayat beklentisi ile- yer değiştirmiş olanların
oluşturdukları topluluklar için de diaspora kavramı
kullanılmaktadır. Her hal ve şartta, diaspora, yer değiştirmek
zorunda kalan ve yerleştikleri yeni coğrafyada kendi kimliklerini
koruyarak hayatlarını sürdürmeye çalışan insan toplulukları
şeklinde tanımlanabilir. Diasporayı oluşturan insanlar için
öncelikle yaşama tutunma, sonra kültüre sahip çıkma ve son aşamada
ise siyasi kimlik oluşturma süreçleri yaşanır. Başka bir değişle
"muhacir", "göçmen" gibi tanımlamalardan siyasal bir kimlik olarak
diasporaya dönüşüm söz konusu olur ve yeni bir kimlik
tanımlamasına geçilir.
Bu dönüşüm, kimlik oluşturma süreci öyle çok rahat ve kolay
biçimde ilerlemez. Bu sancılı bir süreçtir ve bu süreci atlatırken
ya da bu süreç içinde yaşarken çekişmeler, parçalanmalar ve
mücadeleler söz konusu olur. Ben, Türkiye'deki diaspora arasında
bugün şahit olduğumuza benzer tartışmaları daha çok yapacağımıza
inanıyorum. Büyük ihtimalle, Türkiye'deki Kuzey Kafkasya diyaspo-rası
içinde ya da oluşacak çeşitli diasporalar arasında daha büyük
ayrışmalar, daha fazla gruplaşmalar hatta daha sert çatışmalar
olacak.
Değişimin riskleri ve fırsatları
Bu süreç içersinde, diasporanın ya da diaspora içersindeki farklı
unsurların örgütlenmesi, bu örgütlerin kendi kimliklerini
oluşturması, kendi kimlikleri içerisinde etkileşime girmeleri,
bizim çoğu zaman önemsemediğimiz fakat belki de bugünlerde
üzerinde daha çok tartışacağımız bir süreci başlatıyor. Nedir bu
süreç? Diaspora dediğimiz kimliğin ya da diasporaların her
birinin, kendi anavatanlarından ya da yaşadıkları vatanlardan ayrı
bir gündemleri oluşmaya başlıyor. Biz işte bugün onu tartışıyoruz
aslında. Bugün artık bizler, Türkiye'de ya da dünyanın farklı
bölgelerinde, Kuzey Kafkasya diasporası yerine Abhaz, Adige
diasporasından bahsediyorsak, bir Çeçen ya da Oset diasporası
oluşuyorsa, bunların içinde farklı farklı örgütlenmeler
şekilleniyorsa, bu diaspora gruplarının her birinin kendi
vatanlarından, anavatanlarından yaşadıkları ülkelerden,
vatanlarından, yurttaşı oldukları ülkelerden ve büyük bir
ihtimalle diğer diaspora örgütlenmelerinden farklı gündemleri,
farklı vizyonları, farklı beklentileri oluşmaya başlıyor demektir.
Yeni ve kendine has bir siyasallaşma süreci, kimlik oluşumu söz
konusu oluyor-olacak demektir. Mesele bu beklenti, vizyon ve
gelecek algılamalarının nasıl yönlendirileceği, bunun
anavatanlarla uyuşup uyuşmayacağı ya da kendi içersinde farklı
altyapılar oluşturulup oluşturulamayacağı meselesidir. Benim
gözlemim, Türkiye'de ve Türkiye merkezli diasporalarda bu ayrışma
süreci başlamıştır. Akademik açıdan çok mantıklı, çok doğal gelen
bu süreç işin içinde olan sizler açısından çok rahatsız edici
olabilir. Ama bu bir gerçek ve yaşanıyor.
Bu süreç iki türlü gelişebilir:
1) Bu farklı diasporalar ya da farklı diasporik kimlikler ayrı
ayrı kendi tanımlamalarım, siyasi konumlarını, ilke, amaç ve
hedeflerini oluştururlar, daha sonra diğer benzer diasporalar ya
da diasporik kimliklerle ortak bir algılama, anlayış ve vizyon
geliştirmeye yönelirler; böylece daha sağlıklı bir şekilde hem
anavatan hem yaşanılan ülkenin gerçeğine uygun kendi toplumuna
bütünsel bir kimlik kazandırmak, politik vizyon sağlamak ve
birlikte ortak bir hedef ortaya koymak söz konusu olabilir.
2) Ayrışma süreci iyi algılanamaz ve iyi yönetilemez ise önü
alınamaz bir çözülme yaşanır. Bunun yaratacağı sonuç etkisiz,
örgütsüz ve kifayetsiz yapılar olacaktır.
Tekrar altını çizmek isterim ki tüm bunlar siyasallaşmanın, başka
bir değişle kültürel kimlik algısından siyasi kimlik algısına
geçişin doğal süreçleridir. Siyasallaşma süreci daha çok tartışma
demektir ve biz, Kuzey Kafkasya diasporasında bu devreyi yeni yeni
yaşamaya başladık. Ben ve benim gibi akademisyen arkadaşlar, bu
süreci anlamaya, kavramaya ve çıkarsamalarda bulunmaya
çabalıyoruz. Bunu da taraf olmadan yapmaya özen gösteriyoruz.
Çünkü biz (akademisyenler) taraf olursak doğru bilgilenme ve fikir
oluşturma imkanım bulamayız gibi geliyor bana.
Abhazya, diaspora için yeni referans noktası
Bir yandan bu sancılı süreç yaşanırken öte yandan diaspora
yapılarının mensupları bir takım lobi faaliyetlerini sistemli
şekilde sürdürme gayreti içinde bulunuyor Türkiye'yi ya da Türk
dış politikasını 1980'lerin neredeyse başından itibaren etkileme
çabası sürüyor. Başlarda belki çok zor ve bilinçsiz bir tarzda
yürütülen faaliyetler 1990'lara ve 2000'lere gelindiğinde daha
örgütlü, daha planlı bir yapıya dönüşüyor. 2000'lerden sonra süreç
daha bir farklılaşmaya başladı. Neden? Çünkü Abhazya sağlam bir
kültürel-siyasal kimlik olarak ve peşi sıra da bağımsız bir
siyasal entite olarak öne çıkıverdi. Bu, Kuzey Kafkasya diasporasının
konumunu, politikalarını ve bizlerin değerlendirme-tartışmalarını
farklı bir boyuta taşıdı. Artık diaspora açısından tek referans
noktası Rusya değil. Artık diaspora kendi vatanını, tarihini ve
geleceğini tartışırken sadece Rusya ve Rusya'nın politikalarını
tartışmıyor. Abhazların ve Abhazya'nın politikalarını da
tartışıyor. Çünkü artık Abhazya bağımsızlığı kabul edilmiş bir
devlet ve diaspora için önemli bir referans noktası. Dolayısıyla,
son dönemlerde Kuzey Kafkasya diasporasının tartışma konulan
arasında Abhazya'nın önemi giderek artmakta. Abhazya öncelikli ve
büyük bir ihtimalle diaspora içindeki sert tartışmaları başlatan
noktalardan biri oldu. Gözlemlenen, tartışmanın daha çok temsil
meselesi üzerinden yürüdüğü görülüyor. Yani kim Abhazya'yı da ha
fazla savunuyor-savunabilir, kim Abhazya'nın diasporası ya da kim
Abhazya ile ilgili konularda söz söyleme hakkına sahiptir, kim
değildir vb. konular tartışılıyor. Bu tartışma, üstü örtülü ya da
açık biçimde sürüyor.
Bu tartışmalar sonuçta bizi nereye götürecek? İşte yukarıda sözünü
ettiğimiz siyasallaşma sürecinin evrelerinden geçilecek. Doğru ve
sonuç alıcı bir perspektifin ortaya çıkmasında Abhazya'nın ve
Abhazya'yı yönetenlerin çok önemli bir konuma sahip olduğunu
belirtmeliyim. Daha doğrusu karşılıklı etkileşimin sağlıklı
yürümesinin önemli olduğunu düşünüyorum. Doğaldır ki, diasporanın
bakışı onlar için nasıl önemli ve yönlendirici oluyorsa,
Abhazya'nın politik vizyonu ve bakış açısı da Türkiye'deki ya da
dünyanın dört bir yanındaki diasporayı etkiliyor, yönlendiriyor.
Burada, tartışmaları belirleyen unsurlardan birinin de diaspora
mensupları arasındaki ve diaspora ile anavatan arasındaki zaman
zaman farklılaşabilen bir takım beklentiler ya da çıkar
çatışmaları olduğunu eklemeliyiz. Bu çatışmaların zaman zaman
olayların seyrini olumsuz yönde etkileyebileceğini hesaba katmak
gerekir. Bu da gerçektir. Bence kabul edilmesi ve farkında
olunması gereken, diasporanın yaşadığı ülkeden, anavatanından
zaman zaman farklılaşan çıkarları ve beklentileri olabileceğidir.
Bunu kabul etmek gerekir. Bunu anavatana ya da yaşadığınız ülkeye
dayatmak adına söylemiyorum. Anavatanın ya da yaşanan ülkenin
beklentilerini hesaba katarak, fakat diasporanın beklenti ve
çıkarlarını da önceliklendirecek akılcı ve kapsamlı bir vizyonla
hareket etmek gerekir. Bu da, dediğim gibi, siyasallaşma sürecini
daha iyi yönetmekle, daha iyi organize olmakla ilintili bir
konudur.
Anavatana dönüş meselesi ve beklentiler
Bugün Abhazya'nın diasporadan beklentileri bellidir. İlk ve temel
beklenti, önceki konuşmalarda da vurgulandı, Abhazya'ya geri
dönüştür. Fakat diasporanın tamamının Abhazya'ya dönmesi mümkün
değildir. Çünkü bu diaspora olmanın doğasına aykırıdır. Çünkü
diaspora kendine has karmaşık bir kimlik oluşturur. Bir yandan
anavatana özlem duyar ve dönmek ister, bir yandan da bulunduğu
ülkede kök salmak... Farklı duygular, düşünceler bir aradadır. En
belirleyici unsurlardan biri de ekonomik gerçekliktir; yaşanılan
ülkedeki ve anavatandaki iş ve yaşam standartları, diasporanın
kalmak ve gitmek konusundaki tercihinde önemli yer tutar. İşte tüm
bunlardan dolayıdır ki, 90'lardan itibaren mümkün olduğu halde
anavatana dönenlerin sayısı henüz çok azdır. Geri dönüş yavaş
yavaş ve aşamalarla gerçekleşebilecektir.
Abhazya'nın diasporadan diğer beklentisi siyasi destek ve
Abhazya'nın ekonomik gelişimine katkıdır. Dün ve bugün yapılan
konuşmalarda, siyasi ve ekonomik desteğin hangi alanlarda ve hangi
yollarla sağlanacağı konusunda çok zengin düşünceler ortaya
konuldu. Burada Türkiye-Abhazya ekonomik ilişkilerinin
geliştirilmesi büyük önem taşıyor. Aynı şekilde Abhazya'nın Avrupa
Birliği ile ilişkilerinin geliştirilmesi önemli. Bu yönde
çalışmalar yürütülüyor. Türkiye Cumhuriyeti Devletini
yönlendirmeye, Avrupa Birliği'ni etkilemeye, Amerika ile ilişkiler
kurulmaya çalışılıyor. Örneğin, bir önceki oturumda belirtildi,
Avrupa, Amerika, siyasal gelişmelerle paralel bir biçimde biraz da
zorunlu olarak, son bir-iki yılda diasporayı keşfetmeye başladı.
Diasporayla ilişki kurmaya, diasporayı anlamaya, diasporayla
politika yapmaya çalışıyorlar. Diaspora ile ekonomik anlamda bir
takım bağlantılar kurmaya çalışılıyor. Fakat çok kolay olmuyor,
olmayacak.
Elbette engeller, zorluklar var. Bunları da yaşıyoruz. Örneğin
Ticaret odasıyla bir organizasyon yapmaya çalışıyorsunuz, bir
aşamaya geliyorsunuz, devlet müdahale ediyor, engelliyor. Farklı
bir formül uyguluyorsunuz. 60-70 yerine 20 kişi götürüyorsunuz. Bu
bir mücadele ve bu mücadeleyi Abhazya yürütecek, diaspora
yürütecek. Görünen odur ki, bugün itibarıyla Abhazya'nın
diasporadan beklediği şeylerle, diasporanın Abhazya'dan beklediği
şeyler arasında ciddi bir farklılık yok. Mesele, bu beklentilerin
ortak bir politika çerçevesinde yürütülüp yürütülemeyeceği
meselesidir. Böyle bir zeminin yaratılıp yaratılamayacağı
meselesidir. Bunun yapılabilmesi için, nasıl ki Abhazya'da bir
devlet yapılanması oluşuyorsa diaspora yapılanmasının da
kristalize olması, siyasal kimliklerini daha iyi tanımlaması ve
politik anlamda daha aktif olması gerekiyor.
Genç neslin görevleri
Bütünsel açıdan değerlendirdiğimizde yapılması gerekenin bu
siyasallaşma sürecini hızlandırmaktan geçtiği kanısındayım. Genç
neslin, yeni neslin eğitimli bir nesil olmasını sağlamak gerekir.
Bunu altyapısı var. Salonda çok sayıda genç var ve bu neslin
meseleyi daha politik söylemlerle, kavramlarla, daha gerçekçi bir
biçimde ve daha hedefe yönelik bir biçimde tanımlamaya başlaması
gerekir. Genç neslin daha aktif olması, inisiyatif alması
gerekmektedir. Bu, ayrılıkçılık, bölücülük, yıkıcılık değildir.
Bu, kimliğini tanımlama, kimliğine sahip çıkma ve bu kimlik
çerçevesinde daha doğru bir vizyonla hareket etme meselesidir.
Ben, diasporanın sahip olduğu potansiyeli dikkate alarak, tüm
zorluklara ve engellemelere rağmen doğru tanımlanmış bir
değişim-dönüşüm sağlayacağına inanıyorum. Çünkü eğitimli ve
toplumu sürükleyecek elit, entelektüel grupların sayısı arttıkça
ve bu grupların inisiyatifi geliştikçe süreç doğru yönde işlemeye
devam edecektir. |
|
|
|
|
|
|
|