...................
...................
AÇIKLAMALI ADİGEY ALFABESİ
Yayına Hazırlayan:
Dzıbe Osman
                         
...................
 
...................

А а
Adige alfabesindeki bu harf eğer kelimenin başında ise Türk alfabesindeki a sesli harfinden farklı olarak biraz uzatılarak okunur ama kelime ortasında iki sessiz harf arasında ise aynı Türk alfabesindeki a harfi gibi okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

адыгэ

Adige

Adige

Adige

анэш

anesh

aneş

dayı

апч

apch

apç

cam

аргъой

arghoy

arğoy

sivrisinek

армэу

armewu

armewu

tembel

 

arı

arı

evet, öyle

амал

amal

amal

çare, imkan

атакъэ

atakhe

atakhe

horoz

ау

awu

awu

ama, fakat, lakin




IА I
а
Adige alfabesinde kelime veya hece başlarında yer alan a harfinin Türk alfabesindeki a harfinden biraz daha uzunca okunduğunu yukarıda belirtmiştik. Bunun yanı sıra kelime veya hece başlarında bu şekliyle (Ia) yer alan a harfi ise aynı kelime ortasındaki a harfi gibi yani Türk alfabesindeki a harfi gibi okunur.
...

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

Iадэ

’ade, ade

’ade, ade

maşa, kerpeten

Iадэуад

’adewuad, adewuad

’adewuad, adewuad

alet edavat

Iае

’ayé, ayé

’ayé, ayé

çirkin, güzel olmayan

Iазэ

’aze, aze

’aze, aze

usta, uzman, becerikli

Iанэ

’ane, ane

’ane, ane

sofra

Iапэ

’ape, ape

’ape, ape

el parmağı ucu

IашIу

’ash’u, ash’u

’aş’u, aş’u

tatlı

Iахыгъ

’axıgh, axıgh

’axığ, axığ

(ondan) aldılar



Б б
Adige alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki b harfinin karşılığıdır. Adige alfabesinde kullanılırken kendisinden sonra sessiz bir harf geldiğinde şeklinde okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

бзыу

bzıwu

bzıwu

kuş

бгы

bgı

bgı

bel

бгырыпх

bgırıpx

bgırıpx

kemer, kuşak

бгынтIэ

bgınt’e

bgınt’e

kemersiz, kuşaksız

бгъэ

bghe

bğe

göğüs, döş

бгъашъу

bghashu

bğaşu

göğüs derisi

бгъу

bghu

bğu

dokuz (9); yön, taraf, yan, yantaraf

бгъуанэ

bghuane

bğuane

dokuzda bir (1/9)

бгъо

bgho

bğo

dokuz defa

бгъо

bgho

bğo

geniş, bol

бгъодихьагъ(э)

bghodihagh

bğodihağ

yanına bitişiğine yaklaştı, girdi

бгъодилъхьагъ(э)

bghodilhhagh

bğodilhhağ

yanına bitişiğine koydu

бгъодифыгъ(э)

bghodifıgh

bğodifığ

yanından bitişiğinden kovdu

бгъодэкIын

bghodech’ın

bğodeç’ın

yanından bitişiğinden ayrılmak

бгъодэсын

bghodesın

bğodesın

yanında bitişiğinde oturmak

бадзэ

badze

badze

sinek

бай

bay

bay

zengin

бысым

bısım

bısım

ev sahibi

бысымгуащэ

bısımguash

bısımguaş

ev sahibesi

блэ

ble

ble

yılan

бэ

be

be

çok

 

 
 

В в
Adige alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki v harfi gibi okunur. Adigece kelimelerde bulunmayıp sonradan dile karışan yabancı kelimelerde bulunur.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

вагон

vagon

vagon

vagon

ваз

vaz

vaz

vazo

вазелин

vazelin

vazelin

vazelin




Г г
Adige alfabesindeki bu harf kendisinden sonra gelen sesli harfe göre farklı şekillerde okunur. 

1. Kendisinden sonra Adige alfabesindeki А , Ы veya Э harflerinden biri gelirse Türk alfabesindeki ğ harfine yakın fakat Adigece'ye mahsus bir aksanla (ağızla) okunur:

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

гыны

gını

gını

barut

бгы

bgı

bgı

bel

пагэ

page

page

kibirli

лъагэ

lhage

lhage

ulu; yüksek

2. Г harfinden sonra Adige alfabesinde bulunan ve yukarıda belirtilen sesli harflerin dışında kalan А, Е, И sesli harfleri de gelebilir. Fakat bu şekilde yazılan kelimeler orijinalde Adigece kelimeler olmayıp dile sonradan karışan yabancı kelimelerdir. Bu durumda da okunuş aynı Türk alfabesindeki g harfinin okunuşu gibidir:

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

гитар

gitar

gitar

gitar

газ

gaz

gaz

gaz

газэт

gazet

gazet

gazete

гараж

garaj

garaj

garaj

генерал

general

general

general

гарнизон

garnizon

garnizon

garnizon




ГУ гу,   ГО го

3.
Г harfinden sonra Adige alfabesindeki О (woe) veya У (wuı) harflerinden biri gelirse Türk alfabesindeki g harfi gibi okunur:
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

гу

gu

gu

kalp, gönül, yürek

дэгу

degu

degu

sağır

бзэгу

bzegu

bzegu

dil, dil organı

гогон

gogon

gogon

güğüm

КIэмгуй

Ç’emguy

Ç’emguy

Ç’emguy

КIэмгуехэр

Ç’emguyéxer

Ç’emguyéxer

Ç’emguylar

КIэмгуябзэ

Ç’emguyabze

Ç’emguyabze

Ç’emguy dili

зэгопхэн

zegopxen

zegopxen

birbirine bağlamak

зэгуепхэ

zeguyépxe, zeguépxe

zeguyépxe, zeguépxe

birbirine bağlıyor

зэгуипхагъ

zeguyipxagh, zeguipxagh

zeguyipxağ, zeguipxağ

birbirine bağladı

зэгопхагъ

zegopxagh

zegopxağ

birbirine bağlı

зэгозыпхагъэр

zegozıpxagher

zegozıpxağer

birbirine bağlayan




ГЪ гъ
Adige alfabesindeki bu harfin karşılığı Türk alfabesinde yoktur. Okunuş açısından Arap alfabesindeki ğayın, yani kalın ğ sesine benzemektedir. Görüldüğü üzere Adige alfabesindeki bu harf iki sembol ile ifade edilmektedir (Г + Ъ). Aslında Ъ sembolü Adige alfabesinde bir harf olmayıp kendisinden önce gelen sessiz harfin okunuşunu kalınlaştırma görevini yapan bir işarettir. Adige-Latin alfabesinde h ile temsil edilmektedir.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

гъогу

ghogu

ğogu

yol

гъатхэ

ghatxe

ğatxe

ilkbahar

гъэмафэ

ghemafe

ğemafe

yaz mevsimi

благъэ

blaghe

blağe

1.akraba, hısım, 2.yakın

 

 

Д д
Adige alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki d harfi gibi okunur.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

дэ

de

de

ceviz

данэ

dane

dane

ipek

дэнэф(ы)

denef

denef

dane+fıjıàipek+beyaz

àbeyaz ipek

дэнагъо

denagho

denağo

dane+ğojıàipek+sarı
àsarı ipek

дэнашъо

denasho

denaşo

dane+(-şo)àipek+(-imsi) àipeğimsi

дыды

dıdı

dıdı

çuvaldız, biz

дахэ

daxe

daxe

güzel, hoş

дыджы

dıcı

dıcı

acı, dilde hoş olmayan bir tat bırakan acı




ДЖ дж
Adige alfabesindeki Д ve Ж harflerinin birlikte kullanılması sonucu oluşan bu harf Türk alfabesindeki c harfi gibi okunur.
 

Kil Afabesi

Kasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

джанэ

cane

cane

gömlek

джэгу

cegu

cegu

oyun; düğün

джэгун

cegu

cegun

oynamak              

мэджэгу

mecegu

mecegu

oynuyor (o oynuyor)

зэдэджэгун

zedecegun

zedecegun

beraber, birlikte, karşılıklı oynamak




ДЗ дз
Adige alfabesindeki Д ve З yani Türk alfabesindeki karşılıkları d ve z olan harflerin birlikte kullanılması sonucu oluşan Adigece'ye mahsus sessiz bir harftir.           
                                

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

дзэ

dze

dze

ordu

дзакIо

dzak’o

dzak’o

askere giden

дзэлI

dzel’

dzel’

asker; nefer

дзакIэ

dzach’e

dzaç’e

ordunun ardı

дзапэ

dzape

dzape

ordunun önü

Абдзах

Abdzax

Abdzax

Abdzax, Abzax

Абдзахэхэр

Abdzaxexer

Abdzaxexer

Abdzaxlar, Abzaxlar

Абдзэхабзэ

Abdzexabze

Abdzexabze

Abdzax dili, Abzax dili

Абадзэхэр

Abadzexer

Abadzexer

Abadzeler, Abazalar

Абэдзабзэ

Abedzabze

Abedzabze

Abadze dili, Abaza dili

дзыо

dzıwo

dzıwo

çuval

бадзэ

badze

badze

sinek




Е е

Adige alfabesinde bulunan bu harf kelimedeki yerine ve kendisinden önce gelen harflerin sesli veya sessiz oluşuna göre değişik şekillerde okunur. Temelde okunuş olarak Türk alfabesindeki e harfi gibi fakat biraz ince okunur. Adige-Latin alfabesinde bu harfin karşılığı ve é şeklinde düşünülmüştür. Bu şekilde sembolize edilmesinin başlıca sebebi bazı fiil çekimlerinde bu harfin değişikliğe uğramasından dolayıdır, aksi taktirde sadece ye veya e şeklinde sembolize edilmiş olsaydı bu fark dili yeni öğrenenler tarafından göz ardı edilebilir, yanlış yazımlar doğardı (bkz. 3 nolu açıklama). Eğer sadece é şeklinde sembolize edilecekse okunurken önünde gizli bir y harfinin varlığı unutulmamalıdır.
É (alt + 0201), é (shift + “)

1. Kelime başında ise diye okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

eбз

yébz      

yébz      

gübre

eджэн

yécen

yécen

okumak

2. Kelime içinde sessiz harften sonra é diye okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

къефэхын

khyéfexın, khéfexın

khyéfexın, khéfexın

aşağı düşmek

къефэхы

khyéfexı, khéfexı

khyéfexı, khéfexı

aşağı düşüyor

къефэхыгъ

khyéfexıgh, khéfexıgh

khyéfexığ, khéfexığ

aşağı düştü

3. Kelime içinde sesli bir harften sonra temelde diye okunur. Eğer kendisinden önce У (wuı) sesli harfi gelmiş ise pratikte yani konuşma esnasında sanki y harfi düşmüşçesine sadece é harfi varmış gibi telaffuz edilir.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

гоутын

gowutın

gowutın

yanından kopararak ayırmak

гуeуты

guyéwutı, guéwu

guyéwutı, guéwu

yanından kopararak ayırıyor

гуиутыгъ

guyiwutıgh, guiwutıgh

guyiwutığ, guiwutığ

yanından kopararak ayırdı

пый

pıy

pıy

düşman

пыeу

pıyéwu

pıyéwu

düşman olarak

4. Kelime sonunda sesli bir harften sonra diye okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

Iаe

’ayé, ayé

’ayé, ayé

çirkin

Iаey

’ayéwu, ayéwu

’ayéwu, ayéwu

çirkin olarak, çirkince




Ж ж
Adige alfabesinde bulunan bu harf okunuş olarak Türk alfabesindeki j harfi gibi fakat biraz daha sert ve kalınca okunur. Aslında pratikte yani konuşma esnasında bu farklılık pek dikkat çekmese de bu harfin özgün durumunu muhafaza etmek isteyende olabilir. Bu durum düşünüldüğünde Adige-Latin alfabesinde bu harfin karşılığının çift j harfi ile yani jj şeklinde sembolize edilmesi uygun olacaktır. 
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

жакIэ

jjach’e

jjaç’e

sakal

жэ

jje

jje

ağız

жэпкъ

jjepkh

jjepkh

çene

Iажэ

’ajje, ajje

’ajje, ajje

kızak

бжыхьэ

bjjıha

bjjıha

sonbahar, güz mevsimi

бжыхьакIэ

bjjıhach’e

bjjıhaç’e

sonbahar sonu

бжыхьапэ

bjjıhape

bjjıhape

sonbahar başı

жалэ

jale

jale

solungaç

жэлый

jjelıy

jjelıy

olta

бжалэ

bjjale

bjjale

sarmaşık

бжыдзэ

bjjıdze

bjjıdze

pire

бжыдзэгъалI

bjjıdzeghal’

bjjıdzeğal’

pire öldüren ilaç

бжымы

bjjımı

bjjımı

yumruk

жын

jjın

jjın

kusmak

мэжы

mejjı

mejjı

kusuyor

жыгъэ

jjıghe

jjığe

kustu




ЖЬ жь

Adige alfabesinde bulunan bu harf okunuş olarak Türk alfabesindeki j harfinin tam karşılığıdır.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

жьау

jawu

jawu

gölge

жьыбгъэ

jıbghe

jıbğe

rüzgar

жьыгъэбыб

jıghebıb

jığebıb

uçurtma

жьыф

jıf

jıf

yelpaze

жьызэпео

jızepyéwo, jızepéwo

jızepyéwo, jızepéwo

hava akımı, hava cereyanı

жьы къухь

jı khuh

jı khuh

yelkenli gemi

жьыкорен

jıkoryén, jıkorén

jıkoryén,
jıkorén

kasırga

бжьэ

bje

bje

bal arısı

eжь

yéj

yéj

kendi

eжьыр

yéjır

yéjır

kendisi

eжь-eжьырэу

yéj-yéjırewu

yéj-yéjırewu

kendi kendine

бжьыны

bjını

bjını

soğan

бжьыныф

bjınıf

bjınıf

sarımsak

мажьэ

maje

maje

tarak

жьын

jın

jın

taramak

ежьы

yéjı

yéjı

tarıyor

ыжьыгъэ

yıjıghe

yıjığe

taradı



 

ЖЪ жъ
Adige alfabesinde bulunan bu harf okunuş olarak bir önceki j harfleri içerisinde en kalın ve sert olanıdır.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

жъэн

jhen

jhen

pişmek

мажъэ

majhe

majhe

pişiyor

жъагъэ

jhaghe

jhağe

pişti

жъэгъу

jheghu

jheğu

pişme vakti, zamanı

жъэрым

jherım

jherım

pişen şeyin kokusu

жъынтыу

jhıntıwu

jhıntıwu

puhu kuşu

жъалым

jhalım

jhalım

zalim

жъалымыгъэ

jhalımıghe

jhalımığe

zalimlik

гъэжъэн

ghejhen

ğejhen

pişirmek

eгъажъэ

yéghajhe

yéğajhe

pişiriyor

ыгъэжъагъ

yıghejhagh

yığejhağ

pişirdi

бжъэ

bjhe

bjhe

boynuz

жъы

jhı

jhı

yaşlı

жъыгъэ

jhıghe

jhığe

yaşlılık

пшъэшъэжъый

psshesshejhıy

pşşeşşejhıy

pşşeşşe+jhıyéàkız+küçük àküçük kız, körpe kız




ЖЪУ жъу,   ЖЪО жъо

Adige alfabesindeki bu harfin karşılığı Türk alfabesinde yoktur. ЖЪ harfinden sonra О (woe) veya У (wuı) sesli harflerinden birinin gelmesiyle ЖЪ harfinin okunuşu değişmektedir. Türk alfabesine uyarladığımızda okunuş olarak ya da sesine yakın fakat sert ve kalın olarak okunmaktadır. 
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

жъон

jon

jon

1.tarla sürmek, 2.kaynamak

мажъо

majo

majo

1.tarla sürüyor, 2.kaynıyor

жъyагъэ

juaghe

juağe

1.tarla sürdü, 2.kaynadı

жъyакIэ

juach’e

juaç’e

1.tarla sürüş şekli, 2.kaynama şekli, tarzı

жъонакIо

jonak’o

jonak’o

tarla süren

жъоныгъо

jonıgho

jonığo

tarla sürme zamanı, vakti

жъоныгъошIу

jonıghosh’u

jonığoş’u

(tarla) sürmesi kolay yer

жъоныгъуа

jonıghuayé

jonığuayé

(tarla) sürmesi zor yer

Burada görüleceği üzere Г harfinde de bahsettiğimiz gibi О (woe) veya У (wuı) sesli harfleri kendisinden önce gelen sessiz harflerin okunuşunu değiştirmekte, birlikte oluşturdukları durumun sanki yeni bir harfmiş gibi algılamamıza sebebiyet vermektedirler. Aynı durum ileride göreceğimiz КІ, Ц, ШЪ ve ШI harflerinde de böyledir. Ayrıca alfabede О  harfi tek bir işaretle sembolize edilmesine karşın okunuş olarak wo+e, У harfide wu+ı  şeklinde okunmaktadır. Yani okunuş esnasında kendilerinden sonra gizli bir e ve ı sesi varmış gibi...

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-LatinàOkunuş

Türkçe Anlamı

цэ

tse

tse

diş

цу

chu(ı)

çu à çü(ı) à çü

öküz

шъэ

sshe

şşe

yüz (100)

шъо

sho(e)

şo à şö(e) à şö

1.siz, 2.deri, 3.renk, kabuk 4.-imsi, -ımsı

шъошъуий

sho(e)shuiy

şoşuiy à şö(e)şüiy à şöşüiy

sizin, size ait

шIэн

sh’en

ş’en

bilmek

шIу

sh’u(ı)

ş’u à ş’ü(ı) à ş’ü

1.karaciğer, 2.iyi

шIои

sh’o(e)yi

ş’oyi à ş’ö(e)yi à ş’öyi

kirli, pis



З з
Adige alfabesinde bulunan bu harf, Türk alfabesindeki z harfinin tam karşılığıdır.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

зы

bir (1)

зэ

ze

ze

1.bir kere, 2.bir dakika (konuşma içinde)

загъорэ

zaghore

zağore

bazen, ara sıra

зэз

zez

zez

öd kesesi

мэзы

mezı

mezı

orman

зае

zayé

zayé

kızılcık meyvesi, zuval




И и
Adige alfabesinde bulunan bu harf temelde Türk alfabesindeki i harfine karşılık gelmekle birlikte kelime içindeki konumuna göre değişik şekillerde okunur.

1.  Kelime başında ise yi diye okunur. 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

ибэ

yibe

yibe

yetim

из

yiz

yiz

dolu (boş karşıtı)

ижърэ лъэхъан

yijhre lhexhan

yijhre lhexhan

eski çağ

ины

yinı

yinı

büyük

инэу

yinewu

yinewu

büyük olarak, büyükçe

2. Kelime içinde sessiz harften sonra i diye okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

къихын

khixın

khixın

içinden çıkarmak

къехы

khyéxı, khéxı

khyéxı, khéxı

içinden çıkarıyor

къихыгъ

khixıgh

khixığ

içinden çıkardı

исэ къихыгъ

yise khixıgh

yise khixığ

kılıcını çıkardı, (içinden) çekti

3. Kelime içinde sesli bir harften sonra temelde yi diye okunur. Eğer kendisinden önce У (wuı) sesli harfi gelmiş ise pratikte yani konuşma esnasında sanki y harfi düşmüşçesine sadece i harfi varmış gibi telaffuz edilir. (Bkz. E harfine)

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

гуиутыгъ

guyiwutıgh, guiwutıgh

guyiwutığ, guiwutığ

yanından kopararak ayırdı

сыигъэ

sıyighe

sıyiğe

sıvadım

хъоигъэ

xhoyighe

xhoyiğe

bolluk, çokluk

4. Kelime sonunda sesli bir harften sonra yi diye okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

дэи

deyi

deyi

kötü, fena

хъои

xhoyi

xhoyi

bol, çok (az karşıtı)

5. ....-ıp, ....-ip, ....-up, ....üp   anlamı veren  ek  durumundayken  -iy  diye okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

ыІуи

yı’uiy, yı’ui

yı’uiy, yı’ui

o söyleyip, o deyip

аІуи

a’uiy, a’ui

a’uiy, a’ui

onlar söyleyip, onlar deyip

къэтэджи

kheteciy, kheteci

kheteciy, kheteci

o kalkıp

къэгъэтэджи

khegheteciy, khegheteci

kheğeteciy, kheğeteci

o kaldırıp

шъхьаци

Sshhatsiy, sshhatsi

şşhatsiy, şşhatsi

saçta

пакIи

pach’iy, pach’i

paç’iy, paç’i

bıyıkta

жакIи

jjach’iy, jjach’i

jjach’iy, jjach’i

sakalda

ащ нахьи

ash nahiy, ash nahi

ash nahiy, ash nahi

ondan dahada

сыкIуи

sık’uiy, sık’ui

sık’uiy, sık’ui

ben gidip

сыкІони

sık’oniy, sık’oni

sık’oniy, sık’oni

ben gideyim de

егъалІи

yéghal’iy, yéghal’i

yéğal’iy, yéğal’i

o onu öldürüp

ыукІи

yıwuch’iy, yıwuch’i

yıwuç’iy, yıwuç’i

o onu (boğazlayarak, keserek, vurarak) öldürüp

аукІи

awuch’iy, awuch’i

awuç’iy, awuç’i

onlar onu öldürüp




Й й
Adige alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki y harfinin tam karşılığıdır.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

бай

bay

bay

zengin

фай

fay

fay

istiyor

тэ тий

te tiy

te tiy

bizim

Адыгэй

Adigey

Adigey

Adige Ülkesi       

дунай

dunay

dunay

dünya




К к
Adige alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki k harfi gibi okunur. Adigece kelimelerde genelde О (woe) ve У (wuı) harfleriyle kullanılır.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

ко

ko

ko

but, kalça

ку

ku

ku

araba

куу

kuwu

kuwu

derin

коцы

kotsı

kotsı

buğday, ekin

кощын

koshın

koshın

taşınmak, göç etmek          

куцІы

kuts’ı

kuts’ı

ilik

кушъэ

kusshe

kuşşe

beşik     

картоф

kartof

kartof

patates

кантроф

kantrof

kantrof

patates

клуб

klub

klub

klüb, klüp

кукумау

kukumawu

kukumawu

baykuş

куон

kuwon

kuwon

bağırmak

куп-купэу

kup-kupewu

kup-kupewu

grup-grup

хэку

xeku

xeku

ülke, vatan, yurt

сэку

seku

seku

yele

Görüldüğü üzere –ку hecesi bir kelimenin sonunda ise o kelimenin pratikte okunuşunu değiştirmekte ve öncesinde gelen heceye son harf olan у (wuı) harfini bağlayarak  к harfinin kelime sonunda kesik ve sıkıştırılmış bir şekilde okunmasına yol açmaktadır.



КЪ къ
Adige alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki k harfinden daha kalın şekilde gırtlaktan çıkartırcasına okunur. Aynı Arap alfabesindeki kaf harfi gibi... Adige-Latin alfabesinde serleştirme işareti h ile birlikte kh olarak sembolize edilmiştir.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

къо

kho

kho

1.oğul, erkek evlat, 2.domuz

къуае

khuayé

khuayé

peynir

къуи

khuyi

khuyi

kel

къоепсы

khoyépsı

khoyépsı

peynir suyu

къурмэн

khurmen

khurmen

kurban  

КъурIан-

Khur’an

Khur’an

Kur’an

къин

khin

khin

zor, güç

къабзэ

khabze

khabze

temiz

къалэ

khale

khale

şehir

макъэ

makhe

makhe

ses




КІ кІ
Adige alfabesindeki bu harf, kendisinden sonra gelen sesli harfe göre ve Adige dilinin çeşitli lehçelerine göre değişik şekillerde okunur. Anavatan Adige Cumhuriyeti’nde konuşulan ve edebiyat dili olarak kullanılan КІЭМГУЙ (Ch’emguy) lehçesidir. Bu lehçe bir nevi ortak dil görevini de yerine getirmektedir. Adige-Latin alfabesine yönelik bu çalışmamızda verilen misallerde bu ortak lehçe kullanılmıştır. КІ  harfi işte bu ortak dilde sert ve keskin okunan bir ç harfi gibi telaffuz edilir. Bunun yanı sıra bir başka Adige lehçesi olan АБДЗЭХ (Abdzex) lehçesinde ise bu harf bazen aynen yani keskin bir ç’ (кІ – ch’) harfi gibi, bazen keskin bir ş’ (шІ – sh’) harfi gibi bazen ea (Ія - ea) şeklinde okunur veya hiç okunmaz. Verilen misalleri dikkatlice inceleyiniz...
 

Ch’emguy

Klasik-Latin

Türk-Latin

Abdzex

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

кІапсэ

ch’apse

ç’apse

кІапсэ

ç’apse

ip

кІабз

ch’abz

ç’abz

Іябз

eabz

astar

кІалэ

ch’ale

ç’ale

Іялэ

eale

erkek çocuk

кІэлагъу

ch’elaghu

ç’elağu

Іeлагъу

eleğu

çocukluk zamanı

кІэлагъум

ch’eleghum

ç’eleğum

Іeлагъум

eleğum

çocuklukta

кІэлагъэ

ch’elaghe

ç’elağe

Іeлагъэ

elağe

çocukluk

кІэ

ch’e

ç’e

кІэ

ç’e

kuyruk

кІэ

ch’e

ç’e

шІэ

ş’e

yeni

кІэзын

ch’ezın

ç’ezın

Іeзын

ezın

altından düşmek

кІeзы

ch’yézı, ch’ézı

ç’yézı, ç’ézı

Іeзы

ézı

altından düşüyor

кІизыгъ

ch’izıgh

ç’izığ

Іизыгъ

izığ

altından düştü

кІэгъэзын

ch’eghezın

ç’eğezın

Іeгъэзын

éğezın

altından düşürmek

кІeгъэзы

ch’yéghezı, ch’éghezı

ç’yéğezı,

ç’éğezı

Іeгъэзы

éğezı

altından düşürüyor

кІигъэзыгъ

ch’ighezıgh

ç’iğezığ

Іигъэзыгъ

iğezığ

altından düşürdü

кІасэ

ch’ase

ç’ase

кІасэ

ç’ase

geç vakit

кІасэ

ch’ase

ç’ase

Іясэ

ease

arzu

кІысэн

ch’ısen

ç’ısen

кІысэн

ç’ısen

filizlenmek

мэкІысэ

mech’ıse

meç’ıse

мэкІысэ

meç’ıse

filizleniyor

кІысагъэ

ch’ısaghe

ç’ısağe

кІысагъэ

ç’ısağe

filizlendi

кІытэн

ch’ıten

ç’ıten

Іытэн

ıten

suda kabarmak

мэкІытэ

mech’ıte

meç’ıte

мэкІытэ

me’ıte

suda kabarıyor

кІытагъэ

ch’ıtaghe

ç’ıtağe

Іытагъэ

ıtağe

suda kabardı

кІымафэ

ch’ımafe

ç’ımafe

шІымафэ

ş’ımafe

kış mevsimi

пкІэнтІэн

pch’ent’en

pç’ent’en

пшІэнтІэн

pş’ent’en

terlemek

мэпкІантІэ

mepch’ant’e

mepç’ant’e

мэпшІантІэ

mepş’ant’e

terliyor

пкІэнтІагъэ

pch’entaghe

pç’entağe

пшІэнтІагъэ

pş’ent’ağe

terledi



КІО кІо
Daha öncede bahsedildiği üzere Adige alfabesinde О (woe) veya У (wuı) sesli harfleri kendisinden önce gelen sessiz harflerin okunuşunu değiştirmekte, birlikte oluşturdukları durumun sanki yeni bir harfmiş gibi algılamamıza sebebiyet vermektedirler. Bunun yanı sıra Adige alfabesindeki I işareti de kendisinden önce gelen sessiz harfin ağızdan bir çırpıda yani keskin bir şekilde çıkartılması gerektiğini belirtmektedir. Aynı durum burada da geçerli olup özünde k diye okunan bu harfi sert ve keskin bir şekilde okumamız gerektiği vurgulanmaktadır.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

кIон

k’on

k’on

gitmek

макIо

mak’o

mak’o

gidiyor

кIуагъэ

k’uaghe

k’uağe

gitti

кІожьын

k’ojın

k’ojın

geri gitmek

мэкІожьы

mek’ojı

mek’ojı

geri gidiyor

кІожьыгъэ

k’ojıghe

k’ojığe

geri gitti

кІожьыгъу

k’ojıghu

k’ojığu

geri gitme zamanı, vakti

кІодын

k’odın

k’odın

kaybolmak

мэкІоды

mek’odı

mek’odı

kayboluyor

кІодыгъэ

k’odıghe

k’odığe

kayboldu

кІодыпІэ

k’odıp’e

k’odıp’e

kaybolma yeri

гъэкІодын

ghek’odın

ğek’odın

kaybetmek

егъэкІоды

mek’odı

mek’odı

kaybediyor

ыгъэкІодыгъэ

yık’odıghe

yık’odığe

kaybetti

гъэкІодыпІэ

k’odıp’e

k’odıp’e

kaybetme yeri

ткІун

tk’un

tk’un

erimek

мэткІу

metk’u

metk’u

eriyor

ткІугъэ

tk’ughe

tk’uğe

eridi

шкІэ

shk’e

şk’e

buzağı




Л л
Adige alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki l harfinin tam karşılığıdır.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

лы

et

лэпсы

lepsı

lepsı

et suyu

лэныстэ

lenıste

lenıste

makas

мэлы

melı

melı

koyun   

мэлылы

melılı

melılı

koyun eti

мылы

mılı

mılı

buz        

пылы

pılı

pılı

fil

Іулэ

ule

ule

şapşal




ЛЪ лъ
Adige alfabesindeki bu harfin Türk alfabesinde karşılığı yoktur. Okunuş olarak aralarında ünlü (sesli) harf bulunmayan l ve h harflerinin karışımı,  dil ucunun damağa ve üst ön dişlerin arkasına yapıştırılarak lh diye okunan bir sestir.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

лъы

lhı

lhı

kan

лъынтф

lhıntf

lhıntf

kan damarı

лъэ

lhe

lhe

ayak

лъэхъуамбэ

lhexhuambe

lhexhuambe

ayak parmağı

лъэбжъанэ

lhebjhane

lhebjhane

ayak tırnağı

лъэгу

lhegu

lhegu

ayak tabanı ayası

лъэбгъу

lhebghu

lhebğu

çelme

лъэбэкъу

lhebekhu

lhebekhu

adım

лъэмакъэ

lhemakhe

lhemakhe

ayak sesi

лъэпэд

lheped

lheped

çorap

лъэбанэ

lhebane

lhebane

su birikintisi

лъэон

lhewon

lhewon

basamak, merdiven basamağı

лъэоян

lhewoyagh

lhewoyağ

basamak, merdiven basamağı

лъэпкъ

lhepkh

lhepkh

halk, millet, ulus

лъытэн

lhıten

lhıten

1.saymak, 2.saygı göstermek, 3.kıymet vermek

eлъытэ

yélhıte

yélhıte

1.sayıyor, 2.saygı gösteriyor, 3.kıymet veriyor

ылъытагъ

yılhıtagh

yılhıtağ

1.saydı, 2.saygı gösterdi, 3.kıymet verdi

лъытэгъошІу

lhıteghosh’u

lhıteğoş’u

sayması kolay

лъытэгъуай

lhıteghuay

lhıteğuay

sayması zor

лъытэныгъэ

lhıtenıghe

lhıtenığe

saygı, değer, kıymet



ЛI лI
Adige alfabesindeki bu harfin Türk alfabesinde karşılığı yoktur. Okunuş olarak bir önceki ЛЪ (lh) harfinin ağızdan bir çırpıda sert ve keskin olarak okunan şeklidir. Bir harfin böyle okunabilmesini (keskin) sağlayan ve Adige alfabesinde I ile Adige-Latin alfabesinde ise (‘) ile sembolize edilen yardımcı işaretle l’ olarak birlikte kullanılacaktır.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

лIы

l’ı

l’ı

adam

лIэн

l’en

l’en

ölmek

малIэ

mal’e

mal’e

ölüyor

лIагъэ

l’aghe

l’ağe

öldü

лIакIэ

l’ach’e

l’aç’e

ölüş, ölüm şekli

лIапIэ

l’ap’e

l’ap’e

ölüm yeri

лІыкІо

l’ık’o

l’ık’o

arabulucu, elçi

плІы

pl’ı

pl’ı

dört (4)

лІыгъэкІэ

l’ıghech’e

l’ığeç’e

zorla, zorlukla

лІэшІэгъу

l’esh’eghu

l’eş’eğu

asır, yüzyıl




М м
Adige alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki m harfinin karşılığıdır.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

мазэ

maze

maze

ay

мафэ

mafe

mafe

gün

емын

yémın

yémın

veba

къумгъан

khumghan

khumğan

ibrik

умэхъын

wumexhın

wumexhın

1.kutsama, 2.vaftiz etmek

еумэхъы

yéwumexhı

yéwumexhı

1.kutsuyor, 2.vaftiz ediyor

ыумэхъыгъ

yıwumexhıgh

yıwumexhığ

1.kutsadı, 2.vaftiz etti

мэстанэ

mestane

mestane

iğne deliği

къамзэгу

khamzegu

khamzegu

karınca


Н н
Adige alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki n harfinin karşılığıdır.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

нэ

ne

ne

göz

нэмаз

nemaz

nemaz

namaz

наныу

nanıwu

nanıwu

bebek

лъэныкъуащ

lhenıkhuash

lhenıkhuaş

bir tarafı eğri, yamuk

пэнын

penın

penın

burnundan konuşan

пэмэн

pemen

pemen

koklamak

мэпамэ

mepame

mepame

kokluyor

пэмагъэ

pemaghe

pemağe

kokladı

хъун

xhun

xhun

peki, oldu

нэнау

nenawu

nenawu

bebek

къонтхъ

khontxh

khontxh

ganimet

иныжъ

yinıjh

yinıjh

dev




О о
Adige alfabesinde bulunan bu harf temelde Türk alfabesindeki o harfine karşılık gelmekle birlikte tek başına okunuşu  Arap alfabesindeki vav harfi ve sonrasında gelen oe sesli harflerinin birleşiminden (voe gibi) oluşur. Buraya kadar verilen misallerde О (wo+e) veya У (wu+ı) sesli harflerinden çeşitli başlıklarla bahsetmiştik. Unutulmaması gereken Adige alfabesinde bulunan bu harflerin okunuşları esnasında gizli bir e ve ı harfini içermeleridir.

1. Kelime başında ise wo(e) diye okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

орэд

wored

wored

şarkı

осы

wosı

wosı

kar

осэпс(ы)

woseps

woseps

çiğ, çiğ damlası

омакъ

womakh

womakh

silah sesi

оды

wodı

wodı

zayıf

мэл од

mel wod

mel wod

zayıf koyun

2. Kelime içinde sessiz harften sonra o diye okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

къопс

khops

khops

sap, tutamak

къохьан

khohan

khohan

1.köşeye girmek,
2.
güneşin batması

къохьэ

khohe

khohe

1.köşeye giriyor,
2.
güneş batıyor

къохьагъ

khohagh

khohağ

1.köşeye girdi, 2.güneş battı

къошын

khoshın

khoşın

küp, testi

тхъагъо

txhagho

txhağo

coşku, mutluluk

псэлъыхъо

pselhıxho

pselhıxho

kur yapmak

3. Kelime içinde sesli bir harften sonra temelde wo(e) diye okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

гуао

guawo

guawo

1.sağlık bozucu, 2.kalp üzücü

егоон

yégowon

yégowon

vücud sağlığına bir şeyin dokunması

егуао

yéguawo

yéguawo

dokunuyor

егоуагъ

yégowuagh

yégowuağ

dokundu

4. Kelime sonunda sesli bir harften sonra wo(e) diye okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

зао

zawo

zawo

1.kavga, 2.harp, savaş

ныо

nıwo

nıwo

yaşlı kadın




IО Iо
5. Kelime veya hece başında yada sesli bir harften sonra О harfinin wo(e) diye okunduğunu biraz önceki 1 ve 3 nolu açıklamalarımızda söylemiştik. Bu şekli ile yani Iо olarak ister kelime veya hece başında olsun ister sesli bir harften sonra olsun aynı Türk alfabesindeki o harfi gibi okunur.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

Іотэн

oten

oten

anlatmak

eІуатэ

yé’uate

yé’uate

anlatıyor

ыІотагъ

yı’otagh

yı’otağ

anlattı

къысфеІуатэ

khısfyé’uate, khısfé’uate

khısfyé’uate, khısfé’uate

(benim için) bana anlatıyor

къысфиІотагъ

khısfi’otagh

khısfi’otağ

(benim için) bana anlattı

Іотын

otın

otın

ovmak

еІоты

yé’otı

yé’otı

ovuyor

ыІотыгъ

yı’otıgh

yı’otığ

ovdu

Іоф

of

of

Іофи-дэлъи

ofi-delhi

ofi-delhi

iş-güç




П п
Türk alfabesindeki p harfinin tam karşılığıdır.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

пэ

pe

pe

burun

апэ

nape

nape

yüz

непэ

nyépe, népe

nyépe, népe

bugün

панэ

pane

pane

diken

пагэ

page

page

kibirli, havalı

пае

payé

payé

için



ПI пI
Adige alfabesindeki bu harfin Türk alfabesinde karşılığı yoktur. Okunuş olarak bir önceki П (p) harfinin ağızdan bir çırpıda sert ve keskin olarak okunan şeklidir. Bir harfin böyle okunabilmesini (keskin) sağlayan ve Adige alfabesinde I ile Adige-Latin alfabesinde ise (‘) ile sembolize edilen yardımcı işaretle p’ olarak birlikte kullanılacaktır.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

пІэ

p’e

p’e

yatak

пІэкІор

p’ek’or

p’ek’or

divan

епIэскIун

yép’esk’un

yép’esk’un

çimdiklemek

лъапІэ

lhap’e

lhap’e

pahallı

пІалъэ

p’alhe

p’alhe

vade, müddet

пІай

p’ay

p’ay

çelik-çomak oyunu



Р р
Türk alfabesindeki r harfinin tam karşılığıdır.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

разэ

raze

raze

razı

къэрэу

kherewu

kherewu

turna kuşu

епэрым

yéperım

yéperım

hoş koku

урам

wuram

wuram

cadde

къэрабгъ

kherabgh

kherabğ

korkak

урыс

wurıs

wurıs

rus




С с
Türk alfabesindeki s harfinin tam karşılığıdır.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

сапэ

sape

sape

toz

псапэ

psape

psape

sevap

нысэ

nıse

nıse

gelin

нысащэ

nısashe

nısaşe

gelin getirme, düğün

сысын

sısın

sısın

sallanmak

мэсысы

mesısı

mesısı

sallanıyor

сысыгъэ

sısıghe

sısığe

sallandı



Т т
Türk alfabesindeki t harfinin tam karşılığıdır.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

матэ

mate

mate

sepet

тамэ

tame

tame

1.omuz, 2.kanat

онтэгъу

wonteghu

wonteğu

ağır (hafif karşıtı)

остыгъэ

wostıghe

wostığe

lamba

осыет

wosıyét

wosıyét

vasiyet

шатэ

shate

şate

kaymak

пэтхъэ-натхъ

petxhe-natxh

petxhe-natxh

yırtık-pırtık




ТI тI
Sıkıştırılmış, sert ve keskin bir t harfidir.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

тІы

t’ı

t’ı

koç

ятІэ

yat’e

yat’e

toprak

натІэ

nat’e

nat’e

alın

ІотІэн

‘ont’en, ont’en

ont’en

bükmek, yamultmak

еІуантІэ

yé’uant’e

yé’uant’e

büküyor, yamultuyor

ыІонтІагъ

yı’ont’agh

yı’ont’ağ

büktü, yamulttu

ІотІэ-шантІ(э)

‘ont’e-shant’e, ont’e-shant’e

ont’e-şant’e

eğri-büğrü, yamuk-yumuk



У у

Adige alfabesinde bulunan bu harf temelde Türk alfabesindeki u harfine karşılık gelmekle birlikte tek başına okunuşu  Arap alfabesindeki vav harfi ve sonrasında gelen sesli harflerinin birleşiminden (vuı gibi) oluşur. Buraya kadar verilen misallerde О (wo+e) veya У (wu+ı) sesli harflerinden çeşitli başlıklarla bahsetmiştik. Unutulmaması gereken Adige alfabesinde bulunan bu harflerin okunuşları esnasında gizli bir e ve ı harfini içermeleridir.

1.
Kelime başında ise wu(ı) diye okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

унэ

wune

wune

ev

узы

wuzı

wuzı

ağrı, sızı

урам

wuram

wuram

bulvar, cadde, büyük sokak

2. Kelime içinde sessiz harften sonra u diye okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

гъумы

ghumı

ğumı

1.gebe, 2.kalın (ince karşıtı)

гъурбэщ

ghurbesh

ğurbeş

gecekondu

хъун

xhun

xhun

1.olmak, 2.olur, peki

мэхъу

mexhu

mexhu

oluyor

хъугъэ

xhughe

xhuğe

oldu

хэку

xeku

xeku

ülke, vatan, yurt

сэку

seku

seku

yele

нэгъу

neghu

neğu

kursak

лыкъу

lıkhu

lıkhu

çengel

лъэхъу

lhexhu

lhexhu

1.bukağı, 2.köstek, 3.pranga

3. Kelime içinde sesli bir harften sonra geliyorsa ve kendisinden sonra iki sessiz harf varsa wu(ı) diye, tek sessiz harf varsa wu diye yazılmasına karşın pratikte uw diye okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

къыупкІэтагъ

khıwupch’etagh

khıwupç’etağ

doğradı

къыутхыгъ

khıwutxıgh

khıwutxığ

sıçrattı

гуeуты

guyéwu

guyéwu

yanından kopararak ayırıyor

гуиутыгъ

guyiwutıgh

guyiwutığ

yanından kopararak ayırdı

къыфэулэу

khıfewulewu

khıfewulewu

(onun için) zahmet çek

къафэулэу

khafewulewu

khafewulewu

(onlar için) zahmet çek

4. Kelime sonunda sesli bir harften sonra wu diye yazılmasına karşın pratikte uw diye okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

гуао

guawo

guawo

1.sağlık bozucu,2.kalp üzücü

гущыIэ гуау

gushı’e guawu

guşı’e guawu

kalp üzücü söz

шхын гуау

shxın guawu

şxın guawu

(mideye) dokunan yemek

улэун

wulewun

wulewun

zahmet çekmek

фэулэун

fewulewun

fewulewun

(biri için) zahmet çekmek

фэулэу

fewulewu

fewulewu

(biri için) zahmet çek

къысфэулэу

khısfewulewu

khısfewulewu

(benim için) zahmet çek

5. Kelime sonunda kendisinden sonra wu diye okunur. 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

куу

kuwu

kuwu

derin




IУ Iу

6.
Kelime veya hece başında yada sesli bir harften sonra У harfinin wo(ı) diye okunduğunu biraz önceki açıklamalarımızda söylemiştik. Bu şekli ile yani olarak ister kelime veya hece başında olsun ister sesli bir harften sonra olsun aynı Türk alfabesindeki u harfi gibi okunur.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

Іудан

udan

udan

ip, dikiş ipi

къысиІуагъ

khısi’uagh

khısi’uağ

(bana) söyledi

къыІулэлыгъ

khı’ulelıgh

khı’ulelığ

sarktı

Іуко

uko

uko

tıkaç




Ф ф
Türk alfabesindeki f  harfinin tam karşılığıdır.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

фабэ

fabe

fabe

sıcak

фаеп

fayép

fayép

istemiyor

мафэ

mafe

mafe

gün, gündüz

хафэ

xafe

xafe

ekşi

нафэ

nafe

nafe

1.açık, anlaşılabilir 2.aşikar

фэмыф

femıf

femıf

1.beceriksiz, 2.pısırık



Х х

Türk alfabesindeki karşılığı bulunmayan Adigece'ye mahsus bir h harfidir.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

хабзэ

xabze

xabze

adet, gelenek, görenek, örf

махэ

maxe

maxe

dayanıksız

хасэ

xase

xase

cemiyet, dernek, meclis

дахэ

daxe

daxe

güzel

тхын

txın

txın

kitap, mektup yazmak

етхы

yétxı

yétxı

kitap, mektup yazıyor

ытхыгъ

yıtxıgh

yıtxığ

kitap, mektup yazdı

тхэн

txen

txen

yazı yazmak

матхэ

matxe

matxe

yazı yazıyor

тхагъэ

txaghe

txağe

yazı yazdı



ХЪ хъ 

Türk alfabesindeki karşılığı bulunmayan boğazdan hırlatılarak çıkartılan bir h harfidir.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

хъэдан

xhedan

xhedan

bez, çaput, paçavra

хъот

xhot

xhot

kar fırtınası, tipi

унэхъун

wunexhun

wunexhun

mahvolmak

мэунэхъу

mewunexhu

mewunexhu

mahvoluyor

унэхъугъэ

wunexhughe

wunexhuğe

mahvoldu

ухъумэн

wuxhumen

wuxhumen

korumak

еухъумэ

yéwuxhume

yéwuxhume

koruyor

ыухъумагъ

yıwuxhumagh

yıwuxhumağ

korudu

пхъэ

pxhe

pxhe

odun

тахътэ

taxhte

taxhte

tahta

 

ХЬ хь 
Türk alfabesindeki h harfinin tam karşılığıdır.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

хьаку

haku

haku

fırın

шъхьэ

sshhe, sshha

şşhe, şşha

baş, kafa

шъхьэгъусэ

sshheghuse, sshhaghuse

şşheğuse, şşhağuse

şşhe+ğuseàbaş+arkadaş
àeş, hayat arkadaşı

хьэ

he, ha

he, ha

1.arpa, 2.köpek

Іулъхьэ

ulhhe, ulhha

ulhhe, ulhha

lokma

NOT-1: ХЬ harfinden sonra Э harfi gelirse pratikte ha şeklinde okunur ve telaffuz edilir.

 

Ц ц 
Türk alfabesindeki karşılığı bulunmayan, yalnız başına okunmak istendiğinde Türk alfabesindeki t ve s harflerinin karışımı bir sesi verir.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

цэ

tse

tse

diş

цы

tsı

tsı

1.kıl, 2.yün

уцэкун

wutsekun

wutsekun

körelmek

еуцэку

yéwutseku

yéwutseku

köreliyor

ыуцэкугъ

yıwutsekugh

yıwutsekuğ

köreldi

цэкуагъэ

tsekuaghe

tsekuağe

körelmiş olan

гъэуцэкун

ghewutsekun

ğewutsekun

köreltmek

егъэуцэку

yéghewutseku

yéğewutseku

köreltiyor

ыгъэуцэкугъ

yıghewutsekugh

yığewutsekuğ

köreltti

гъэуцэкуагъэ

ghewutsekuaghe

ğewutsekuağe

köreltilmiş olan

цацэ

tsatse

tsatse

1.çatal, 2.şiş

шъхьацы

sshhatsı

şşhatsı

şşha + tsıàbaş + kılàsaç




ЦУ цу,   ЦО цо

Adige alfabesindeki bu harfin karşılığı Türk alfabesinde yoktur. Ц harfinden sonra О (woe) veya У (wuı) sesli harflerinden birinin gelmesiyle Ц harfinin okunuşu değişmekte, Türk alfabesine uyarladığımızda okunuş olarak çö ya da çü sesine yakın olarak okunmaktadır. Adige-Latin alfabesinde bu haliyle cho ve chu şeklinde sembolize edilmiştir.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

цу

chu

çu

öküz

цуку

chuku

çuku

çu+kuàöküz+araba
àöküz arabası, kağnı

цуакъэ

chuakhe

çuakhe

ayakkabı

цуакъэжъ

chuakhejh

çuakhejh

çuakhe+jhıàayakkabı+eski àeski ayakkabı

уцун

wuchun

wuçun

durmak

мэуцу

mewuchu

mewuçu

duruyor

уцугъэ

wuchughe

wuçuğe

durdu

къэуцун

khewuchun

khewuçun

durmak

къэуцу

khewuchu

khewuçu

duruyor

къэуцугъ

khewuchughe

khewuçuğe

durdu

уцу

wuchu

wuçu

dur!

уцупІэ

wuchup’e

wuçup’e

durak, durma yeri

уцон

wuchon

wuçon

takati kesilmek

мэуцо

mewucho

mewuço

takati kesiliyor

уцуагъэ

wuchuaghe

wuçuağe

takati kesildi

гъэцохъон

ghechoxhon

ğeçoxhon

yerde sürümek

егъэцуахъо

yéghechuaxho

yéğeçuaxho

yerde sürüyor

ыгъэцохъуагъ

yıghechoxhuagh

yığeçoxhuağ

yerde sürüdü



ЦI цI

Bu harf Ц (ts) harfinin ağızdan bir çırpıda çıkacak şekilde yani keskin şekilde telaffuz edilen halidir. Adige-Latin alfabesinde keskinleştirme işareti olan ile ts’ olarak sembolize edilmiştir.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

цIэ

ts’e

ts’e

1.ad, isim, 2.bit

цIыфы

ts’ıfı

ts’ıfı

insan

цIыфыгъэ

ts’ıfıghe

ts’ıfığe

insanlık

цIынэ

ts’ıne

ts’ıne

ıslak

уцIынын

wuts’ının

wuts’ının

ıslanmak

мэуцIыны

mewuts’ını

mewuts’ını

ıslanıyor

уцIыныгъэ

wuts’ınıghe

wuts’ınığe

ıslandı

гъэуцIынын

ghewuts’ının

ğewuts’ının

ıslatmak

егъэуцIыны

yéghewuts’ını

yéğewuts’ını

ıslatıyor

ыгъэуцIыныгъ

yıghewuts’ınıgh

yığewuts’ınığ

ıslattı

гъэуцIыныгъэ

ghewuts’ınıghe

ğewuts’ınığe

ıslatılmış olan

цIыцIын

ts’ıts’ın

ts’ıts’ın

buruşmak

гъэцIыцIын

ghets’ıts’ın

ğets’ıts’ın

buruşturmak

уцIэпIын

wuts’ep’ın

wuts’ep’ın

kirlenmek

гъэуцIэпIын

ghewuts’ep’ın

ğewuts’ep’ın

kirletmek

чэцIы

chets’ı

çets’ı

oğlak

цIыкIу

ts’ık’u

ts’ık’u

küçük

 

Ч ч 
Bu harf Türk alfabesindeki ç harfinin tam karşılığıdır. Bunun yanı sıra bir başka Adige lehçesi olan АБДЗЭХ (Abdzex) lehçesinde ise bu harf bazen ş (щ - sh) harfi gibi okunur. Verilen misalleri dikkatlice inceleyiniz...

Ch’emguy

Klasik-Latin

Türk-Latin

Abdzex

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

чатэ

chate

çate

чатэ

çate

kılıç

чапэ

chape

çape

чапэ

çape

yamaç

чэн

chen

çen

чэн

çen

çatlamak

мачэ

mache

maçe

мачэ

maçe

çatlıyor

чагъэ

chaghe

çağe

чагъэ

çağe

çatladı

чан

chan

çan

щан

şan

1.keskin, 2.gözü açık

чэмы

chemı

çemı

щэмы

şemı

inek

 

ЧЪ чъ  
Bu harf bir önceki Ч harfine göre yanındaki sertleştirme işaretinden de anlaşılacağı üzere daha sert ve kalın okunan bir ç harfidir. Adige-Latin alfabesinde cch veya cc olarak sembolize edilmiş olsa da aslında bir önceki harf olan Ч  ile arasındaki telaffuz farkı pratikte yani konuşma esnasında pek hissedilmemektedir. Bunun yanı sıra bir başka Adige lehçesi olan АБДЗЭХ (Abdzex) lehçesinde ise bu harf bazen ş (ш - sh) harfi gibi okunur. Verilen misalleri dikkatlice inceleyiniz...

Ch’emguy

Klasik-Latin

Türk-Latin

Abdzex

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

чъыгы

cchıgı, ccıgı

ççıgı

шыгы

şıgı

ağaç

чъэн

cchen, ccen

ççen

шэн

şen

koşmak

мачъэ

macche, macce

maççe

машэ

maşe

koşuyor

чъагъэ

cchaghe, ccaghe

ççağe

шагъэ

şağe

koştu

чъые

cchıyé, ccıyé

ççıyé

шые

şıyé

uyku

чъыен

cchıyén, ccıyén

ççıyén

шыен

şıyén

uyumak

мэчъые

mecchıyé, meccıyé

meççıyé

мэшые

meşıyé

uyuyor

чъыягъэ

cchıyaghe, ccıyaghe

ççıyağe

шыягъэ

şıyağe

uyudu

чъыегъу

cchıyeghu, ccıyéghu

ççıyeğu

шыегъу

şıyéğu

uyku vakti, zamanı

чъыеуз

cchıyéwuz, ccıyéwuz

ççıyéwuz

шыеуз

şıyéwuz

uyku hastalığı

пчъэ

pcche, pcce

pççe

пшэ

pşe

kapı

чъыІэ

cchı’e, ccı’e, ccı’a

ççı’e, ççı’a

шыІэ

şı’e, şı’a

soğuk

чъагъо

cchagho, ccagho

ççağo

шагъо

şağo

berrak

чъыгъай

cchıghay, ccıghay

ççığay

шыгъай

şığay

meşe ağacı

чъэрыгъэ

ccherıghe, ccerıghe

ççerığe

шэрыгъэ

şerığe

hız, sürat



ЧI чI 

Bu harf biraz önce bahsi geçen Ч harfine göre yanındaki keskinleştirme işaretinden de anlaşılacağı üzere daha keskin şekilde okunan bir ç harfidir. Bu harfin bir benzeri de кІ – ch’ harfidir. Adige-Latin alfabesinde ЧI harfi benzeri КI gibi ch’ olarak sembolize edilmiştir. Bunun yanı sıra yinede farklı sembolize edilmesi gerektiği düşünülürse cch’ veya cc’ diye de sembolize edilebilir. АБДЗЭХ (Abdzex) lehçesinde ise bu harf bazen aynen yani keskin bir ç’ (кІ – ch’ // чI - cc’) harfi gibi, bazen keskin bir ş’ (шІ – sh’) harfi gibi bazen de hiç okunmaz.

Ch’emguy

Klasik-Latin

Türk-Latin

Abdzex

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

чIы

cch’ı, cc’ı

çç’ı

шIы

ş’ı

yer

чIыгу

cch’ıgu, cc’ıgu

çç’ıgu

шIыгу

ş’ıgu

yer, yeryüzü

чIы чІэгъ

cch’ı cch’egh
cc’ı cc’egh

çç’ı çç’eğ

шIы шІэгъ

ş’ı ş’eğ

yer altı

чIы кІыІу

cch’ı ch’ı’u,

cc’ı cc’ı’u

çç’ı ç’ı’u

шIы шІыІу

ş’ı ş’ı’u

yer üstü

чIыох

cch’ıwox, cc’ıwox

çç’ıwox

шIыох

ş’ıwox

ova

чІэгъчІэлъ

cch’eghcch’elh, cc’ghcc’elh

çç’eğçç’elh

шІэгъІeлъ

ş’eğ’elh

altında duran

чІэгъчІэлъ

cch’eghcch’elh, cc’eghcc’elh

çç’eğçç’elh

шІэгъІeлъ

ş’eğ’elh

iç çamaşırı

чІэгъолъхьан

cch’egholhhan, cc’egholhhan

çç’eğolhhan

Iегъолъхьан

eğolhhan

altına yatmak

чІэлъхьан

cch’elhhan, cc’elhhan

çç’elhhan

Iелъхьан

elhhan

altına koymak

 

Щ щ 
Türk alfabesindeki ş harfi gibi okunur.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

щы

shı

şı

üç (3)

щыбзэ

shıbze

şıbze

1.elek, 2.kalbur

щтэн

shten

şten

ürkmek

мащтэ

mashte

maşte

ürküyor

щтагъэ

shtaghe

ştağe

ürktü

щтын

shtın

ştın

donmak

мэщты

meshtı

meştı

donuyor

щтыгъэ

shtıghe

ştığe

dondu

щылъын

shılhın

şılhın

yatarak durmak

щылъ

shılh

şılh

yatarak duruyor

щылъыгъ

shılhıgh

şılhığ

yatarak duruyordu

щытын

shıtın

şıtın

ayakta durmak

щэты

shetı

şetı

ayakta duruyor

щытыгъэ

shıtıghe

şıtığe

ayakta duruyordu

 

Ш ш
Bir önceki harfe göre daha kalın okunan bir ş harfi olmasına rağmen pratikte yani konuşma esnasında bu fark hissedilmez. Sayın Fahri Huvaj’ın  “Adige Alfabeleri” adlı kitabında da belirttiği üzere Kabardey diyalekti gibi bazı lehçelerde bu ses tasfiye edilmiştir. Bunun yanı sıra farklılığı belirtmek isteyenler Š (Alt + 0138), š (Alt + 0154) ile sembolize edebilirler.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

шы

shı, šı

şı, šı

at

шыбз

shıbz, šıbz

şıbz, šıbz

dişi at

шыку

shıku, šıku

şıku, šıku

şı+kuàat+arabaàatarabası

шэны

shenı, šenı

şenı, šenı

huy, karakter

Bazen Ш harfi yumuşar ve daha önce yukarda verilen misallerdekinden farklı bir biçimde telaffuz edilir. Bu durum kendisi ile О (woe) veya У (wuı) sesli harfleri arasına Х veya ХЪ harflerinden birinin gelmesiyle gerçekleşir. Yalnız bu okunuş daha sonra göreceğimiz ШЪУ,   ШЪО harfiyle karıştırılmamalıdır.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

шхол

shxol

şxol

hayvan memesi

шхонч

shxonch

şxonç

tüfek

нашхъо

nashxho

naşxho

ne+şxhuant’eàgöz+mavi
àmavi gözlü

шхо

shxo

şxo

1.dizgin, 2.büyük, iri, koca

нэшхо

neshxo

neşxo

iri gözlü

NOT-2:  İsimlerin sonuna gelerek onlara büyüklük ve irilik anlamı veren -шхо eki Adige Dili’nin bir lehçesi olan Şapsığ (Shapsugh) diyalektinde -fo diye okunur. Bunun yanı sıra  Adige Dilinde büyüklük ve irilik anlamı veren -шхо ekinin tam tersi görevi yapan ek ise –жъый (-жъые) ekidir.

пшъэшъэжъый

psshesshejhıy, pssessejhıy

psshesshe + jhıyéàkız + küçükàküçük kız, körpe kız

дэжъый

dejhıy

de + jhıyéàceviz + küçükàküçük ceviz, fındık

 

ШЪ шъ
Щ
ve Ш harflerine göre daha kalın okunan bir ş harfidir. Adige-Latin alfabesinde ssh olarak sembolize edilmiştir.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

шъабэ

sshabe, ssabe

şşabe

yumuşak

шъэжьые

sshejıyé, ssejıyé

şşejıyé

bıçak

шъхьэ

sshhe, sshe

şşhe

baş, kafa

шъхьашхо

sshhashxo, sshashxo

şşhaşxo

koca kafalı

шъхьафит

sshhafit, sshafit

şşhafit

özgür

шъхьаф-шъхьафэу

sshhaf-sshhafewu

şşhaf-şşhafewu

1.ayrı-ayrı, 2.başka-başka

NOT-3:

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

зысшхыкІэ

zısshxıch’e, zısšxıch’e

zısşxıç’e, zısšxıç’e

(ben) yediğimde

зыпшхыкІэ

zıpshxıch’e, zıpšxıch’e

zıpşxıç’e, zıpšxıç’e

(sen) yediğinde

зышхыкІэ

zıshxıch’e, zıšxıch’e

zışxıç’e, zıšxıç’e

(o) yediğinde

Yukarıdaki misalde görüldüğü üzere зысшхыкІэ kelimesini Adige-Latin alfabesine göre düzenlediğimizde kelime içindeki  -сш- harfleri -ssh- diye çevrilmektedir. Fakat bu şekilde gözükmesi demek  шъ (ssh) gibi okunacak demek değildir. Zira hiçbir zaman Adigece kelimelerde шъ harfinden sonra х harfi gelmez. Bunun yanı sıra bu ikilemi çözmenin en kısa yolu ise kuşkusuz Türk-Latin kısmındaki yazım şeklidir. Türk alfabesindeki harflerin Klasik Latin alfabesindeki harflere nazaran daha fazla olması biz Türkiye Çerkesleri açısından Türk-Latin alternatifinin daha tercih edilebilir sonucunu gündeme getirmektedir.

 

ШЪУ шъу,   ШЪО шъо
Adige alfabesindeki bu harfin karşılığı Türk alfabesinde yoktur. ШЪ harfinden sonra О (woe) veya У (wuı) sesli harflerinden birinin gelmesiyle ШЪ harfinin okunuşu değişmektedir. Türk alfabesine uyarladığımızda okunuş olarak şö ya da şü sesine yakın fakat sert ve kalın olarak okunmaktadır. Adige-Latin alfabesinde bu haliyle sho ve shu şeklinde sembolize edilmiştir.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

шъоу

showu

şowu

bal

шъо

sho

şo

1.siz, 2.deri, kabuk, post, 3.renk, 4.-imsi, -ımsı

шъошъуи

shoshuiy

şoşuiy

sizin

гъожьышъо

ghojısho

ğojışo

ğojı(-şo)àsarı+(-ımsı)

àsarımsı

плъыжышо

plhıjısho

plhıjışo

plhıjı(-şo)àkırmızı+(-ımsı) àkırmızımsı

фыжьышъо

fıjısho

fıjışo

fıjı(-şo)àbeyaz+(-ımsı) àbeyazımsı

дэнашъо

denasho

denaşo

dane(-şo)àipek+(-imsi)   àipeğimsi

шъумэ

shume

şume

şuğe+meàçürük+koku àleş kokusu, kötü koku

шъуин

shuyin

şuyin

1.ıslık çalmak, 2.ötmek

мэшъуи

meshuyi

meşuyi

1.ıslık çalıyor, 2.ötüyor

шъуигъэ

shuyighe

şuyiğe

1.ıslık çaldı, 2.öttü

 

 
 

ШI шI
Bu harf Ш (sh, š) harfinin ağızdan bir çırpıda çıkacak şekilde yani keskin şekilde telaffuz edilen halidir. Ona bu özelliği veren hiç kuşkusuz önündeki harfi keskinleştiren I işaretidir. Adige-Latin alfabesinde keskinleştirme işareti olan ile sh’ olarak sembolize edilmiştir.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

шIын

sh’ın

ş’ın

yapmak

шІэн

sh’en

ş’en

1.bilmek, 2.yapmak

гъэшIыкIэен

ghesh’ıch’eyén

ğeş’ıç’eyén

Haylazlık etmek

егъэшIыкIае

yéghesh’ıch’ayé

yéğeş’ıç’ayé

Haylazlık ediyor

ыгъэшIыкIэягъ

yıghesh’ıch’eyagh

yığeş’ıç’eyağ

Haylazlık etti

гъэшIэгъоны

ghesh’eghonı

ğeş’eğonı

hayret edilecek  şaşılacak şey

шIэтын

sh’etın

ş’etın

ışıldamak

мэшIэты

mesh’etı

meş’etı

ışıldıyor

шIэтыгъэ

sh’etıghe

ş’etığe

ışıldadı

шІэх

sh’ex

ş’ex

çabuk

шІэх-шІэхэу

sh’ex-sh’exewu

ş’ex-ş’exewu

çabuk-çabuk

 

ШIУ шIу,   ШIО шIо
Adige alfabesindeki bu harfin karşılığı Türk alfabesinde yoktur. ШI harfinden sonra О (woe) veya У (wuı) sesli harflerinden birinin gelmesiyle ШI harfinin okunuşu değişmektedir. Türk alfabesine uyarladığımızda okunuş olarak ş’ö ya da ş’ü sesine yakın fakat keskin olarak okunmaktadır. Adige-Latin alfabesinde bu haliyle sh’o ve sh’u şeklinde sembolize edilmiştir.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

шІу

sh’u

ş’u

1.iyi, 2.karaciğer

машІо

mash’o

maş’o

ateş

мэшІоку

mash’oku

maş’oku

maş’o+kuàateş+araba
àateş arabası, tren

шІуи

sh’uyin

ş’uyin

ciyaklamak

мэшІуи

mesh’uyi

meş’uyi

ciyaklıyor

шІуигъэ

sh’uyighe

ş’uyiğe

ciyakladı

шІункІ(ы)

sh’unch’, sh’unch’ı

ş’unç’ı

karanlık

шІункІыбз(э)

sh’unch’ıbz, sh’unch’ıbze

ş’unç’ıbze

kapkaranlık

 

Ы ы
Adige alfabesindeki bu harf aynı И harfinde olduğu gibi kelime içerisinde kullanıldığı yere göre farklı şekilde okunur. Kelimenin başında ise şeklinde iki sessiz harf arasında ise ı diye okunur.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

ылъэгъугъ

yılheghugh

yılheğuğ

gördü

ынэ

yıne

yıne

gözü, onun gözü

бгы

bgı

bgı

bel

нысэ

nıse

nıse

gelin

ныкъо

nıkho

nıko

yarım

ызыныкъо

yızınıkho

yızınıkho

yarısı

ныкъолІы

nıkhol’ı

nıkhol’ı

yarı ölü




IЫ Iы
Adige alfabesindeki bu harf kelimenin neresinde olursa olsun Türk alfabesindeki ı diye okunur.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

Іыгъын

ıghın

ığın

1.elinde var olmak, 2.elinde, yanında bulundurmak

еІыгъы

yé’ıghı

yé’ığı

elinde var

ыІыгъ

yı’ıgh

yı’ığ

elinde vardı

ІыгъыгъошІу

ıghıghosh’u

ığığoş’u

elinde bulundurması kolay

Іыгъыгъуай

ıghıghuay

ığığuay

elinde bulundurması zor

 
 
 
Э э
Adige alfabesindeki bu harf Türkçe’de bulunan e harfinden biraz daha kalın ve kaba okunur. Adigece kelimelerin başında bulunmaz.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

сэ

se

se

ben

дэ

de

de

ceviz

дэжъый

dejhıy

dejhıy

de + jhıyéàceviz + küçük àküçük ceviz, fındık

нэ

ne

ne

göz

пэ

pe

pe

1.burun, 2.ön, 3.uc

экран

ekran

ekran

ekran

экватор

ekvator

ekvator

ekvator

 

IЭ Iэ
Э harfinin Adigece kelimelerin başında yer almadığından biraz önce bahsetmiştik. Bunun yanı sıra kelime veya hece başlarında bu şekliyle (Iэ) yer alan э harfi ise aynı kelime ortasındaki э harfi gibi yani Türk alfabesindeki e harfinden biraz daha kalın ve kaba okunur. Adige-Latin alfabesinde bu ses daha önce bahsi geçen Ia harfine benzemektedir. Dolayısıyla aynı şekilde ‘a olarak sembolize edilebileceği gibi bu harfin farklılığını vurgulamak isteyenler ‘e şeklinde de sembolize edebilirler.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

‘e, a

‘e, a

el

Iэхъуамбэ

‘exhuambe, axhuambe

‘exhuambe, axhuambe

el parmağı

Iэбжъанэ

‘ebjhane, abjhane

‘ebjhane, abjhane

el tırnağı

Iэгу

‘egu, agu

‘egu, agu

1.el ayası, 2.avuç, 3.alkış

Іэуж

‘ewujj, awujj

‘ewujj, awujj

1.rehin, teminat, 2.kızın erkeğe söz hediyesi

къэIэтын

khe’etın, khe’atın

khe’etın, khe’atın

kaldırmak

къеIэты

khyé’etı, khyé’atı

khyé’etı, khyé’atı

kaldırıyor

къыIэтыгъ

khı’etıgh, khı’atıgh

khı’etığ, khı’atığ

kaldırdı

къэIэтыжьын

khe’etıjın, khe’atıjın

khe’etıjın, khe’atıjın

geri kaldırmak (düşeni)

къеIэтыжьы

khyé’etıjı, khyé’atıjı

khyé’etıjı, khyé’atıjı

geri kaldırıyor

къыIэтыжьыгъ

khı’etıjıgh, khı’atıjıgh

khı’etıjığ, khı’atıjığ

geri kaldırdı

Iэрам

‘eram, aram

‘eram, aram

demet, deste

Іэмэ-псым

‘eme-psım, ame-psım

‘eme-psım, ame-psım

araç-gereç

къеІэн

khyé’en, khyé’an

khyé’en, khyé’an

ellemek

къеІэ

khyé’e, khyé’a

khyé’e, khyé’a

elliyor

къеІагъ

khyé’agh

khyé’ağ

elledi

еІэн

yé’en, yé’an

yé’en, yé’an

ellemek

еІэ

yé’e, yé’a

yé’e, yé’a

elliyor

еІагъ

yé’agh

yé’ağ

elledi

 

 

 

Я я
Türk alfabesinde birebir karşılığı olmasa da Türkçe'deki “yani” kelimesindeki ya şeklinde, bir başka ifadeyle y harfinden sonra “istiklâl, hilâl” kelimelerindeki  ince â sesi varmış gibi okunur. Açıklamasını verdiğimiz Adige-Latin alfabesinde ya şeklinde sembolize edilmiştir. Her yerde şeklinde sembolize edilebileceği gibi kelime başında ve sesli bir harften sonra , iki sessiz harf arasında â şeklinde sembolize edilmesi de mümkündür.
 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

ябгэ

yabge, yâbge

yabge, yâbge

hırçın, öfkeli

яжьэ

yaje, yâje

yaje, yâje

kül

сян

syan, syân, sân

syan, syân, sân

annem

сят

syat, syât, sât

syat, syât, sât

babam

къехъулІагъэ

khyéxhul’aghe

khyéxhul’ağe

onun başına geldi

къехъулІагъэр

khyéxhul’agher

khyéxhul’ağer

onun başına gelen

къехъулІагъэхэр

khyéxhul’aghexer

khyéxhul’ağexer

onun başına gelenler

къяхъулІагъэ

khyaxhul’aghe

khyaxhul’ağe

onların başına geldi

къяхъулІагъэр

khyaxhul’agher

khyaxhul’ağer

onların başına gelen

къяхъулІагъэхэр

khyaxhul’aghexer

khyaxhul’ağexer

onların başına gelenler

 

 
 

Ю ю
Adigece kelimelerde bulunmayan bu harf dile sonradan karışan kelimelerde bulunur, yu veya diye okunur.

 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

Юсыф

Yusıf

Yusıf

Yusuf

Юныс

Yunıs

Yunıs

Yunus

юбилей

yubiléy

yubiléy

jübile

 

 

Ё ё
Adigece kelimelerde bulunmayan bu harf dile sonradan karışan kelimelerde bulunur, yo veya diye okunur.

 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

ёлка

yolka

yolka

yılbaşı ağacı

 

Ь ь  (Yumuşatma İşareti)

Kendinden önce gelen harfin yumuşak okunmasını sağlar. Mesela Ж (jj) harfi Türkçedeki j harfinden biraz daha sert ve kalın okunan bir harftir. Adige alfabesindeki bu harfin yanına Ь yumuşatma işaretinin gelmesiyle oluşan ЖЬ (j) ise Türkçedeki j harfi gibi okunur yani orijinal halinden farklılaşarak yumuşar. Aynı durum Х (x) harfi içinde geçerlidir. Х sessiz harfi dilin ortası çukur yapılarak orta yan kenarlarının azı dişlerin damağa yakın iç kısımlarına bitiştirilip damak ile dil çukuru arasında az bir boşluk bırakılarak çıkartılan Adigece'ye mahsus bir h harfidir. Adige alfabesindeki bu harfin yanına Ь yumuşatma işaretinin gelmesiyle oluşan ХЬ (h) ise Türkçedeki h harfi gibi okunur yani orijinal halinden farklılaşarak yumuşar.

 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Ж

JJ

JJ

à

ЖЬ

J

J

Х

Х

X

à

ХЬ

H

H

 

 

Ъ ъ (Kalınlaştırma İşareti; Adige-Latin Alfabesindeki karşılığı (H h))

Bu işarette biraz önce açıkladığımız işaretin tam tersi göreve sahiptir. Kendinden önce gelen harfin kalın ve kaba okunmasını sağlar. Mesela Adige alfabesindeki К (k) harfi Türkçedeki k harfi gibi okunur. Adige alfabesindeki bu harfin yanına Ъ kalınlaştırma işaretinin gelmesiyle oluşan КЪ (kh) ise Arapçadaki kalın kaf harfi gibi okunur, boğazdan yada bir başka deyişle dilin arka kısmının küçük dilin önüne (damağa) bitiştirilerek bırakılan boğazımıza yakın boşluktan çıkartılır. Yumuşatma işaretinde bahsettiğimiz Х (x) harfi içinde aynı durum geçerlidir. Х sessiz harfi dilin ortası çukur yapılarak orta yan kenarlarının azı dişlerin damağa yakın iç kısımlarına bitiştirilip damak ile dil çukuru arasında az bir boşluk bırakılarak çıkartılan Adigece'ye mahsus bir h harfidir. Adige alfabesindeki bu harfin yanına Ъ kalınlaştırma işaretinin gelmesiyle oluşan ХЬ (xh) ise yine Arap alfabesindeki boğazdan hırlatılarak çıkartılan (okunan) harfi gibi okunur yani orijinal halinden farklılaşarak kalınlaşır.

 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Г

G

G

à

ГЪ

GH

Ğ, GH

Ж

JJ

JJ

à

ЖЪ

JH

JH

К

K

K

à

КЪ

KH

KH

Л

L

L

à

ЛЪ

LH

LH

Х

X

X

à

ХЪ

XH

XH

Ч

CH

Ç

à

ЧЪ

CC, CCH

ÇÇ

Ш

SH

Ş

à

ШЪ

SS, SSH

ŞŞ

 

 
 

I  (Keskinleştirme İşareti; Adige-Latin Alfabesindeki karşılığı ())

Adige alfabesinde kullanılan I (keskinleştirme, sıkıştırma) işareti yukarıda açıklanan Ь ь (yumuşatma), Ъ ъ (kalınlaştırma) işaretlerinden farklı olarak hem sessiz hem de sesli harflerle birlikte küçük büyük harf farkı gözetilmeksizin aynı şekliyle I olarak kullanılır.

1. Sessiz harfler ile beraber kullanıldığında:

Bu işaret sessiz harflerle beraber kullanıldığında hangi harften sonra geliyorsa o harfin ağzımızdan keskin ve sıkıştırılmış bir şekilde çıkması gerektiğini vurgular. Aşağıdaki misalleri Adigece bilen birisine sorarak aradaki farki görebilirsiniz. 

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

лы

et

лъы

lhı

lhı

kan

лIы

l’ı

l’ı

adam

лъэ

lhe

lhe

ayak

лIэ!

l’e!

l’e!

öl!

лIэба!

l’eba!

l’eba!

ölsene!

 

 

 

 

сІихыгъ

s’ixıgh

s’ixığ

(o) elimden (onu) aldı

сІихыгъэх

s’ixıghex

s’ixığex

(o) elimden (onları) aldı

сІахыгъ

s’axıgh

s’axığ

(onlar) elimden (onu) aldılar

сІахыгъэх

s’axıghex

s’axığex

(onlar) elimden (onları) aldılar

 

 

 

 

пІихыгъ

p’ixıgh

p’ixığ

(o) elinden (onu) aldı

пІихыгъэх

p’ixıghex

p’ixığex

(o) elinden (onları) aldı

пІахыгъ

p’axıgh

p’axığ

(onlar) elinden (onu) aldılar

пІахыгъэх

p’axıghex

p’axığex

(onlar) elinden (onları) aldılar

 

 

 

 

Іихыгъ

ixıgh

ixığ

(o) onun elinden (onu) aldı

Іихыгъэх

ixıghex

ixığex

(o) onun elinden (onları) aldı

Іахыгъ

axıgh

axığ

(onlar) onun elinden (onu) aldılar

Іахыгъэх

axıghex

axığex

(onlar) onun elinden (onları) aldılar

2. Sesli harfler ile beraber kullanıldığında:

I işareti sesli harflerle beraber kullanıldığında vurgulayacağı ya da etkileyeceği harfin önüne gelir. Özellikle iki sesli harfin arasına gelerek ikinci sesli harfin okunuşunu etkiler.

А

a (uzun)

à

Іа

’a

a

И

yi

à

Іи

’i

i

О

wue

à

Іо

’o

o

У

wuı

à

Іу

’u

u

Ы

à

Іы

’ı

ı

Э

e (kalın)

à

Іэ

’e

a

Yukarıda görüldüğü gibi orijinal halleriyle (а и о у ы э) her ne kadar Türkçe’deki seslerden farklı bir şekilde okunuyor olsalar bile, kelime içerisinde sesli bir harften sonra önüne I işareti gelerek kullanıldıklarında Türkçe’deki sesli harflerin karşılıklarını oluşturmaktadırlar.

Kiril Alfabesi

Klasik-Latin

Türk-Latin

Türkçe Anlamı

къыІихыжьыгъ

khı’ixıjıgh

khı’ixıjığ

(o) onun elinden (onu) geri aldı

къыІихыжьыгъэх

khı’ixıjıghex

khı’ixıjığex

(o) onun elinden (onları) geri aldı

къыІахыжьыгъ

khı’axıjıgh

khı’axıjığ

(onlar) onun elinden (onu) geri aldılar

къыІахыжьыгъэх

khı’axıjıghex

khı’axıjığex

(onlar) onun elinden (onları) geri aldılar