2. Г harfinden sonra Adige alfabesinde bulunan ve yukarıda belirtilen sesli harflerin dışında kalan А, Е, И sesli harfleri de gelebilir. Fakat bu şekilde yazılan kelimeler orijinalde Adigece kelimeler olmayıp dile sonradan karışan yabancı kelimelerdir. Bu durumda da okunuş aynı Türk alfabesindeki g harfinin okunuşu gibidir:
|
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
гу |
gu |
gu |
kalp, gönül, yürek |
дэгу |
degu |
degu |
sağır |
бзэгу |
bzegu |
bzegu |
dil, dil organı |
гогон |
gogon |
gogon |
güğüm |
КIэмгуй |
Ç’emguy |
Ç’emguy |
Ç’emguy |
КIэмгуехэр |
Ç’emguyéxer |
Ç’emguyéxer |
Ç’emguylar |
КIэмгуябзэ |
Ç’emguyabze |
Ç’emguyabze |
Ç’emguy dili |
зэгопхэн |
zegopxen |
zegopxen |
birbirine bağlamak |
зэгуепхэ |
zeguyépxe, zeguépxe |
zeguyépxe, zeguépxe |
birbirine bağlıyor |
зэгуипхагъ |
zeguyipxagh, zeguipxagh |
zeguyipxağ, zeguipxağ |
birbirine bağladı |
зэгопхагъ |
zegopxagh |
zegopxağ |
birbirine bağlı |
зэгозыпхагъэр |
zegozıpxagher |
zegozıpxağer |
birbirine bağlayan |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
гъогу |
ghogu |
ğogu |
yol |
гъатхэ |
ghatxe |
ğatxe |
ilkbahar |
гъэмафэ |
ghemafe |
ğemafe |
yaz mevsimi |
благъэ |
blaghe |
blağe |
1.akraba, hısım, 2.yakın |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
дэ |
de |
de |
ceviz |
данэ |
dane |
dane |
ipek |
дэнэф(ы) |
denef |
denef |
dane+fıjıàipek+beyazàbeyaz ipek |
дэнагъо |
denagho |
denağo |
dane+ğojıàipek+sarı |
дэнашъо |
denasho |
denaşo |
dane+(-şo)àipek+(-imsi) àipeğimsi |
дыды |
dıdı |
dıdı |
çuvaldız, biz |
дахэ |
daxe |
daxe |
güzel, hoş |
дыджы |
dıcı |
dıcı |
acı, dilde hoş olmayan bir tat bırakan acı |
Kil Afabesi |
Kasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
джанэ |
cane |
cane |
gömlek |
джэгу |
cegu |
cegu |
oyun; düğün |
джэгун |
cegu |
cegun |
oynamak |
мэджэгу |
mecegu |
mecegu |
oynuyor (o oynuyor) |
зэдэджэгун |
zedecegun |
zedecegun |
beraber, birlikte, karşılıklı oynamak |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
дзэ |
dze |
dze |
ordu |
дзакIо |
dzak’o |
dzak’o |
askere giden |
дзэлI |
dzel’ |
dzel’ |
asker; nefer |
дзакIэ |
dzach’e |
dzaç’e |
ordunun ardı |
дзапэ |
dzape |
dzape |
ordunun önü |
Абдзах |
Abdzax |
Abdzax |
Abdzax, Abzax |
Абдзахэхэр |
Abdzaxexer |
Abdzaxexer |
Abdzaxlar, Abzaxlar |
Абдзэхабзэ |
Abdzexabze |
Abdzexabze |
Abdzax dili, Abzax dili |
Абадзэхэр |
Abadzexer |
Abadzexer |
Abadzeler, Abazalar |
Абэдзабзэ |
Abedzabze |
Abedzabze |
Abadze dili, Abaza dili |
дзыо |
dzıwo |
dzıwo |
çuval |
бадзэ |
badze |
badze |
sinek |
1. Kelime başında ise yé diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
eбз |
yébz |
yébz |
gübre |
eджэн |
yécen |
yécen |
okumak |
2. Kelime içinde sessiz harften sonra é diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
къефэхын |
khyéfexın, khéfexın |
khyéfexın, khéfexın |
aşağı düşmek |
къефэхы |
khyéfexı, khéfexı |
khyéfexı, khéfexı |
aşağı düşüyor |
къефэхыгъ |
khyéfexıgh, khéfexıgh |
khyéfexığ, khéfexığ |
aşağı düştü |
3. Kelime içinde sesli bir harften sonra temelde yé diye okunur. Eğer kendisinden önce У (wuı) sesli harfi gelmiş ise pratikte yani konuşma esnasında sanki y harfi düşmüşçesine sadece é harfi varmış gibi telaffuz edilir.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
гоутын |
gowutın |
gowutın |
yanından kopararak ayırmak |
гуeуты |
guyéwutı, guéwutı |
guyéwutı, guéwutı |
yanından kopararak ayırıyor |
гуиутыгъ |
guyiwutıgh, guiwutıgh |
guyiwutığ, guiwutığ |
yanından kopararak ayırdı |
пый |
pıy |
pıy |
düşman |
пыeу |
pıyéwu |
pıyéwu |
düşman olarak |
4. Kelime sonunda sesli bir harften sonra yé diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
Iаe |
’ayé, ayé |
’ayé, ayé |
çirkin |
Iаey |
’ayéwu, ayéwu |
’ayéwu, ayéwu |
çirkin olarak, çirkince |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
жакIэ |
jjach’e |
jjaç’e |
sakal |
жэ |
jje |
jje |
ağız |
жэпкъ |
jjepkh |
jjepkh |
çene |
Iажэ |
’ajje, ajje |
’ajje, ajje |
kızak |
бжыхьэ |
bjjıha |
bjjıha |
sonbahar, güz mevsimi |
бжыхьакIэ |
bjjıhach’e |
bjjıhaç’e |
sonbahar sonu |
бжыхьапэ |
bjjıhape |
bjjıhape |
sonbahar başı |
жалэ |
jale |
jale |
solungaç |
жэлый |
jjelıy |
jjelıy |
olta |
бжалэ |
bjjale |
bjjale |
sarmaşık |
бжыдзэ |
bjjıdze |
bjjıdze |
pire |
бжыдзэгъалI |
bjjıdzeghal’ |
bjjıdzeğal’ |
pire öldüren ilaç |
бжымы |
bjjımı |
bjjımı |
yumruk |
жын |
jjın |
jjın |
kusmak |
мэжы |
mejjı |
mejjı |
kusuyor |
жыгъэ |
jjıghe |
jjığe |
kustu |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
жьау |
jawu |
jawu |
gölge |
жьыбгъэ |
jıbghe |
jıbğe |
rüzgar |
жьыгъэбыб |
jıghebıb |
jığebıb |
uçurtma |
жьыф |
jıf |
jıf |
yelpaze |
жьызэпео |
jızepyéwo, jızepéwo |
jızepyéwo, jızepéwo |
hava akımı, hava cereyanı |
жьы къухь |
jı khuh |
jı khuh |
yelkenli gemi |
жьыкорен |
jıkoryén, jıkorén |
jıkoryén,
|
kasırga |
бжьэ |
bje |
bje |
bal arısı |
eжь |
yéj |
yéj |
kendi |
eжьыр |
yéjır |
yéjır |
kendisi |
eжь-eжьырэу |
yéj-yéjırewu |
yéj-yéjırewu |
kendi kendine |
бжьыны |
bjını |
bjını |
soğan |
бжьыныф |
bjınıf |
bjınıf |
sarımsak |
мажьэ |
maje |
maje |
tarak |
жьын |
jın |
jın |
taramak |
ежьы |
yéjı |
yéjı |
tarıyor |
ыжьыгъэ |
yıjıghe |
yıjığe |
taradı |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
жъэн |
jhen |
jhen |
pişmek |
мажъэ |
majhe |
majhe |
pişiyor |
жъагъэ |
jhaghe |
jhağe |
pişti |
жъэгъу |
jheghu |
jheğu |
pişme vakti, zamanı |
жъэрым |
jherım |
jherım |
pişen şeyin kokusu |
жъынтыу |
jhıntıwu |
jhıntıwu |
puhu kuşu |
жъалым |
jhalım |
jhalım |
zalim |
жъалымыгъэ |
jhalımıghe |
jhalımığe |
zalimlik |
гъэжъэн |
ghejhen |
ğejhen |
pişirmek |
eгъажъэ |
yéghajhe |
yéğajhe |
pişiriyor |
ыгъэжъагъ |
yıghejhagh |
yığejhağ |
pişirdi |
бжъэ |
bjhe |
bjhe |
boynuz |
жъы |
jhı |
jhı |
yaşlı |
жъыгъэ |
jhıghe |
jhığe |
yaşlılık |
пшъэшъэжъый |
psshesshejhıy |
pşşeşşejhıy |
pşşeşşe+jhıyéàkız+küçük àküçük kız, körpe kız |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
жъон |
jon |
jon |
1.tarla sürmek, 2.kaynamak |
мажъо |
majo |
majo |
1.tarla sürüyor, 2.kaynıyor |
жъyагъэ |
juaghe |
juağe |
1.tarla sürdü, 2.kaynadı |
жъyакIэ |
juach’e |
juaç’e |
1.tarla sürüş şekli, 2.kaynama şekli, tarzı |
жъонакIо |
jonak’o |
jonak’o |
tarla süren |
жъоныгъо |
jonıgho |
jonığo |
tarla sürme zamanı, vakti |
жъоныгъошIу |
jonıghosh’u |
jonığoş’u |
(tarla) sürmesi kolay yer |
жъоныгъуа |
jonıghuayé |
jonığuayé |
(tarla) sürmesi zor yer |
Burada görüleceği üzere Г harfinde de bahsettiğimiz gibi О (woe) veya У (wuı) sesli harfleri kendisinden önce gelen sessiz harflerin okunuşunu değiştirmekte, birlikte oluşturdukları durumun sanki yeni bir harfmiş gibi algılamamıza sebebiyet vermektedirler. Aynı durum ileride göreceğimiz КІ, Ц, ШЪ ve ШI harflerinde de böyledir. Ayrıca alfabede О harfi tek bir işaretle sembolize edilmesine karşın okunuş olarak wo+e, У harfide wu+ı şeklinde okunmaktadır. Yani okunuş esnasında kendilerinden sonra gizli bir e ve ı sesi varmış gibi...
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-LatinàOkunuş |
Türkçe Anlamı |
цэ |
tse |
tse |
diş |
цу |
chu(ı) |
çu à çü(ı) à çü |
öküz |
шъэ |
sshe |
şşe |
yüz (100) |
шъо |
sho(e) |
şo à şö(e) à şö |
1.siz, 2.deri, 3.renk, kabuk 4.-imsi, -ımsı |
шъошъуий |
sho(e)shuiy |
şoşuiy à şö(e)şüiy à şöşüiy |
sizin, size ait |
шIэн |
sh’en |
ş’en |
bilmek |
шIу |
sh’u(ı) |
ş’u à ş’ü(ı) à ş’ü |
1.karaciğer, 2.iyi |
шIои |
sh’o(e)yi |
ş’oyi à ş’ö(e)yi à ş’öyi |
kirli, pis |
З з
Adige alfabesinde bulunan bu harf, Türk alfabesindeki z
harfinin tam karşılığıdır.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
зы |
zı |
zı |
bir (1) |
зэ |
ze |
ze |
1.bir kere, 2.bir dakika (konuşma içinde) |
загъорэ |
zaghore |
zağore |
bazen, ara sıra |
зэз |
zez |
zez |
öd kesesi |
мэзы |
mezı |
mezı |
orman |
зае |
zayé |
zayé |
kızılcık meyvesi, zuval |
1. Kelime başında ise yi diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
ибэ |
yibe |
yibe |
yetim |
из |
yiz |
yiz |
dolu (boş karşıtı) |
ижърэ лъэхъан |
yijhre lhexhan |
yijhre lhexhan |
eski çağ |
ины |
yinı |
yinı |
büyük |
инэу |
yinewu |
yinewu |
büyük olarak, büyükçe |
2. Kelime içinde sessiz harften sonra i diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
къихын |
khixın |
khixın |
içinden çıkarmak |
къехы |
khyéxı, khéxı |
khyéxı, khéxı |
içinden çıkarıyor |
къихыгъ |
khixıgh |
khixığ |
içinden çıkardı |
исэ къихыгъ |
yise khixıgh |
yise khixığ |
kılıcını çıkardı, (içinden) çekti |
3. Kelime içinde sesli bir harften sonra temelde yi diye okunur. Eğer kendisinden önce У (wuı) sesli harfi gelmiş ise pratikte yani konuşma esnasında sanki y harfi düşmüşçesine sadece i harfi varmış gibi telaffuz edilir. (Bkz. E harfine)
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
гуиутыгъ |
guyiwutıgh, guiwutıgh |
guyiwutığ, guiwutığ |
yanından kopararak ayırdı |
сыигъэ |
sıyighe |
sıyiğe |
sıvadım |
хъоигъэ |
xhoyighe |
xhoyiğe |
bolluk, çokluk |
4. Kelime sonunda sesli bir harften sonra yi diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
дэи |
deyi |
deyi |
kötü, fena |
хъои |
xhoyi |
xhoyi |
bol, çok (az karşıtı) |
5. ....-ıp, ....-ip, ....-up, ....üp anlamı veren ek durumundayken -iy diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
ыІуи |
yı’uiy, yı’ui |
yı’uiy, yı’ui |
o söyleyip, o deyip |
аІуи |
a’uiy, a’ui |
a’uiy, a’ui |
onlar söyleyip, onlar deyip |
къэтэджи |
kheteciy, kheteci |
kheteciy, kheteci |
o kalkıp |
къэгъэтэджи |
khegheteciy, khegheteci |
kheğeteciy, kheğeteci |
o kaldırıp |
шъхьаци |
Sshhatsiy, sshhatsi |
şşhatsiy, şşhatsi |
saçta |
пакIи |
pach’iy, pach’i |
paç’iy, paç’i |
bıyıkta |
жакIи |
jjach’iy, jjach’i |
jjach’iy, jjach’i |
sakalda |
ащ нахьи |
ash nahiy, ash nahi |
ash nahiy, ash nahi |
ondan dahada |
сыкIуи |
sık’uiy, sık’ui |
sık’uiy, sık’ui |
ben gidip |
сыкІони |
sık’oniy, sık’oni |
sık’oniy, sık’oni |
ben gideyim de |
егъалІи |
yéghal’iy, yéghal’i |
yéğal’iy, yéğal’i |
o onu öldürüp |
ыукІи |
yıwuch’iy, yıwuch’i |
yıwuç’iy, yıwuç’i |
o onu (boğazlayarak, keserek, vurarak) öldürüp |
аукІи |
awuch’iy, awuch’i |
awuç’iy, awuç’i |
onlar onu öldürüp |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
бай |
bay |
bay |
zengin |
фай |
fay |
fay |
istiyor |
тэ тий |
te tiy |
te tiy |
bizim |
Адыгэй |
Adigey |
Adigey |
Adige Ülkesi |
дунай |
dunay |
dunay |
dünya |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
ко |
ko |
ko |
but, kalça |
ку |
ku |
ku |
araba |
куу |
kuwu |
kuwu |
derin |
коцы |
kotsı |
kotsı |
buğday, ekin |
кощын |
koshın |
koshın |
taşınmak, göç etmek |
куцІы |
kuts’ı |
kuts’ı |
ilik |
кушъэ |
kusshe |
kuşşe |
beşik |
картоф |
kartof |
kartof |
patates |
кантроф |
kantrof |
kantrof |
patates |
клуб |
klub |
klub |
klüb, klüp |
кукумау |
kukumawu |
kukumawu |
baykuş |
куон |
kuwon |
kuwon |
bağırmak |
куп-купэу |
kup-kupewu |
kup-kupewu |
grup-grup |
хэку |
xeku |
xeku |
ülke, vatan, yurt |
сэку |
seku |
seku |
yele |
Görüldüğü üzere –ку hecesi
bir kelimenin sonunda ise o kelimenin pratikte okunuşunu
değiştirmekte ve öncesinde gelen heceye son harf olan у
(wuı) harfini bağlayarak к harfinin kelime sonunda
kesik ve sıkıştırılmış bir şekilde okunmasına yol açmaktadır.
КЪ къ
Adige alfabesindeki
bu harf Türk alfabesindeki k harfinden daha kalın
şekilde gırtlaktan çıkartırcasına okunur. Aynı Arap
alfabesindeki kaf harfi gibi... Adige-Latin alfabesinde
serleştirme işareti h ile birlikte kh olarak
sembolize edilmiştir.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
къо |
kho |
kho |
1.oğul, erkek evlat, 2.domuz |
къуае |
khuayé |
khuayé |
peynir |
къуи |
khuyi |
khuyi |
kel |
къоепсы |
khoyépsı |
khoyépsı |
peynir suyu |
къурмэн |
khurmen |
khurmen |
kurban |
КъурIан- |
Khur’an |
Khur’an |
Kur’an |
къин |
khin |
khin |
zor, güç |
къабзэ |
khabze |
khabze |
temiz |
къалэ |
khale |
khale |
şehir |
макъэ |
makhe |
makhe |
ses |
Ch’emguy |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Abdzex |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
кІапсэ |
ch’apse |
ç’apse |
кІапсэ |
ç’apse |
ip |
кІабз |
ch’abz |
ç’abz |
Іябз |
eabz |
astar |
кІалэ |
ch’ale |
ç’ale |
Іялэ |
eale |
erkek çocuk |
кІэлагъу |
ch’elaghu |
ç’elağu |
Іeлагъу |
eleğu |
çocukluk zamanı |
кІэлагъум |
ch’eleghum |
ç’eleğum |
Іeлагъум |
eleğum |
çocuklukta |
кІэлагъэ |
ch’elaghe |
ç’elağe |
Іeлагъэ |
elağe |
çocukluk |
кІэ |
ch’e |
ç’e |
кІэ |
ç’e |
kuyruk |
кІэ |
ch’e |
ç’e |
шІэ |
ş’e |
yeni |
кІэзын |
ch’ezın |
ç’ezın |
Іeзын |
ezın |
altından düşmek |
кІeзы |
ch’yézı, ch’ézı |
ç’yézı, ç’ézı |
Іeзы |
ézı |
altından düşüyor |
кІизыгъ |
ch’izıgh |
ç’izığ |
Іизыгъ |
izığ |
altından düştü |
кІэгъэзын |
ch’eghezın |
ç’eğezın |
Іeгъэзын |
éğezın |
altından düşürmek |
кІeгъэзы |
ch’yéghezı, ch’éghezı |
ç’yéğezı, ç’éğezı |
Іeгъэзы |
éğezı |
altından düşürüyor |
кІигъэзыгъ |
ch’ighezıgh |
ç’iğezığ |
Іигъэзыгъ |
iğezığ |
altından düşürdü |
кІасэ |
ch’ase |
ç’ase |
кІасэ |
ç’ase |
geç vakit |
кІасэ |
ch’ase |
ç’ase |
Іясэ |
ease |
arzu |
кІысэн |
ch’ısen |
ç’ısen |
кІысэн |
ç’ısen |
filizlenmek |
мэкІысэ |
mech’ıse |
meç’ıse |
мэкІысэ |
meç’ıse |
filizleniyor |
кІысагъэ |
ch’ısaghe |
ç’ısağe |
кІысагъэ |
ç’ısağe |
filizlendi |
кІытэн |
ch’ıten |
ç’ıten |
Іытэн |
ıten |
suda kabarmak |
мэкІытэ |
mech’ıte |
meç’ıte |
мэкІытэ |
me’ıte |
suda kabarıyor |
кІытагъэ |
ch’ıtaghe |
ç’ıtağe |
Іытагъэ |
ıtağe |
suda kabardı |
кІымафэ |
ch’ımafe |
ç’ımafe |
шІымафэ |
ş’ımafe |
kış mevsimi |
пкІэнтІэн |
pch’ent’en |
pç’ent’en |
пшІэнтІэн |
pş’ent’en |
terlemek |
мэпкІантІэ |
mepch’ant’e |
mepç’ant’e |
мэпшІантІэ |
mepş’ant’e |
terliyor |
пкІэнтІагъэ |
pch’entaghe |
pç’entağe |
пшІэнтІагъэ |
pş’ent’ağe |
terledi |
КІО кІо
Daha öncede
bahsedildiği üzere Adige alfabesinde О (woe) veya У
(wuı) sesli harfleri kendisinden önce gelen sessiz
harflerin okunuşunu değiştirmekte, birlikte oluşturdukları
durumun sanki yeni bir harfmiş gibi algılamamıza sebebiyet
vermektedirler. Bunun yanı sıra Adige alfabesindeki I
işareti de kendisinden önce gelen sessiz harfin ağızdan
bir çırpıda yani keskin bir şekilde çıkartılması
gerektiğini belirtmektedir. Aynı durum burada da geçerli olup
özünde k diye okunan bu harfi sert ve keskin bir
şekilde okumamız gerektiği vurgulanmaktadır.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
кIон |
k’on |
k’on |
gitmek |
макIо |
mak’o |
mak’o |
gidiyor |
кIуагъэ |
k’uaghe |
k’uağe |
gitti |
кІожьын |
k’ojın |
k’ojın |
geri gitmek |
мэкІожьы |
mek’ojı |
mek’ojı |
geri gidiyor |
кІожьыгъэ |
k’ojıghe |
k’ojığe |
geri gitti |
кІожьыгъу |
k’ojıghu |
k’ojığu |
geri gitme zamanı, vakti |
кІодын |
k’odın |
k’odın |
kaybolmak |
мэкІоды |
mek’odı |
mek’odı |
kayboluyor |
кІодыгъэ |
k’odıghe |
k’odığe |
kayboldu |
кІодыпІэ |
k’odıp’e |
k’odıp’e |
kaybolma yeri |
гъэкІодын |
ghek’odın |
ğek’odın |
kaybetmek |
егъэкІоды |
mek’odı |
mek’odı |
kaybediyor |
ыгъэкІодыгъэ |
yık’odıghe |
yık’odığe |
kaybetti |
гъэкІодыпІэ |
k’odıp’e |
k’odıp’e |
kaybetme yeri |
ткІун |
tk’un |
tk’un |
erimek |
мэткІу |
metk’u |
metk’u |
eriyor |
ткІугъэ |
tk’ughe |
tk’uğe |
eridi |
шкІэ |
shk’e |
şk’e |
buzağı |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
лы |
lı |
lı |
et |
лэпсы |
lepsı |
lepsı |
et suyu |
лэныстэ |
lenıste |
lenıste |
makas |
мэлы |
melı |
melı |
koyun |
мэлылы |
melılı |
melılı |
koyun eti |
мылы |
mılı |
mılı |
buz |
пылы |
pılı |
pılı |
fil |
Іулэ |
ule |
ule |
şapşal |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
лъы |
lhı |
lhı |
kan |
лъынтф |
lhıntf |
lhıntf |
kan damarı |
лъэ |
lhe |
lhe |
ayak |
лъэхъуамбэ |
lhexhuambe |
lhexhuambe |
ayak parmağı |
лъэбжъанэ |
lhebjhane |
lhebjhane |
ayak tırnağı |
лъэгу |
lhegu |
lhegu |
ayak tabanı ayası |
лъэбгъу |
lhebghu |
lhebğu |
çelme |
лъэбэкъу |
lhebekhu |
lhebekhu |
adım |
лъэмакъэ |
lhemakhe |
lhemakhe |
ayak sesi |
лъэпэд |
lheped |
lheped |
çorap |
лъэбанэ |
lhebane |
lhebane |
su birikintisi |
лъэон |
lhewon |
lhewon |
basamak, merdiven basamağı |
лъэоян |
lhewoyagh |
lhewoyağ |
basamak, merdiven basamağı |
лъэпкъ |
lhepkh |
lhepkh |
halk, millet, ulus |
лъытэн |
lhıten |
lhıten |
1.saymak, 2.saygı göstermek, 3.kıymet vermek |
eлъытэ |
yélhıte |
yélhıte |
1.sayıyor, 2.saygı gösteriyor, 3.kıymet veriyor |
ылъытагъ |
yılhıtagh |
yılhıtağ |
1.saydı, 2.saygı gösterdi, 3.kıymet verdi |
лъытэгъошІу |
lhıteghosh’u |
lhıteğoş’u |
sayması kolay |
лъытэгъуай |
lhıteghuay |
lhıteğuay |
sayması zor |
лъытэныгъэ |
lhıtenıghe |
lhıtenığe |
saygı, değer, kıymet |
ЛI лI
Adige alfabesindeki
bu harfin Türk alfabesinde karşılığı yoktur. Okunuş olarak bir
önceki ЛЪ (lh) harfinin ağızdan bir çırpıda sert
ve keskin olarak okunan şeklidir. Bir harfin böyle
okunabilmesini (keskin) sağlayan ve Adige alfabesinde I
ile Adige-Latin alfabesinde ise (‘) ile sembolize
edilen yardımcı işaretle l’ olarak birlikte
kullanılacaktır.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
лIы |
l’ı |
l’ı |
adam |
лIэн |
l’en |
l’en |
ölmek |
малIэ |
mal’e |
mal’e |
ölüyor |
лIагъэ |
l’aghe |
l’ağe |
öldü |
лIакIэ |
l’ach’e |
l’aç’e |
ölüş, ölüm şekli |
лIапIэ |
l’ap’e |
l’ap’e |
ölüm yeri |
лІыкІо |
l’ık’o |
l’ık’o |
arabulucu, elçi |
плІы |
pl’ı |
pl’ı |
dört (4) |
лІыгъэкІэ |
l’ıghech’e |
l’ığeç’e |
zorla, zorlukla |
лІэшІэгъу |
l’esh’eghu |
l’eş’eğu |
asır, yüzyıl |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
мазэ |
maze |
maze |
ay |
мафэ |
mafe |
mafe |
gün |
емын |
yémın |
yémın |
veba |
къумгъан |
khumghan |
khumğan |
ibrik |
умэхъын |
wumexhın |
wumexhın |
1.kutsama, 2.vaftiz etmek |
еумэхъы |
yéwumexhı |
yéwumexhı |
1.kutsuyor, 2.vaftiz ediyor |
ыумэхъыгъ |
yıwumexhıgh |
yıwumexhığ |
1.kutsadı, 2.vaftiz etti |
мэстанэ |
mestane |
mestane |
iğne deliği |
къамзэгу |
khamzegu |
khamzegu |
karınca |
Н н
Adige alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki n
harfinin karşılığıdır.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
нэ |
ne |
ne |
göz |
нэмаз |
nemaz |
nemaz |
namaz |
наныу |
nanıwu |
nanıwu |
bebek |
лъэныкъуащ |
lhenıkhuash |
lhenıkhuaş |
bir tarafı eğri, yamuk |
пэнын |
penın |
penın |
burnundan konuşan |
пэмэн |
pemen |
pemen |
koklamak |
мэпамэ |
mepame |
mepame |
kokluyor |
пэмагъэ |
pemaghe |
pemağe |
kokladı |
хъун |
xhun |
xhun |
peki, oldu |
нэнау |
nenawu |
nenawu |
bebek |
къонтхъ |
khontxh |
khontxh |
ganimet |
иныжъ |
yinıjh |
yinıjh |
dev |
1. Kelime başında ise wo(e) diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
орэд |
wored |
wored |
şarkı |
осы |
wosı |
wosı |
kar |
осэпс(ы) |
woseps |
woseps |
çiğ, çiğ damlası |
омакъ |
womakh |
womakh |
silah sesi |
оды |
wodı |
wodı |
zayıf |
мэл од |
mel wod |
mel wod |
zayıf koyun |
2. Kelime içinde sessiz harften sonra o diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
къопс |
khops |
khops |
sap, tutamak |
къохьан |
khohan |
khohan |
1.köşeye girmek,
|
къохьэ |
khohe |
khohe |
1.köşeye giriyor,
|
къохьагъ |
khohagh |
khohağ |
1.köşeye girdi, 2.güneş battı |
къошын |
khoshın |
khoşın |
küp, testi |
тхъагъо |
txhagho |
txhağo |
coşku, mutluluk |
псэлъыхъо |
pselhıxho |
pselhıxho |
kur yapmak |
3. Kelime içinde sesli bir harften sonra temelde wo(e) diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
гуао |
guawo |
guawo |
1.sağlık bozucu, 2.kalp üzücü |
егоон |
yégowon |
yégowon |
vücud sağlığına bir şeyin dokunması |
егуао |
yéguawo |
yéguawo |
dokunuyor |
егоуагъ |
yégowuagh |
yégowuağ |
dokundu |
4. Kelime sonunda sesli bir harften sonra wo(e) diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
зао |
zawo |
zawo |
1.kavga, 2.harp, savaş |
ныо |
nıwo |
nıwo |
yaşlı kadın |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
Іотэн |
oten |
oten |
anlatmak |
eІуатэ |
yé’uate |
yé’uate |
anlatıyor |
ыІотагъ |
yı’otagh |
yı’otağ |
anlattı |
къысфеІуатэ |
khısfyé’uate, khısfé’uate |
khısfyé’uate, khısfé’uate |
(benim için) bana anlatıyor |
къысфиІотагъ |
khısfi’otagh |
khısfi’otağ |
(benim için) bana anlattı |
Іотын |
otın |
otın |
ovmak |
еІоты |
yé’otı |
yé’otı |
ovuyor |
ыІотыгъ |
yı’otıgh |
yı’otığ |
ovdu |
Іоф |
of |
of |
iş |
Іофи-дэлъи |
ofi-delhi |
ofi-delhi |
iş-güç |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
пэ |
pe |
pe |
burun |
апэ |
nape |
nape |
yüz |
непэ |
nyépe, népe |
nyépe, népe |
bugün |
панэ |
pane |
pane |
diken |
пагэ |
page |
page |
kibirli, havalı |
пае |
payé |
payé |
için |
ПI пI
Adige alfabesindeki
bu harfin Türk alfabesinde karşılığı yoktur. Okunuş olarak bir
önceki П (p) harfinin ağızdan bir çırpıda sert
ve keskin olarak okunan şeklidir. Bir harfin böyle
okunabilmesini (keskin) sağlayan ve Adige alfabesinde I
ile Adige-Latin alfabesinde ise (‘) ile sembolize
edilen yardımcı işaretle p’ olarak birlikte
kullanılacaktır.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
пІэ |
p’e |
p’e |
yatak |
пІэкІор |
p’ek’or |
p’ek’or |
divan |
епIэскIун |
yép’esk’un |
yép’esk’un |
çimdiklemek |
лъапІэ |
lhap’e |
lhap’e |
pahallı |
пІалъэ |
p’alhe |
p’alhe |
vade, müddet |
пІай |
p’ay |
p’ay |
çelik-çomak oyunu |
Р р
Türk alfabesindeki
r harfinin tam karşılığıdır.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
разэ |
raze |
raze |
razı |
къэрэу |
kherewu |
kherewu |
turna kuşu |
епэрым |
yéperım |
yéperım |
hoş koku |
урам |
wuram |
wuram |
cadde |
къэрабгъ |
kherabgh |
kherabğ |
korkak |
урыс |
wurıs |
wurıs |
rus |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
сапэ |
sape |
sape |
toz |
псапэ |
psape |
psape |
sevap |
нысэ |
nıse |
nıse |
gelin |
нысащэ |
nısashe |
nısaşe |
gelin getirme, düğün |
сысын |
sısın |
sısın |
sallanmak |
мэсысы |
mesısı |
mesısı |
sallanıyor |
сысыгъэ |
sısıghe |
sısığe |
sallandı |
Т т
Türk alfabesindeki
t harfinin tam karşılığıdır.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
матэ |
mate |
mate |
sepet |
тамэ |
tame |
tame |
1.omuz, 2.kanat |
онтэгъу |
wonteghu |
wonteğu |
ağır (hafif karşıtı) |
остыгъэ |
wostıghe |
wostığe |
lamba |
осыет |
wosıyét |
wosıyét |
vasiyet |
шатэ |
shate |
şate |
kaymak |
пэтхъэ-натхъ |
petxhe-natxh |
petxhe-natxh |
yırtık-pırtık |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
тІы |
t’ı |
t’ı |
koç |
ятІэ |
yat’e |
yat’e |
toprak |
натІэ |
nat’e |
nat’e |
alın |
ІотІэн |
‘ont’en, ont’en |
ont’en |
bükmek, yamultmak |
еІуантІэ |
yé’uant’e |
yé’uant’e |
büküyor, yamultuyor |
ыІонтІагъ |
yı’ont’agh |
yı’ont’ağ |
büktü, yamulttu |
ІотІэ-шантІ(э) |
‘ont’e-shant’e, ont’e-shant’e |
ont’e-şant’e |
eğri-büğrü, yamuk-yumuk |
У у
Adige alfabesinde bulunan bu harf temelde Türk alfabesindeki
u harfine karşılık gelmekle birlikte tek başına
okunuşu Arap alfabesindeki vav harfi ve sonrasında
gelen uı sesli harflerinin birleşiminden (vuı gibi)
oluşur. Buraya kadar verilen misallerde О (wo+e) veya
У (wu+ı) sesli harflerinden çeşitli başlıklarla
bahsetmiştik. Unutulmaması gereken Adige alfabesinde bulunan
bu harflerin okunuşları esnasında gizli bir e ve ı
harfini içermeleridir.
1. Kelime başında
ise wu(ı) diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
унэ |
wune |
wune |
ev |
узы |
wuzı |
wuzı |
ağrı, sızı |
урам |
wuram |
wuram |
bulvar, cadde, büyük sokak |
2. Kelime içinde sessiz harften sonra u diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
гъумы |
ghumı |
ğumı |
1.gebe, 2.kalın (ince karşıtı) |
гъурбэщ |
ghurbesh |
ğurbeş |
gecekondu |
хъун |
xhun |
xhun |
1.olmak, 2.olur, peki |
мэхъу |
mexhu |
mexhu |
oluyor |
хъугъэ |
xhughe |
xhuğe |
oldu |
хэку |
xeku |
xeku |
ülke, vatan, yurt |
сэку |
seku |
seku |
yele |
нэгъу |
neghu |
neğu |
kursak |
лыкъу |
lıkhu |
lıkhu |
çengel |
лъэхъу |
lhexhu |
lhexhu |
1.bukağı, 2.köstek, 3.pranga |
3. Kelime içinde sesli bir harften sonra geliyorsa ve kendisinden sonra iki sessiz harf varsa wu(ı) diye, tek sessiz harf varsa wu diye yazılmasına karşın pratikte uw diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
къыупкІэтагъ |
khıwupch’etagh |
khıwupç’etağ |
doğradı |
къыутхыгъ |
khıwutxıgh |
khıwutxığ |
sıçrattı |
гуeуты |
guyéwutı |
guyéwutı |
yanından kopararak ayırıyor |
гуиутыгъ |
guyiwutıgh |
guyiwutığ |
yanından kopararak ayırdı |
къыфэулэу |
khıfewulewu |
khıfewulewu |
(onun için) zahmet çek |
къафэулэу |
khafewulewu |
khafewulewu |
(onlar için) zahmet çek |
4. Kelime sonunda sesli bir harften sonra wu diye yazılmasına karşın pratikte uw diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
гуао |
guawo |
guawo |
1.sağlık bozucu,2.kalp üzücü |
гущыIэ гуау |
gushı’e guawu |
guşı’e guawu |
kalp üzücü söz |
шхын гуау |
shxın guawu |
şxın guawu |
(mideye) dokunan yemek |
улэун |
wulewun |
wulewun |
zahmet çekmek |
фэулэун |
fewulewun |
fewulewun |
(biri için) zahmet çekmek |
фэулэу |
fewulewu |
fewulewu |
(biri için) zahmet çek |
къысфэулэу |
khısfewulewu |
khısfewulewu |
(benim için) zahmet çek |
5. Kelime sonunda kendisinden sonra wu diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
куу |
kuwu |
kuwu |
derin |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
Іудан |
udan |
udan |
ip, dikiş ipi |
къысиІуагъ |
khısi’uagh |
khısi’uağ |
(bana) söyledi |
къыІулэлыгъ |
khı’ulelıgh |
khı’ulelığ |
sarktı |
Іуко |
uko |
uko |
tıkaç |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
фабэ |
fabe |
fabe |
sıcak |
фаеп |
fayép |
fayép |
istemiyor |
мафэ |
mafe |
mafe |
gün, gündüz |
хафэ |
xafe |
xafe |
ekşi |
нафэ |
nafe |
nafe |
1.açık, anlaşılabilir 2.aşikar |
фэмыф |
femıf |
femıf |
1.beceriksiz, 2.pısırık |
Х х
Türk alfabesindeki karşılığı bulunmayan Adigece'ye mahsus bir
h harfidir.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
хабзэ |
xabze |
xabze |
adet, gelenek, görenek, örf |
махэ |
maxe |
maxe |
dayanıksız |
хасэ |
xase |
xase |
cemiyet, dernek, meclis |
дахэ |
daxe |
daxe |
güzel |
тхын |
txın |
txın |
kitap, mektup yazmak |
етхы |
yétxı |
yétxı |
kitap, mektup yazıyor |
ытхыгъ |
yıtxıgh |
yıtxığ |
kitap, mektup yazdı |
тхэн |
txen |
txen |
yazı yazmak |
матхэ |
matxe |
matxe |
yazı yazıyor |
тхагъэ |
txaghe |
txağe |
yazı yazdı |
ХЪ хъ
Türk alfabesindeki karşılığı bulunmayan boğazdan hırlatılarak
çıkartılan bir h harfidir.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
хъэдан |
xhedan |
xhedan |
bez, çaput, paçavra |
хъот |
xhot |
xhot |
kar fırtınası, tipi |
унэхъун |
wunexhun |
wunexhun |
mahvolmak |
мэунэхъу |
mewunexhu |
mewunexhu |
mahvoluyor |
унэхъугъэ |
wunexhughe |
wunexhuğe |
mahvoldu |
ухъумэн |
wuxhumen |
wuxhumen |
korumak |
еухъумэ |
yéwuxhume |
yéwuxhume |
koruyor |
ыухъумагъ |
yıwuxhumagh |
yıwuxhumağ |
korudu |
пхъэ |
pxhe |
pxhe |
odun |
тахътэ |
taxhte |
taxhte |
tahta |
ХЬ
хь
Türk alfabesindeki h harfinin tam karşılığıdır.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
хьаку |
haku |
haku |
fırın |
шъхьэ |
sshhe, sshha |
şşhe, şşha |
baş, kafa |
шъхьэгъусэ |
sshheghuse, sshhaghuse |
şşheğuse, şşhağuse |
şşhe+ğuseàbaş+arkadaş |
хьэ |
he, ha |
he, ha |
1.arpa, 2.köpek |
Іулъхьэ |
ulhhe, ulhha |
ulhhe, ulhha |
lokma |
NOT-1:
ХЬ harfinden sonra Э harfi gelirse pratikte
ha şeklinde okunur ve telaffuz edilir.
Ц
ц
Türk alfabesindeki karşılığı bulunmayan, yalnız başına okunmak
istendiğinde Türk alfabesindeki t ve s
harflerinin karışımı bir sesi verir.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
цэ |
tse |
tse |
diş |
цы |
tsı |
tsı |
1.kıl, 2.yün |
уцэкун |
wutsekun |
wutsekun |
körelmek |
еуцэку |
yéwutseku |
yéwutseku |
köreliyor |
ыуцэкугъ |
yıwutsekugh |
yıwutsekuğ |
köreldi |
цэкуагъэ |
tsekuaghe |
tsekuağe |
körelmiş olan |
гъэуцэкун |
ghewutsekun |
ğewutsekun |
köreltmek |
егъэуцэку |
yéghewutseku |
yéğewutseku |
köreltiyor |
ыгъэуцэкугъ |
yıghewutsekugh |
yığewutsekuğ |
köreltti |
гъэуцэкуагъэ |
ghewutsekuaghe |
ğewutsekuağe |
köreltilmiş olan |
цацэ |
tsatse |
tsatse |
1.çatal, 2.şiş |
шъхьацы |
sshhatsı |
şşhatsı |
şşha + tsıàbaş + kılàsaç |
Adige alfabesindeki bu harfin
karşılığı Türk alfabesinde yoktur. Ц harfinden sonra
О (woe) veya У (wuı) sesli harflerinden birinin
gelmesiyle Ц harfinin okunuşu değişmekte, Türk
alfabesine uyarladığımızda okunuş olarak çö ya da çü
sesine yakın olarak okunmaktadır. Adige-Latin alfabesinde bu
haliyle cho ve chu şeklinde sembolize
edilmiştir.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
цу |
chu |
çu |
öküz |
цуку |
chuku |
çuku |
çu+kuàöküz+araba
|
цуакъэ |
chuakhe |
çuakhe |
ayakkabı |
цуакъэжъ |
chuakhejh |
çuakhejh |
çuakhe+jhıàayakkabı+eski àeski ayakkabı |
уцун |
wuchun |
wuçun |
durmak |
мэуцу |
mewuchu |
mewuçu |
duruyor |
уцугъэ |
wuchughe |
wuçuğe |
durdu |
къэуцун |
khewuchun |
khewuçun |
durmak |
къэуцу |
khewuchu |
khewuçu |
duruyor |
къэуцугъ |
khewuchughe |
khewuçuğe |
durdu |
уцу |
wuchu |
wuçu |
dur! |
уцупІэ |
wuchup’e |
wuçup’e |
durak, durma yeri |
уцон |
wuchon |
wuçon |
takati kesilmek |
мэуцо |
mewucho |
mewuço |
takati kesiliyor |
уцуагъэ |
wuchuaghe |
wuçuağe |
takati kesildi |
гъэцохъон |
ghechoxhon |
ğeçoxhon |
yerde sürümek |
егъэцуахъо |
yéghechuaxho |
yéğeçuaxho |
yerde sürüyor |
ыгъэцохъуагъ |
yıghechoxhuagh |
yığeçoxhuağ |
yerde sürüdü |
ЦI цI
Bu harf Ц (ts) harfinin ağızdan bir çırpıda çıkacak
şekilde yani keskin şekilde telaffuz edilen halidir.
Adige-Latin alfabesinde keskinleştirme işareti olan ‘
ile ts’ olarak sembolize edilmiştir.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
цIэ |
ts’e |
ts’e |
1.ad, isim, 2.bit |
цIыфы |
ts’ıfı |
ts’ıfı |
insan |
цIыфыгъэ |
ts’ıfıghe |
ts’ıfığe |
insanlık |
цIынэ |
ts’ıne |
ts’ıne |
ıslak |
уцIынын |
wuts’ının |
wuts’ının |
ıslanmak |
мэуцIыны |
mewuts’ını |
mewuts’ını |
ıslanıyor |
уцIыныгъэ |
wuts’ınıghe |
wuts’ınığe |
ıslandı |
гъэуцIынын |
ghewuts’ının |
ğewuts’ının |
ıslatmak |
егъэуцIыны |
yéghewuts’ını |
yéğewuts’ını |
ıslatıyor |
ыгъэуцIыныгъ |
yıghewuts’ınıgh |
yığewuts’ınığ |
ıslattı |
гъэуцIыныгъэ |
ghewuts’ınıghe |
ğewuts’ınığe |
ıslatılmış olan |
цIыцIын |
ts’ıts’ın |
ts’ıts’ın |
buruşmak |
гъэцIыцIын |
ghets’ıts’ın |
ğets’ıts’ın |
buruşturmak |
уцIэпIын |
wuts’ep’ın |
wuts’ep’ın |
kirlenmek |
гъэуцIэпIын |
ghewuts’ep’ın |
ğewuts’ep’ın |
kirletmek |
чэцIы |
chets’ı |
çets’ı |
oğlak |
цIыкIу |
ts’ık’u |
ts’ık’u |
küçük |
Ч
ч
Bu harf Türk alfabesindeki ç harfinin tam karşılığıdır.
Bunun yanı sıra bir başka Adige lehçesi olan АБДЗЭХ (Abdzex)
lehçesinde ise bu harf bazen ş (щ - sh) harfi gibi
okunur. Verilen misalleri dikkatlice inceleyiniz...
Ch’emguy |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Abdzex |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
чатэ |
chate |
çate |
чатэ |
çate |
kılıç |
чапэ |
chape |
çape |
чапэ |
çape |
yamaç |
чэн |
chen |
çen |
чэн |
çen |
çatlamak |
мачэ |
mache |
maçe |
мачэ |
maçe |
çatlıyor |
чагъэ |
chaghe |
çağe |
чагъэ |
çağe |
çatladı |
чан |
chan |
çan |
щан |
şan |
1.keskin, 2.gözü açık |
чэмы |
chemı |
çemı |
щэмы |
şemı |
inek |
ЧЪ
чъ
Bu harf bir önceki Ч harfine göre yanındaki
sertleştirme işaretinden de anlaşılacağı üzere daha sert ve
kalın okunan bir ç harfidir. Adige-Latin alfabesinde
cch veya cc olarak sembolize edilmiş olsa da aslında
bir önceki harf olan Ч ile arasındaki telaffuz farkı
pratikte yani konuşma esnasında pek hissedilmemektedir. Bunun
yanı sıra bir başka Adige lehçesi olan АБДЗЭХ (Abdzex)
lehçesinde ise bu harf bazen ş (ш - sh) harfi gibi
okunur. Verilen misalleri dikkatlice inceleyiniz...
Ch’emguy |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Abdzex |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
чъыгы |
cchıgı, ccıgı |
ççıgı |
шыгы |
şıgı |
ağaç |
чъэн |
cchen, ccen |
ççen |
шэн |
şen |
koşmak |
мачъэ |
macche, macce |
maççe |
машэ |
maşe |
koşuyor |
чъагъэ |
cchaghe, ccaghe |
ççağe |
шагъэ |
şağe |
koştu |
чъые |
cchıyé, ccıyé |
ççıyé |
шые |
şıyé |
uyku |
чъыен |
cchıyén, ccıyén |
ççıyén |
шыен |
şıyén |
uyumak |
мэчъые |
mecchıyé, meccıyé |
meççıyé |
мэшые |
meşıyé |
uyuyor |
чъыягъэ |
cchıyaghe, ccıyaghe |
ççıyağe |
шыягъэ |
şıyağe |
uyudu |
чъыегъу |
cchıyeghu, ccıyéghu |
ççıyeğu |
шыегъу |
şıyéğu |
uyku vakti, zamanı |
чъыеуз |
cchıyéwuz, ccıyéwuz |
ççıyéwuz |
шыеуз |
şıyéwuz |
uyku hastalığı |
пчъэ |
pcche, pcce |
pççe |
пшэ |
pşe |
kapı |
чъыІэ |
cchı’e, ccı’e, ccı’a |
ççı’e, ççı’a |
шыІэ |
şı’e, şı’a |
soğuk |
чъагъо |
cchagho, ccagho |
ççağo |
шагъо |
şağo |
berrak |
чъыгъай |
cchıghay, ccıghay |
ççığay |
шыгъай |
şığay |
meşe ağacı |
чъэрыгъэ |
ccherıghe, ccerıghe |
ççerığe |
шэрыгъэ |
şerığe |
hız, sürat |
ЧI чI
Bu harf biraz önce bahsi geçen Ч harfine göre yanındaki
keskinleştirme işaretinden de anlaşılacağı üzere daha keskin
şekilde okunan bir ç harfidir. Bu harfin bir benzeri de
кІ – ch’ harfidir. Adige-Latin alfabesinde ЧI
harfi benzeri КI gibi ch’ olarak sembolize
edilmiştir. Bunun yanı sıra yinede farklı sembolize edilmesi
gerektiği düşünülürse cch’ veya cc’ diye de
sembolize edilebilir. АБДЗЭХ (Abdzex) lehçesinde
ise bu harf bazen aynen yani keskin bir ç’ (кІ – ch’ // чI
- cc’) harfi gibi, bazen keskin bir ş’ (шІ – sh’)
harfi gibi bazen de hiç okunmaz.
Ch’emguy |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Abdzex |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
чIы |
cch’ı, cc’ı |
çç’ı |
шIы |
ş’ı |
yer |
чIыгу |
cch’ıgu, cc’ıgu |
çç’ıgu |
шIыгу |
ş’ıgu |
yer, yeryüzü |
чIы чІэгъ |
cch’ı cch’egh |
çç’ı çç’eğ |
шIы шІэгъ |
ş’ı ş’eğ |
yer altı |
чIы кІыІу |
cch’ı ch’ı’u, cc’ı cc’ı’u |
çç’ı ç’ı’u |
шIы шІыІу |
ş’ı ş’ı’u |
yer üstü |
чIыох |
cch’ıwox, cc’ıwox |
çç’ıwox |
шIыох |
ş’ıwox |
ova |
чІэгъчІэлъ |
cch’eghcch’elh, cc’ghcc’elh |
çç’eğçç’elh |
шІэгъІeлъ |
ş’eğ’elh |
altında duran |
чІэгъчІэлъ |
cch’eghcch’elh, cc’eghcc’elh |
çç’eğçç’elh |
шІэгъІeлъ |
ş’eğ’elh |
iç çamaşırı |
чІэгъолъхьан |
cch’egholhhan, cc’egholhhan |
çç’eğolhhan |
Iегъолъхьан |
eğolhhan |
altına yatmak |
чІэлъхьан |
cch’elhhan, cc’elhhan |
çç’elhhan |
Iелъхьан |
elhhan |
altına koymak |
Щ
щ
Türk alfabesindeki ş harfi gibi okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
щы |
shı |
şı |
üç (3) |
щыбзэ |
shıbze |
şıbze |
1.elek, 2.kalbur |
щтэн |
shten |
şten |
ürkmek |
мащтэ |
mashte |
maşte |
ürküyor |
щтагъэ |
shtaghe |
ştağe |
ürktü |
щтын |
shtın |
ştın |
donmak |
мэщты |
meshtı |
meştı |
donuyor |
щтыгъэ |
shtıghe |
ştığe |
dondu |
щылъын |
shılhın |
şılhın |
yatarak durmak |
щылъ |
shılh |
şılh |
yatarak duruyor |
щылъыгъ |
shılhıgh |
şılhığ |
yatarak duruyordu |
щытын |
shıtın |
şıtın |
ayakta durmak |
щэты |
shetı |
şetı |
ayakta duruyor |
щытыгъэ |
shıtıghe |
şıtığe |
ayakta duruyordu |
Ш ш
Bir önceki harfe
göre daha kalın okunan bir ş harfi olmasına rağmen
pratikte yani konuşma esnasında bu fark hissedilmez. Sayın
Fahri Huvaj’ın “Adige Alfabeleri” adlı kitabında da
belirttiği üzere Kabardey diyalekti gibi bazı lehçelerde bu
ses tasfiye edilmiştir. Bunun yanı sıra farklılığı belirtmek
isteyenler Š (Alt + 0138), š (Alt + 0154) ile
sembolize edebilirler.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
шы |
shı, šı |
şı, šı |
at |
шыбз |
shıbz, šıbz |
şıbz, šıbz |
dişi at |
шыку |
shıku, šıku |
şıku, šıku |
şı+kuàat+arabaàatarabası |
шэны |
shenı, šenı |
şenı, šenı |
huy, karakter |
Bazen Ш harfi yumuşar ve daha önce yukarda verilen misallerdekinden farklı bir biçimde telaffuz edilir. Bu durum kendisi ile О (woe) veya У (wuı) sesli harfleri arasına Х veya ХЪ harflerinden birinin gelmesiyle gerçekleşir. Yalnız bu okunuş daha sonra göreceğimiz ШЪУ, ШЪО harfiyle karıştırılmamalıdır.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
шхол |
shxol |
şxol |
hayvan memesi |
шхонч |
shxonch |
şxonç |
tüfek |
нашхъо |
nashxho |
naşxho |
ne+şxhuant’eàgöz+mavi |
шхо |
shxo |
şxo |
1.dizgin, 2.büyük, iri, koca |
нэшхо |
neshxo |
neşxo |
iri gözlü |
NOT-2: İsimlerin sonuna gelerek onlara büyüklük ve irilik anlamı veren -шхо eki Adige Dili’nin bir lehçesi olan Şapsığ (Shapsugh) diyalektinde -fo diye okunur. Bunun yanı sıra Adige Dilinde büyüklük ve irilik anlamı veren -шхо ekinin tam tersi görevi yapan ek ise –жъый (-жъые) ekidir.
пшъэшъэжъый |
psshesshejhıy, pssessejhıy |
psshesshe + jhıyéàkız + küçükàküçük kız, körpe kız |
дэжъый |
dejhıy |
de + jhıyéàceviz + küçükàküçük ceviz, fındık |
ШЪ шъ
Щ ve Ш
harflerine göre daha kalın okunan bir ş harfidir.
Adige-Latin alfabesinde ssh olarak sembolize
edilmiştir.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
шъабэ |
sshabe, ssabe |
şşabe |
yumuşak |
шъэжьые |
sshejıyé, ssejıyé |
şşejıyé |
bıçak |
шъхьэ |
sshhe, sshe |
şşhe |
baş, kafa |
шъхьашхо |
sshhashxo, sshashxo |
şşhaşxo |
koca kafalı |
шъхьафит |
sshhafit, sshafit |
şşhafit |
özgür |
шъхьаф-шъхьафэу |
sshhaf-sshhafewu |
şşhaf-şşhafewu |
1.ayrı-ayrı, 2.başka-başka |
NOT-3:
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
зысшхыкІэ |
zısshxıch’e, zısšxıch’e |
zısşxıç’e, zısšxıç’e |
(ben) yediğimde |
зыпшхыкІэ |
zıpshxıch’e, zıpšxıch’e |
zıpşxıç’e, zıpšxıç’e |
(sen) yediğinde |
зышхыкІэ |
zıshxıch’e, zıšxıch’e |
zışxıç’e, zıšxıç’e |
(o) yediğinde |
Yukarıdaki misalde görüldüğü üzere зысшхыкІэ kelimesini Adige-Latin alfabesine göre düzenlediğimizde kelime içindeki -сш- harfleri -ssh- diye çevrilmektedir. Fakat bu şekilde gözükmesi demek шъ (ssh) gibi okunacak demek değildir. Zira hiçbir zaman Adigece kelimelerde шъ harfinden sonra х harfi gelmez. Bunun yanı sıra bu ikilemi çözmenin en kısa yolu ise kuşkusuz Türk-Latin kısmındaki yazım şeklidir. Türk alfabesindeki harflerin Klasik Latin alfabesindeki harflere nazaran daha fazla olması biz Türkiye Çerkesleri açısından Türk-Latin alternatifinin daha tercih edilebilir sonucunu gündeme getirmektedir.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
шъоу |
showu |
şowu |
bal |
шъо |
sho |
şo |
1.siz, 2.deri, kabuk, post, 3.renk, 4.-imsi, -ımsı |
шъошъуи |
shoshuiy |
şoşuiy |
sizin |
гъожьышъо |
ghojısho |
ğojışo |
ğojı(-şo)àsarı+(-ımsı) àsarımsı |
плъыжышо |
plhıjısho |
plhıjışo |
plhıjı(-şo)àkırmızı+(-ımsı) àkırmızımsı |
фыжьышъо |
fıjısho |
fıjışo |
fıjı(-şo)àbeyaz+(-ımsı) àbeyazımsı |
дэнашъо |
denasho |
denaşo |
dane(-şo)àipek+(-imsi) àipeğimsi |
шъумэ |
shume |
şume |
şuğe+meàçürük+koku àleş kokusu, kötü koku |
шъуин |
shuyin |
şuyin |
1.ıslık çalmak, 2.ötmek |
мэшъуи |
meshuyi |
meşuyi |
1.ıslık çalıyor, 2.ötüyor |
шъуигъэ |
shuyighe |
şuyiğe |
1.ıslık çaldı, 2.öttü |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
шIын |
sh’ın |
ş’ın |
yapmak |
шІэн |
sh’en |
ş’en |
1.bilmek, 2.yapmak |
гъэшIыкIэен |
ghesh’ıch’eyén |
ğeş’ıç’eyén |
Haylazlık etmek |
егъэшIыкIае |
yéghesh’ıch’ayé |
yéğeş’ıç’ayé |
Haylazlık ediyor |
ыгъэшIыкIэягъ |
yıghesh’ıch’eyagh |
yığeş’ıç’eyağ |
Haylazlık etti |
гъэшIэгъоны |
ghesh’eghonı |
ğeş’eğonı |
hayret edilecek şaşılacak şey |
шIэтын |
sh’etın |
ş’etın |
ışıldamak |
мэшIэты |
mesh’etı |
meş’etı |
ışıldıyor |
шIэтыгъэ |
sh’etıghe |
ş’etığe |
ışıldadı |
шІэх |
sh’ex |
ş’ex |
çabuk |
шІэх-шІэхэу |
sh’ex-sh’exewu |
ş’ex-ş’exewu |
çabuk-çabuk |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
шІу |
sh’u |
ş’u |
1.iyi, 2.karaciğer |
машІо |
mash’o |
maş’o |
ateş |
мэшІоку |
mash’oku |
maş’oku |
maş’o+kuàateş+araba |
шІуи |
sh’uyin |
ş’uyin |
ciyaklamak |
мэшІуи |
mesh’uyi |
meş’uyi |
ciyaklıyor |
шІуигъэ |
sh’uyighe |
ş’uyiğe |
ciyakladı |
шІункІ(ы) |
sh’unch’, sh’unch’ı |
ş’unç’ı |
karanlık |
шІункІыбз(э) |
sh’unch’ıbz, sh’unch’ıbze |
ş’unç’ıbze |
kapkaranlık |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
ылъэгъугъ |
yılheghugh |
yılheğuğ |
gördü |
ынэ |
yıne |
yıne |
gözü, onun gözü |
бгы |
bgı |
bgı |
bel |
нысэ |
nıse |
nıse |
gelin |
ныкъо |
nıkho |
nıko |
yarım |
ызыныкъо |
yızınıkho |
yızınıkho |
yarısı |
ныкъолІы |
nıkhol’ı |
nıkhol’ı |
yarı ölü |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
Іыгъын |
ıghın |
ığın |
1.elinde var olmak, 2.elinde, yanında bulundurmak |
еІыгъы |
yé’ıghı |
yé’ığı |
elinde var |
ыІыгъ |
yı’ıgh |
yı’ığ |
elinde vardı |
ІыгъыгъошІу |
ıghıghosh’u |
ığığoş’u |
elinde bulundurması kolay |
Іыгъыгъуай |
ıghıghuay |
ığığuay |
elinde bulundurması zor |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
сэ |
se |
se |
ben |
дэ |
de |
de |
ceviz |
дэжъый |
dejhıy |
dejhıy |
de + jhıyéàceviz + küçük àküçük ceviz, fındık |
нэ |
ne |
ne |
göz |
пэ |
pe |
pe |
1.burun, 2.ön, 3.uc |
экран |
ekran |
ekran |
ekran |
экватор |
ekvator |
ekvator |
ekvator |
IЭ
Iэ
Э harfinin
Adigece kelimelerin başında yer almadığından biraz önce
bahsetmiştik. Bunun yanı sıra kelime veya hece başlarında bu
şekliyle (Iэ) yer alan э harfi ise aynı kelime
ortasındaki э harfi gibi yani Türk alfabesindeki e
harfinden biraz daha kalın ve kaba okunur. Adige-Latin
alfabesinde bu ses daha önce bahsi geçen Ia harfine
benzemektedir. Dolayısıyla aynı şekilde ‘a olarak
sembolize edilebileceği gibi bu harfin farklılığını vurgulamak
isteyenler ‘e şeklinde de sembolize edebilirler.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
Iэ |
‘e, a |
‘e, a |
el |
Iэхъуамбэ |
‘exhuambe, axhuambe |
‘exhuambe, axhuambe |
el parmağı |
Iэбжъанэ |
‘ebjhane, abjhane |
‘ebjhane, abjhane |
el tırnağı |
Iэгу |
‘egu, agu |
‘egu, agu |
1.el ayası, 2.avuç, 3.alkış |
Іэуж |
‘ewujj, awujj |
‘ewujj, awujj |
1.rehin, teminat, 2.kızın erkeğe söz hediyesi |
къэIэтын |
khe’etın, khe’atın |
khe’etın, khe’atın |
kaldırmak |
къеIэты |
khyé’etı, khyé’atı |
khyé’etı, khyé’atı |
kaldırıyor |
къыIэтыгъ |
khı’etıgh, khı’atıgh |
khı’etığ, khı’atığ |
kaldırdı |
къэIэтыжьын |
khe’etıjın, khe’atıjın |
khe’etıjın, khe’atıjın |
geri kaldırmak (düşeni) |
къеIэтыжьы |
khyé’etıjı, khyé’atıjı |
khyé’etıjı, khyé’atıjı |
geri kaldırıyor |
къыIэтыжьыгъ |
khı’etıjıgh, khı’atıjıgh |
khı’etıjığ, khı’atıjığ |
geri kaldırdı |
Iэрам |
‘eram, aram |
‘eram, aram |
demet, deste |
Іэмэ-псым |
‘eme-psım, ame-psım |
‘eme-psım, ame-psım |
araç-gereç |
къеІэн |
khyé’en, khyé’an |
khyé’en, khyé’an |
ellemek |
къеІэ |
khyé’e, khyé’a |
khyé’e, khyé’a |
elliyor |
къеІагъ |
khyé’agh |
khyé’ağ |
elledi |
еІэн |
yé’en, yé’an |
yé’en, yé’an |
ellemek |
еІэ |
yé’e, yé’a |
yé’e, yé’a |
elliyor |
еІагъ |
yé’agh |
yé’ağ |
elledi |
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
ябгэ |
yabge, yâbge |
yabge, yâbge |
hırçın, öfkeli |
яжьэ |
yaje, yâje |
yaje, yâje |
kül |
сян |
syan, syân, sân |
syan, syân, sân |
annem |
сят |
syat, syât, sât |
syat, syât, sât |
babam |
къехъулІагъэ |
khyéxhul’aghe |
khyéxhul’ağe |
onun başına geldi |
къехъулІагъэр |
khyéxhul’agher |
khyéxhul’ağer |
onun başına gelen |
къехъулІагъэхэр |
khyéxhul’aghexer |
khyéxhul’ağexer |
onun başına gelenler |
къяхъулІагъэ |
khyaxhul’aghe |
khyaxhul’ağe |
onların başına geldi |
къяхъулІагъэр |
khyaxhul’agher |
khyaxhul’ağer |
onların başına gelen |
къяхъулІагъэхэр |
khyaxhul’aghexer |
khyaxhul’ağexer |
onların başına gelenler |
Ю ю
Adigece kelimelerde bulunmayan bu harf dile sonradan karışan
kelimelerde bulunur, yu veya yü diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
Юсыф |
Yusıf |
Yusıf |
Yusuf |
Юныс |
Yunıs |
Yunıs |
Yunus |
юбилей |
yubiléy |
yubiléy |
jübile |
Ё
ё
Adigece kelimelerde bulunmayan bu harf dile sonradan karışan
kelimelerde bulunur, yo veya yö diye okunur.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
ёлка |
yolka |
yolka |
yılbaşı ağacı |
Ь ь (Yumuşatma İşareti)
Kendinden önce gelen harfin yumuşak okunmasını sağlar. Mesela Ж (jj) harfi Türkçedeki j harfinden biraz daha sert ve kalın okunan bir harftir. Adige alfabesindeki bu harfin yanına Ь yumuşatma işaretinin gelmesiyle oluşan ЖЬ (j) ise Türkçedeki j harfi gibi okunur yani orijinal halinden farklılaşarak yumuşar. Aynı durum Х (x) harfi içinde geçerlidir. Х sessiz harfi dilin ortası çukur yapılarak orta yan kenarlarının azı dişlerin damağa yakın iç kısımlarına bitiştirilip damak ile dil çukuru arasında az bir boşluk bırakılarak çıkartılan Adigece'ye mahsus bir h harfidir. Adige alfabesindeki bu harfin yanına Ь yumuşatma işaretinin gelmesiyle oluşan ХЬ (h) ise Türkçedeki h harfi gibi okunur yani orijinal halinden farklılaşarak yumuşar.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
|
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Ж |
JJ |
JJ |
à |
ЖЬ |
J |
J |
Х |
Х |
X |
à |
ХЬ |
H |
H |
Ъ ъ (Kalınlaştırma İşareti; Adige-Latin Alfabesindeki karşılığı (H h))
Bu işarette biraz önce açıkladığımız işaretin tam tersi göreve sahiptir. Kendinden önce gelen harfin kalın ve kaba okunmasını sağlar. Mesela Adige alfabesindeki К (k) harfi Türkçedeki k harfi gibi okunur. Adige alfabesindeki bu harfin yanına Ъ kalınlaştırma işaretinin gelmesiyle oluşan КЪ (kh) ise Arapçadaki kalın kaf harfi gibi okunur, boğazdan yada bir başka deyişle dilin arka kısmının küçük dilin önüne (damağa) bitiştirilerek bırakılan boğazımıza yakın boşluktan çıkartılır. Yumuşatma işaretinde bahsettiğimiz Х (x) harfi içinde aynı durum geçerlidir. Х sessiz harfi dilin ortası çukur yapılarak orta yan kenarlarının azı dişlerin damağa yakın iç kısımlarına bitiştirilip damak ile dil çukuru arasında az bir boşluk bırakılarak çıkartılan Adigece'ye mahsus bir h harfidir. Adige alfabesindeki bu harfin yanına Ъ kalınlaştırma işaretinin gelmesiyle oluşan ХЬ (xh) ise yine Arap alfabesindeki boğazdan hırlatılarak çıkartılan (okunan) hı harfi gibi okunur yani orijinal halinden farklılaşarak kalınlaşır.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
|
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Г |
G |
G |
à |
ГЪ |
GH |
Ğ, GH |
Ж |
JJ |
JJ |
à |
ЖЪ |
JH |
JH |
К |
K |
K |
à |
КЪ |
KH |
KH |
Л |
L |
L |
à |
ЛЪ |
LH |
LH |
Х |
X |
X |
à |
ХЪ |
XH |
XH |
Ч |
CH |
Ç |
à |
ЧЪ |
CC, CCH |
ÇÇ |
Ш |
SH |
Ş |
à |
ШЪ |
SS, SSH |
ŞŞ |
I (Keskinleştirme İşareti; Adige-Latin Alfabesindeki karşılığı (’))
Adige alfabesinde kullanılan I (keskinleştirme, sıkıştırma) işareti yukarıda açıklanan Ь ь (yumuşatma), Ъ ъ (kalınlaştırma) işaretlerinden farklı olarak hem sessiz hem de sesli harflerle birlikte küçük büyük harf farkı gözetilmeksizin aynı şekliyle I olarak kullanılır.
1. Sessiz harfler ile beraber kullanıldığında:
Bu işaret sessiz harflerle beraber kullanıldığında hangi harften sonra geliyorsa o harfin ağzımızdan keskin ve sıkıştırılmış bir şekilde çıkması gerektiğini vurgular. Aşağıdaki misalleri Adigece bilen birisine sorarak aradaki farki görebilirsiniz.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
лы |
lı |
lı |
et |
лъы |
lhı |
lhı |
kan |
лIы |
l’ı |
l’ı |
adam |
лъэ |
lhe |
lhe |
ayak |
лIэ! |
l’e! |
l’e! |
öl! |
лIэба! |
l’eba! |
l’eba! |
ölsene! |
|
|
|
|
сІихыгъ |
s’ixıgh |
s’ixığ |
(o) elimden (onu) aldı |
сІихыгъэх |
s’ixıghex |
s’ixığex |
(o) elimden (onları) aldı |
сІахыгъ |
s’axıgh |
s’axığ |
(onlar) elimden (onu) aldılar |
сІахыгъэх |
s’axıghex |
s’axığex |
(onlar) elimden (onları) aldılar |
|
|
|
|
пІихыгъ |
p’ixıgh |
p’ixığ |
(o) elinden (onu) aldı |
пІихыгъэх |
p’ixıghex |
p’ixığex |
(o) elinden (onları) aldı |
пІахыгъ |
p’axıgh |
p’axığ |
(onlar) elinden (onu) aldılar |
пІахыгъэх |
p’axıghex |
p’axığex |
(onlar) elinden (onları) aldılar |
|
|
|
|
Іихыгъ |
ixıgh |
ixığ |
(o) onun elinden (onu) aldı |
Іихыгъэх |
ixıghex |
ixığex |
(o) onun elinden (onları) aldı |
Іахыгъ |
axıgh |
axığ |
(onlar) onun elinden (onu) aldılar |
Іахыгъэх |
axıghex |
axığex |
(onlar) onun elinden (onları) aldılar |
2. Sesli harfler ile beraber kullanıldığında:
I işareti sesli harflerle beraber kullanıldığında vurgulayacağı ya da etkileyeceği harfin önüne gelir. Özellikle iki sesli harfin arasına gelerek ikinci sesli harfin okunuşunu etkiler.
А |
a (uzun) |
à |
Іа |
’a |
a |
И |
yi |
à |
Іи |
’i |
i |
О |
wue |
à |
Іо |
’o |
o |
У |
wuı |
à |
Іу |
’u |
u |
Ы |
yı |
à |
Іы |
’ı |
ı |
Э |
e (kalın) |
à |
Іэ |
’e |
a |
Yukarıda görüldüğü gibi orijinal halleriyle (а и о у ы э) her ne kadar Türkçe’deki seslerden farklı bir şekilde okunuyor olsalar bile, kelime içerisinde sesli bir harften sonra önüne I işareti gelerek kullanıldıklarında Türkçe’deki sesli harflerin karşılıklarını oluşturmaktadırlar.
Kiril Alfabesi |
Klasik-Latin |
Türk-Latin |
Türkçe Anlamı |
къыІихыжьыгъ |
khı’ixıjıgh |
khı’ixıjığ |
(o) onun elinden (onu) geri aldı |
къыІихыжьыгъэх |
khı’ixıjıghex |
khı’ixıjığex |
(o) onun elinden (onları) geri aldı |
къыІахыжьыгъ |
khı’axıjıgh |
khı’axıjığ |
(onlar) onun elinden (onu) geri aldılar |
къыІахыжьыгъэх |
khı’axıjıghex |
khı’axıjığex |
(onlar) onun elinden (onları) geri aldılar |
|