Kuzey Kafkasya Halk Destanlarının ünü en yaygın olan
kahramanıdır Sosrıkua. Her çağda, her dönemde Nart
Destanlarının bilinen kahramanıdır. Diğer
kahramanlarından hiç biri Sosrıkua kadar ünlü değildir.
Sosrıkua'nın doğuşu ile ilgili öykü çok ilginçtir. Ünlü
Nart kadın kahramanı Seteney Guase, Bakhsan ırmağı
kıyısında çamaşır yıkarken Nartların sığırtmacı onu
görür ve güzelliğine vurulur.
Fırlayıveren aşk oku,
karşı kıyıda üzerinde çamaşır yıkanan taşa çarpar. Taş
hemen ısınmaya ve büyümeye başlar. Seteney sıcak taşı
eteğine sararak Nart Tlepş'in dökümhanesine götürür.
Tlepş büyük çekici ile taşı kırar, içinden ateş saçan,
kor halindeki Sosrıkua çıkar. bu nedenle Nart Tlepş ile
Seteney Guaşe'nin oğlu sayılır Nart Sosrıkua...
Sosrıkua'nın bir kaya parçasından doğuşu Grek
mitolojisindeki "Cyclop", ve Türk destanlarındaki
"Tepegöz"ün doğuşu motifi ile benzerlik taşır. Bu üç
destan kahramanının doğuşu taş orijinli bir motifte
birleşmiştir.
Sosrıkua adının etmolojik araştırması da doğuşunu
anlatan öyküyü tamamlamaktadır. Kabardey - Besleney -
Abazin şiveleri ile "SOSRIKUA", Abzegh, Shapsugh,
Bjedugh, Kemırguey, Hatukuay vb. batı Adige gruplarının
şivesi ile "Sawsıruk" olan adın hece hece bölünerek
incelenmesi yukarıdaki savımızı doğrulamaktadır.
Şöyle ki; "So-sı-rı-kua" ya da "Saw-sı-rı-ko"
sözcüğünde; "Se", bıçak ya da kılıç anlamındadır. "Sır"
ya da "stır", sıcak anlamındadır. "V(vo)" vurmak ya da
ateş etmek anlamındadır.
"Kue" ya da "ko" oğul anlamındadır. Kişi ya da aile
adının sonunda kullanılan bir takıdır.
Adige dilindeki "Sosrıkua" adının anlamını bölmeye göre
ele alırsak, "Saw-sır", "Şa-we-stır", sıcak çocuk, ateş
saçan, yakan erkek çocuk anlamına gelir.
Nart kahramanlarının en ünlüsüdür demiştik Sosrıkua
için. Onsuz Nart öyküleri çok yavandır. Bu destan
kahramanımız öykülere o denli damgasını vurmuştur ki,
başta uluslarda Prometheus ya da Akhilleus olmuştur,
biraz da Adonis'tir Sosrıkua'nın Çerkes mitolojisinde...
İnsanoğluna sunduğu yararlı buluşları nedeni ile çağ
çağ, kuşakların gönlünde yüzyıllardır taht kurmuştur.
Ateşi, darı tohumunu halkına getirmiş, şarap
mayalamasını onlara öğretmiştir. Sosrıkua ile ilgili
dizelerde Kuzey Kafkasya boyları söze "Sosrıkua Di Nekhu,
Sosrıkua Di Khan", " Sosrıkua ışığımız, Sosrıkua
oğlumuz, yiğidimiz" nitelemeleri ile başlar.
Tanrılardan ateş çalarak insanlığın uygarlık
aşamalarında yerine getirdiği görevi Greklerin
Prometheus'una benzer. Ancak, ateşi insanlar için çalan
bir kahramanın adı daha geçer Nart Destanlarında Nasren
Jake ile Sosrıkua çoğu destanlarda aynı motiflerde
birleşirler. Çelikten vucudu, et ve kemikten diz
kapakları ile bir yerde Akhilleus'un ta kendisidir.
Tlepş'in demirci çekici ile ateş saçarak doğan
kahramanımız, dizinden maşa ile tutularak suya
daldırılmış ve vucuduna su verilerek
çelikleştirilmiştir. Düşmanları onu insan özelliği
gösteren dizlerinden vurmak isterler. Maşanın altında
kaldığı için su verilemeyen ve et kemik olarak kalmış
dizlerinden...
Aynı şekilde Akhilleus'un annesi Tanrıça Thetis oğlunu
doğurunca yıkamak için Stys ırmağına batırmış, böylece
onu silah işlemez hale getirmiştir. Ancak annesinin eli
altında kalan topukları su ile temas etmedikleri için et
ve kemik olarak kalmıştır. Troya kuşatmasında Hector'un
attığı okun topuğuna saplanması üzerine ölmüştür.
Çoğu destan textlerinde Sosrıkua, atılgan, gençliğinin
verdiği coşku ile pervasızdır. Ancak onun Sınırlayan
temkinli Nart yaşlıları vardır. Wezırmes, Tlepş gibi...
Annesi Seteney Guaşe genç Sosrıkua'yı bu yaşlı Nartlara
teslim etmiştir. ateşin Tanrılardan ya da devlerden
kaçırılması, darı tohumunun halka verilmesi, şarap
mayalamasının halka öğretilmesinden tutun da Nart
Tlepş'in orağı bulmasına dek Nart halkının uygarlık
aşamalarında Nart Sosrıkua'nın büyük katkıları vardır.
Atı Tığujey, denizatı Tanrıçası Psıtha Guaşe tarafından
Nart kahramanı Pice'ye armağan edilen kanatlı atın
yavrusudur. Grek Mitolojisi’nde Pegasus motifinde de bu
kanatlı atı görmekteyiz. Onunla bir sıçrayışta
Kafkasların en yüksek doruklarına, Oşhamahue (Elbruz)
tepesine ulaşır. Savaşlarda Nartların önünde uçarak
düşmana saldırır.
Sosrıkua motifi şu ya da bu ad altında, hangi adla
olursa olsun, ilk çağ ozanlarından Homeros, Aişkilos'tan
Tevfik Fikret'e kadar ozanların şiirlerinde değişmeyen,
eskimeyen bir kaynak olmuştur. Başka bir deyişle
uygarlığın ve yeniliklerin simgesi olmuştur. Dünya
mitolojisi ve Literatüründe günümüze dek yaşaya
gelmiştir. |