|
|
................... |
|
................... |
KAR KAPLANI
Kar Kaplanı
Nart Ülkesinde Nasıl Hayvanlar Kralı Olmuştu?
|
L’IH’ESE Svetlan
Adige Mak,
11 Ocak 2010
Çeviri: HAPİ Cevdet Yıldız |
|
|
................... |
|
................... |
EVTIH Asé, alışıldığı
üzere, Adigey’de her bir yılın özelliğini bulup
yansıtmada ustalaşmış olan ünlü bir ressamımız. Mezıtha’nın (1) sırtında dolaştığı domuz (2), koca devi
(3) alt eden minik fare, varlık ve yasanın
simgesi (4) olan minik altın boğa Asé’nin koleksiyonunda
yer almış olan yapıtlardan sadece birkaçı.
2010 yılı Adigey’de Kar
Kaplanı/‘Haşıvmış Yılı’ (5) olarak kutlanmak isteniyor. Eski
anlatılara göre, Adige yörelerinde yaşamış olan kar kaplanı, tüm
ormanın kralı sayılıyormuş. Çalışmalarında ressama, çocukluğunda
ninesi Kadırhan’ın anlatmış olduğu masal (6) ve efsaneler (7)
esin kaynağı olmuş. Asé’nin yaptığı bronzdan heykelciği
yıla damgasını vurduğu gibi, bunu tamamlamak üzere, Kar
Kaplanı’nın yöremiz hayvanlarının kralı oluşu masalını da sizlere
bir anlatalım:
Söylenip anlatıldığına göre, çok eski çağlarda, Kafkas Dağlarının
içerilere, daha güneylere düşen kesimlerinin kuzeye dönük
yamaçlarında -Adige Ülkesi dağlarının kuzeye bakan yamaçlarında-,
Nartların (8) Altın Ülkesi’nde (9) bolluk, bereket, mutluluk ve
özgürlük içinde bir yaşam sürüyormuş.
Gerek insan olsun, gerekse herhangi bir orman hayvanı olsun,
herkes yiyeceğini yeterince buluyor, kimse barışı bozmuyor,
kimsecikler de kuralların dışına çıkmıyormuş. Thaşho (10) ile
ormanlar ve avcılar Tanrısı Mezıtha, orman hayvanlarının kralı
(11) olan Aslan Kral’ın bu barışçıl yönetiminden son derece
hoşnut imişler.
Ancak soğuk rüzgarların estiği, uzaktaki Ştırğuç (12)
ülkesinin kralı Sepej (13) bu barışçı yaşamdan hiç de
hoşnut değilmiş, kötü niyetler taşıyor, Nartların Altın ülkesi’ni
ele geçirmenin yollarını arıyormuş.
Sepej dondurucu rüzgarları Nartlar ülkesine doğru üfürmeye,
dağları ve vadileri dondurmaya başlamış .
Nartlar Ülkesi’nde artık ılık yağmurun yerini kar yağışları almış,
ırmaklar donmaya, karlar da aylar boyu yerden kalkmamaya başlamış.
İlk önce aç kalan dağ keçileri ile yabanöküzleri (14) sıcak
bölgelere göç etmeye başlamışlar. Sonu gelmeyen dondurucu soğuklar
aslanlar ile kaplanları da yıldırmış, onlar da göç kervanına
katılmayı düşünmeye başlamışlar.
Aslan Kral, tacını çıkarıp Mezıtha’ya geri vermiş. Ayrıca ondan
bir toplantı yapmasını ve Nart Ülkesi’nde yaşayan hayvanların
içinden birini kral olarak seçmesini istemiş.
Durumu öğrenen Sepej keyfinden yere göğe sığamaz olmuş: ”Tamam,
demiş…her şey istediğim gibi oluyor, Nart Ülkesi hayvanları artık
kralsız kaldılar, bundan böyle, o topraklarda kalmak isteyecek
olan inatçıları da ben haklarım…”.
Nartların ülkesinde, ansızın, kıyamet günü yelini andırırcasına
bir fırtına kopmuş. Çünkü Sepej, yardımcılarından birini,
hayvanların yavruları ile bebeklerini dondurup yok etmesi işiyle
görevlendirmiş.
Mezıtha’nın kral seçimi için hayvanları topladığı gün, Nart
toprağında korkunç bir rüzgar esmeye başlamış, fırtınalar asırlık
ağaçları deviriyor, koca kaya parçaları da ana bloklardan kopup
sağa sola savruluyormuş.
Mezıtha’nın çağırdığı hayvanlar, şansları varmış ki, o gün bir
büyük mağaranın içinde toplantıda imişler, bu nedenle de
kurtulmuşlar. Topluluğu şöylesine bir süzen Mezıtha kararını
hemencecik orada vermiş, kral olmaya yakışacak aday olarak da Kar
Kaplanı’nı gözüne kestirmiş.
.
Hayvanlar, tehlikeyi öncesinden sezme yetisine sahip olurlar
dememişler boşuna. Aynı gün anne kaplan Naşho’nun (15)
içinde, sabahtan beridir dinmeyen bir sıkıntı varmış. Naşho,
yavrularına inden çıkmamalarını ve dışarı bakmamalarını söylemiş,
ardından da eşini, Uşe’yi (16) bir köşeye çekip Mezıtha’nın
yanına gitmemesini kesin bir dille ondan istemiş. Naşho’nun kendi
gidip mağaranın girişine uzanmış. Çok geçmeden azgın bir fırtına
ortalığı kasıp kavurmaya başlamış, onu büyük bir hortum (17)
izlemiş, kocaman dolu taneleri (18) de dağlardan dökülmeye
başlamış. Duyduğu bir yavru iniltisi Naşho’yu yerinden fırlatmış.
Rüzgarın evire çevire getirmekte olduğu bir kurt yavrusu umarsız
bir biçimde çırpınıp inlemekteymiş, ramak kalmış imiş yavrunun
keskin kayalara çarpmasına. Naşho yattığı yerden bir ok gibi fırlamış
ve kurt yavrusunu kapmış. Kar fırtınasının sürüklediği bir yabanöküzü yavrusu ile bir kurt yavrusunu daha kurtarmış, onları
mağaranın içine götürüp bırakmış, ardından yardım etmesi için
eşini yanına çağırmış. Fırtınaya yakalanıp sürüklenmekte olan
tavşan yavruları, domuz yavruları, dağ keçisi, ayı, tilki
yavruları ve geyik yavruları çırpınmaktaymışlar, bunların umarsız
iniltileri iç parçalayıcı imiş… Göz açıp kapayıncaya değin minik
insan yavrularını da görüvermiş Naşho. Naşho, keskin gözleriyle,
insanları uzaktan izler, onlardan korkar ve uzak dururmuş. Naşho
ok gibi fırlayıp çocuk ve bebekleri de bir bir yakalamış. Uşe,
hayvan yavrularının hepsini mağaranın içine toplayıp koruma altına
almış.
Kar fırtınası biraz diner dinmez, çocukların ve tüm hayvan
yavrularının kurtulmuş oldukları haberi alakargalar (18)
tarafından dört bir yana duyurulmuş. Hayvanlar anne kaplanın
mağarasına koşuşmuşlar ve yavrularına bir bir kavuşmuşlar.
Çocuklar da yabanöküzlerinin sırtlarına bindirilerek kendi
evlerine
gönderilmişler.
”Ormanlarımızdaki tüm hayvanların kralının kim olacağı konusunda
düşünmeye gerek yok, kral olmak Kar Kaplanı’na (Wes
Qeptlan’a), Haşıvmış’a yakışır” diyen Mezıtha’nın
bilgece sözleri ormanın dört bir yanına ulaştırılmış.
Mezıtha’nın bu yerinde kararı her yerde sevinçle karşılanmış,
herkes bir bayram sevincine boğulmuş.
O günden bugüne, Kafkasya ormanlarına, kaplandan daha güzel ve
daha yiğit birinin ayak basmadığı anlatılır durulur, orman
hayvanları, insanlar ve Nartlar, herkes onları, kar kaplanlarını
çok severmiş.
Aradan yüzlerce yıl geçmiş, ne yazık ki, insanlar, bir zamanlar
topraklarımızda kaplanlar ile aslanların yaşamış olduklarını fazla
anımsamaz olmuşlar. Ancak kar kaplanlarından söz edilerek, yine de
bugünlere gelinmiş. Kaplan Yılı’na, Haşıvmış’a
hazırlanan Adigey’de şimdilerde herkes şöyle diyor: “Bu yılı
hepimiz ‘Kar Kaplanı Yılı’ olarak coşkuyla kutlamak istiyoruz”.
Kar kaplanlarının topraklarımızda artık yaşamamakta olmaları,
onların bir daha geri dönmemiş ya da ne zaman döneceklerinin
bilinmiyor olması ise, elbette üzerinde durulması gerekli, ayrı
bir konu olmalı.
BİLGİ
NOTLARI
1) Мэзытхьэ
2) Konıj’; къоныжъ.
3) Yınıj, иныжъ.
4) Ğotımre xabzemre yatamığe; гъотымрэ хабзэмрэ ятамыгъэ
5) Haşıwmış; Хьашыумыш; Kar Kaplanı=Ос къэплъан=Kar
Kaplanı Yılı.
6) Pşıse, пшысэ.
7) Txıdej’; тхыдэжъ; legend; Shapsugh ve Wubıhlarda-Txıdej’=masal.
8) Nartlar –Nart destanı kahramanları. Daha çok bilgi için
Bkz. ‘Nartlar: Adige Yiğitlik Destanı’, CC, Edebiyat,
Efsaneler-Mitoloji; ‘Nart destanları’-Vikipedi
9) Xeğegu dış’e; Хэгъэгу дышъэ; Odış’e-Xeğegu dış’e=Adige
Ülkesi= (daha geniş anlamıyla)=Kafkasya; Хэгъэгу
дышъэ=1одышъэ=Kafkasya’ya Adigelerin verdiği eski ad.
10) Thaşh’o; Тхьашхо – mitolojide ‘Baş Tanrı’.
11) Pşı; Пщы.
12) Ştırğuç’; ЩтыргъукI. Kuzeydeki ‘Buzlar Ülkesi’, ‘Buzdan
Kristal Ülke’.
13) Sepej’; Сэпэжъ.
14) Mezpsıçuxer; мэз псыцухэр; dombaylar; bizonlar.
15) Naşkho; Нашхъо.
16) 1ушэ.
17) Jıherzeşxo; жьыхьэрзэшхо.
18) Weşu cadexer; ошъу джадэхэр= iri dolu taneleri; weşu=
ошъу= dolu. Shapsugh ve Wubıhlarda –Ş’khıy, Шъхъый= Dolu.
19) Khıw; хъыу; Alakarga.
Not: Bilgi notları, siyahlaştırmalar ve tire içindekiler
çevirmene aittir. -HCY. |
|
|
|
|
|
|
|