Sürgünün 139. yılı nedeniyle düzenlenen anma etkinlikleri çerçevesinde Kafkas Derneği Genel Merkezi tarafından yapılan çağrı üzerine 16-19 Mayıs 2003 tarihlerinde Ankara'da "Anadil ve Alfabe Konferansı" aşağıdaki şekilde gerçekleştirilmiş ve sonuçlandırılmıştır.

16 Mayıs 2003 akşamı dinleyicilerin de katıldığı açılış oturumunda konferansın önemi vurgulanmış, amaç ve çerçevesi ortaya konmuştur. Buna göre konferansın başlıca amaçları şöyle özetlenebilir:

Diaspora ülkelerinde, özellikle Türkiye'de içinde bulunulan koşullarda anadil ciddi biçimde unutulma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu tehlikeye karşı kısmen de olsa direnebilmek, anadilin unutulmamasına, yeniden öğrenilip geliştirilmesine katkıda bulunabilecek araçlardan biri de alfabedir. Adigece ve Abazaca 1930'lu yıllardan beri Kiril esaslı alfabelerle yazılıp okunmaktadır. Bu alfabelerle basılmış 7 milyondan çok yayın bulunmaktadır. Bu kaynaklara doğrudan ulaşmak ve diaspora ile anavatanın ilişkilerini geliştirmek için bugün kullanılmakta olan Kiril esaslı Adige ve Abaza alfabelerini öğrenmek gerektiği açıktır. Bu konferansın amacı mevcut Kiril esaslı alfabelerin yerine bir Latin alfabesi önermek değil, diasporada yaşayan Çerkeslerin anadillerini öğrenmelerini kolaylaştıracak, birbirinden farklı Adigey, Kabardey Abhaz ve Abaza (Asuwa-Aşharuwa) alfabelerini ortak hale getirecek ve yazımda standart sağlayacak Latin esaslı bir yazı sisteminin oluşturulmasıdır. Bunun internette ve bilgisayarda da anadil öğrenimini ve kullanımını kolaylaştırılacağı düşünülmektedir.

Avrupa Birliği adaylığı sürecinde Türkiye Cumhuriyeti yurttaşlarının anadillerini öğrenme biçim ve koşullarına ilişkin yasal düzenlemelerin yapıldığı bu dönemde, yetkili bazı bürokratların devlet adına yaptığı "anadil öğreniminde yalnızca Latin harflerinin kullanılabileceğine" ilişkin açıklamalar son derece yadırganmıştır. Her dilin kendi alfabesiyle öğrenilmesi gerektiği açıktır. Hiçbir uygar ülkenin bunun aksine bir tutum içinde olması düşünülemez Dünya ülkeleri içinde daha saygın ve etkin konumda görmek istediğimiz Türkiye'nin anadil öğrenimi konusunda bu tür dayatmalar içinde olabileceğine inanmak istemiyoruz. Aksine anadil öğrenimini kolaylaştırıcı düzenlemeler yapmasını umuyor ve bekliyoruz.

Konferansın ikinci günü, konferans sonuç bildirgesi hazırlama komisyonu ve alfabe komisyonu seçilerek çalışmalara başlandı. Anayurt Çerkesya'daki anadil öğretimi çalışmaları, Adigece’nin ve Abazaca'nın ikinci dil olarak öğretilmesi deneyimleri ortaya kondu ve değerlendirildi.

Adigey Cumhuriyeti'nden BLAĞOJ Zulkarin; Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nden BAKU Hanceriy ve PAZ Sergey; Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nden BJO Boris Anayurttaki anadil eğitimine ve yabancılara Adigece ve Abazaca'nın ikinci dil olarak öğretilmesine ilişkin çalışmalar hakkında bilgi verdiler. Hollanda'dan HATKO Fethi Recep, Suriye'den VAROKO Samara ve Ürdün'de Adigece öğretmenlik yapmış olan NETABJE Cankat Devrim ve Türkiye'den Fahri HUVAJ diasporada anadili ve okuma-yazma öğretimine ilişkin çabalar ve deneyimler hakkında değerlendirmede bulundular. Hatko Mine Bağ'da uzmanların çağdaş dil öğretim teknikleri hakkında görüş ve tavsiyelerini sundu.

Kafkasya'da Yakovlev tarafından hazırlanan Latin esaslı Adige ve Abaza alfabeleri ile diasporada hazırlanan Latin esaslı başlıca alfabeler (Blenaw Batekhue Harun, Kube Şaban, Butbe Mustafa, Slava Çirikba, George Hewitt, Monika Höhlig) Murat Papşu tarafından tanıtıldı. Hatko Fethi Recep, Yemuz Yılmaz ve Fahri Huvaj alfabelerini kendileri tanıttılar.

Alfabeler karşılaştırılarak değerlendirildi ve bu değerlendirmeler ışığında Slava Çirikba'nın hazırladığı alfabe önerisi esas alınarak, Kiril esaslı Adige (Adigey ve Kabardey) ve Abaza (Apsuwa ve Aşuwa-Aşharuwa) alfabelerindeki harflerin Latin karşılıkları müzakere sonucu kabul edildi.

Anadil öğreniminin zor olduğu diaspora koşullarında, anadil öğrenimini ve okuma-yazmayı kolaylaştırmak amacıyla birbirine çok yakın bazı seslerin Latin karşılıklarının aynı harflerle yazılması ilkesi benimsendi. Hazırlanan bu ortak Latin Adige-Abaza alfabesi önerisinin değerlendirilmek üzere 27 Haziran 2003 tarihinde Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde yapılacak Dünya Çerkes Birliği toplantısına sunulmasına karar verildi.

Konferans boyunca dile getirilen diğer hususlar ve yapılan çağrılar şöyle özetlenebilir.

Diasporada yaşayan Çerkesler olarak hepimiz için temel dayanak ve rehber anayurt Çerkesya'dır. Orada üretilen bilimsel, kültürel, sanatsal ürünler diaspora Çerkesleri için de ulusal onur ve gurur kaynağıdır.

Anayurtta kullanılan farklı alfabelerin birleştirilerek tek bir ortak alfabenin, hiç değilse bir Adige ve bir Abaza alfabesinin benimsenmesi konusunda, başta cumhuriyetlerimizin başkan ve yöneticileri olmak üzere, ilgili bütün kurumları ve bilim adamlarını ilgi ve çabalarını yoğunlaştırmaya davet ediyoruz.

'Anadili' kelimesinin de işaret ettiği üzere dil öncelikle anneden öğrenilir. Bundan hareketle, bütün Çerkes annelerini ve geleceğin anne adaylarını çocuklarına anadillerini öğretme konusunda daha duyarlı ve sorumlu davranmaya çağırıyoruz. Ulusal varoluş mücadelesinde kadınların da en az erkekler kadar aktif biçimde yer alması gerektiğini, aksi takdirde anadilini kaybetme tehlikesinin önlenemeyeceğini önemle vurgulamak isteriz.

Katılımcılar olarak Anayurttaki cumhuriyetlerimizden, eğitim ve kültür kurumlarımızdan diasporaya daha etkin biçimde el uzatmalarını bekliyoruz. Diasporadaki bütün dernek ve vakıf yöneticilerini anadil öğretimine ve kullanımına daha çok önem vermeye davet ediyoruz.

Yine katılımcılar olarak, bu konferansta varılan sonuçların, özellikle anadillerimizi ortak bir alfabeyle yazma iradesinde uzlaşmış olmanın tarihsel önem taşıdığını, bu uzlaşmanın gelişerek devam edeceğine ilişkin umutlarımızı ve bu konudaki kararlığımızı ifade etmek isteriz.

Konferans katılımcıları adına görevli komisyon üyeleri olarak ilgililere ve kamuoyuna duyururuz.

Özdemir Özbay, Fahri Huvaj, Murat Papşu, M.Emin Kaynar