Kuzey Kafkasya Halk
Destanlarının sembolü olmuştur Seteney Guaşe.
Güzeldir, bilgedir, Nart kurultaylarında
çözümlenemeyen toplumsal sorunlar O'nun dudakları
arasından çıkan sihirli bir kaç söz ile hallolur.
Yarı tanrıça-yarı insan bir
özelliği vardır. Grek mitolojisinde de rastlarız bu tür
kahramanlara, örneğin, Achilleus, Hector, Agamemnon,
Paris yarı
tanrı-yarı insan kahramanlardır. Ne var ki, Grek
mitolojisinde kadın kahramanların çoğu salt tanrıça
niteliği gösterir. Athena, Hera Aphrodite, Artemis bu
tür tanrıçalardır. Seteney Guaşe ise Kuzey Kafkasya
mitolojisinde tektir. Saydıpımız Grek tanrıçalarının
kimi özelliklerini tek kişilikte birleştirmektedir.
Güzelliği ile Aphrodite, cesur ve bilge oluşu ile Athena
ve Hera'dır. Biraz da Artemis'tir Kuzey Kafkasya
Mitolojisi'nde Seteney...
Demirci Tlepş ile olan ilişkisi, Aphrodite ile ateş ve
demirciler tanrısı topal ve çirkin Hephaistos arasındaki
bağa benzer. Seteney'in çok yönlü işlevlerine kıyasla
Grek tanrıçalarının işlevleri tek yönlüdür. Seteney'in
farklı özellikleri Grek Mitolojisinde ayrı bir tanrıça
ile simgelenmiştir.
Seteney için bilgedir demiştik, Büyük Nart
Kurultayları'nın çözemediği toplumsal sorunları çözer
demiştik. Bu özelliği ile batılı araştırmacıları ve
Kafkasologları yanlış yanılgılara itmiştir Seteney... Bu
bilim adamları Nart topluluğunu, dolayısıyla Kuzey
Kafkasya boylarının anaerkil (Matriarkal) bir yapıya
sahip oldukları kanısına varmışlardır. Anaerkil savına
dayanak olarak da Sosrıkua'nın "Seteney oğlu Sosrıkua" (Seteneyko
Sosrıkua) olarak tanımlanmasını göstermişlerdir. Oysa bu
durum Seteney'in güçlü kişiliği nedeniyle yalnız
Sosrıkua için geçerlidir.
Sosrıkua dışında annesinin adı ile anılan Nart kahramanı
yoktur. Sosrıkua ve Seteney'in Kuzey Kafkasya
Mitolojisindeki etkinlikleri Kuzey Kafkasya boylarının
geçmişte salt anaerkil bir yapıya sahip olduklarını
kanıtlamaya yetmez. Her toplumda olduğu gibi belli bir
zaman kesiminde anaerkil bir düzene rastlanabilir. ancak
Seteney Guaşe ile ilgili tekstlerin yoğun bir biçimde
söylendiği çağlarda Kuzey Kafkas boylarının anaerkil
süreyi tamamlayıp tamamlamadıklarını gösterir kesin
deliller henüz saptanamamıştır.
Kuzey Kafkasya toplumlarının Abazin-Abhaz-Adige
gruplarında bu kahramanı Seteney ismi ile yaşıya
gelmiştir. Asetin-Karaçay-Balkar dillerinde Şatana veya
Satana şeklinde değişikliklere uğramıştır.
Seteney ismi günümüz Kafkas dillerinde çiçeklerin en
güzeli olan "Gül" anlamında kullanılmaktadır. Dolayısı
ile kadın güzelliği ve erdemin sembolü olan bu destan
kahramanının güzelliği, çiçeklerin en güzeli olan "gül-rosa"
ile eş anlamlı tutulmuştur. Seteney sözcüğünün
ayrışımından gülden başka anlamlar da çıkabilmektedir.
Şöyle ki; Adige şive grubunda "SE" sözcüğü bıçak, kılıç
anlamında kullanılmaktadır. "TIN" veya "TEN" sözcüğü
vermek veya lütufta bulunmak anlamındadır. "SETIN" bıçak
vermek sözcüğü, belki de kahramanımızın isminin kökü
olmuştur. Çoğu araştırmacılar bu açıklamada
birleşmektedirler. Orta ve yeni çağlarda silahşor ve
şövalyelerin ödüllendirilişi, onlara soylu unvanlar
verilişi, kılıçla (hükümdarca, özelliklede kadın
hükümdarlarca) kutsanmalarından sonra olurdu.
Batı'da olduğu kadar Türk-İslam geleneklerinde de bu
özellikler son yıllara kadar yaşamıştır (Kılıç kuşanma
törenleri gibi). Bu uluslararası gelenekle Seteney'in
güçlü kişiliği birleştiğinde sözcüğün kökenine, doğuşuna
yaklaşabiliriz. Bu topluma düşünce ve davranışları ile
yön verebilen, Nart kahramanlarına önderlik eden kadın
kahramanın onlara silah vermesi, toplum için yöneticilik
ve unvanlar dağıtması olağandır. Böyle bir araştırma ile
gerçeğe yaklaşmakta birçok bilim adamı birleşmektedir.
Geriye aydınlatılması gereken bir husus kalmaktadır: gül
ile Seteney arasındaki ilişki, Kuzey Kafkasyalılar
güzellikte ve bilgelikte eşi bulunmayan bu kahraman ile
çiçeklerin en göz alıcısı olan, bir tanrıçaya yakışan "GÜL"ü
şekilde ve anlamda birleştirmiştir.
Gül ile Seteney isminin arasındaki ilişki bir rastlantı
sonucu, Arapgir ilçesinde yaşayan Hımsat adlı bir
Kabardey nineden derlediğimiz bir küçük text ile
aydınlanmış olmaktadır. Bu teksti burada kısaltarak
vermekteyiz:
"Seteney bir gün evinin bahçesinde oturmuş sırma
işlerken, uzakta dağ yamacında, oğlu genç Sosrıkua'nın
devlerle kavgaya tutuştuğunu, devlerin onu öldürmek
için, dizlerinden yaralamaya çalıştıklarını, bunun
içinde dağdan Sosrıkua'nın üzerine demir tekerler
yuvarladıklarını görür. Oğlunun ölüm ile karşı karşıya
olduğunu anlar, gergefindeki sırma işlemesini bir tarafa
fırlatarak oğlunu kurtarmaya koşar. Bahçe çitinden
atlarken ayağına beyaz güllerin dikeni batar, ayağından
damlayan kanlarla bir anda bütün beyaz güller kırmızıya
dönüşür. O günden bu yana Kuzey Kafkasyalılar kırmızı
gül anlamına gelen Seteney ismini kız çocuklarına ad
olarak seçerler."
Bu küçük tekst, Kuzey Kafkasya Mitolojisinde karanlık
kalan bir kavramı az da olsa aydınlatması bakımından
önemlidir. Çünkü Hadağtle asker'in "Nartlar"ında, ne
Dumesil'in "Mythe et Epopee" adlı yapıtında, nede son
olarak 1975 yılında yayınlanan Meremkuıl Vladimir'in "Nartı
Abazinsky Narodny Epos" adlı yapıtında bu konu bu denli
aydınlığa kavuşturulamamıştır. Bu kısa öykü öteden beri
savunulan Kuzey Kafkasya ve Grek mitolojilerinin
arasındaki benzerlik ve Grek mitolojisinin Kafkasya
mitolojisinden etkilenmiş olduğu savlarını da
desteklemektedir. Tanrıça Aphrodite ile Seteney'in
benzeşimi bu sav'ın bir bölümüdür. Grek mitolojisine
göre: "Kıskançlık yüzünden diğer tanrılar yakışıklı
Adonis'in üzerine bir yaban domuzu salarlar.
Sevgilisinin yardımına koşan Aphrodite'nin ayağına beyaz
gülün dikeni batar. Yaradan akan bir damla kan
Tanrıçanın çiçeği olan beyaz gülleri kırmızıya boyar."
Ancak bu destan textinin Kuzey Kafkasya'dan Antik Grek'e
geçtiğini ısrarla savunmaktayız. Zira Antik Yunan
dilinde "Aphrodite" sözcüğü ile "gül" sözcüğü arasından
etimolojik veya öyküsel hiçbir ilişki bulunmamaktadır.
Oysa Çerkes dillerinde gülün karşılığı hala Seteney
olarak yaşamaktadır.
Nartların en yaşlısı Wezırmes'ten kendi oğlu genç
Sosrıkua'ya kadar herkesin akıl hocasıdır Seteney. Savaş
ve barışa karar vermek, hasat için yeni usuller bulmak,
onun görevlerindendir. Hastalık, kıtlık, deprem gibi
doğal afetlerde toplumun son danışma mercii Seteney
Guaşe'dir. Adiyukh, Yemğazei Gıaşe, Psıtha Guaşe gibi
kadın kahramanlar salt güzellikte kadın olarak ün
salmışlardır. Seteney Guaşe ise tek başına bir karr ve
yargı mercii gibi Nart halkını etkilemektedir.
Doğan çocukların isim annesidir. Adını verdiği her
çocuğun kulağına üflemek onun toplumsal
görevlerindendir. Kulağına üflemediği çocuk geri zekalı
olmağa mahkumdur. Bu konuda o denli bencilce davranır
ki, işine burnunu sokan Nart Tlepş ile çatışmaktan ve
onu kırmaktan bile çekinmez.
Seteney bütün bu özellikleri ile Kuzey Kafkasya
sanatında, toplumun isminde, zevkinde ve düşüncesinde
destan çağından bugüne dek yaşamaktadır. Her çağda
güzelliğin, bilgeliğin, aklın, sağduyunun, erdemin
sembolü olagelmiştir.
|