...................
...................
ADİGECE HAYVANLAR SÖZLÜĞÜ  -2
(ПСЭУШЪХЬАМЭ ЯГУЩЫ1АЛЪ)
ĞIŞ Nuh
Çeviri: HAPİ Cevdet Yıldız
                         
...................
...................

БЫГЪУ  (Bığu)

бык.
Boğa. Damızlık olarak inekler için bırakılan erkek sığır. Çok güçlü olan bir boğanın başı büyük, boynu kalın olur.

1эхъогъум хэт быгъум чэмхэм нэмык1 быгъу къахахьэу ыдэщтэп.

Хьак1ыба к1ыбыхъуа

Татэ быгъур къеук1а

К1эп1э-к1эпщыр къытфехьа,

Щыуаныжъыем итэдза

Цыгъо ц1ык1ум репхъота.

                                (Фольклор). 

Чэм къэщэф ук1уагъэу быгъу къэпщэфэу укъэк1ожьы хъуна.(Фольклор).

Köpek sırtı mı,kocaman sırtlı mı

Babam boğa kesiyor mu

Kuyruğunu kırbaç gibi getiriyor mu,

Onu küçük kazana atıyor muyuz

Küçük fare onu aşırıyor mu.(Folklor).

İnek almak için gittin,boğa getirip dönmek olur mu?(Folklor).

Былым (Bılım)

Скот.Hayvan.İnek,keçi ve koyun,bunların hepine hayvan denir.

Цуи ык1и чэми

Былымэу зэк1э агъотырэр

Къырафыжьэнэу тыраубытагъ.

                                  (Тэуцожъ Цыгъу)

Былымыр жъы зэрэхъурэр ышъу. (Гущы1эжъ)

Былым зыхъурэм ы1упэ дагъэ 1улъ. (Гущы1эжъ).

Öküz ve inek

Bulunan tüm hayvanların

Sürülmeleri kararlaştırıldı.

                              (Tsığo Tevçoj)

Hayvanın yaşlandığı derisinden belli olur. (Atasözü).

Hayvan besleyenin dudağı yağlı olur. (Atasözü).

Былым п1ашъ (Bılım p’aş’)

Крупный рогатый скот.Büyükbaş hayvan.İnekten küçük olmayan boynuzlu büyükbaş hayvanlar.

Айтэчыкъом былым п1ашъэу 1эхъогъу пчъагъэ и1агъ.(Фольклор).

Къунчыкъо Пщымафэ былым п1ашъэу и1агъэм ипчъагъэ ыш1эжьыщтыгъэп.(Фольклор).

Былым п1ашъэр нахь 1ыгъыгъош1у мэл –пчэнмэ анахьи.

Ayteçıko’nun birçok büyükbaş hayvan sürüsü vardı. (Folklor).

Kunçıko Pşımaf sayısını bilmediği büyükbaş hayvan sürüsüne sahipti. (Folklor).

Büyükbaş hayvanın bakımı keçi ve koyuna (küçükbaş hayvana) göre daha kolaydır.

Бырул  (Bırul)

Чалыйконь.Rengi dona,gök mavisine kaçan kırata bırul denir.Güçlü bir at cinsi olarak masallarda adı sık geçer.

Аскъэлэе нэплъэгъум къызек1ым,

Ибрулэ къы1утхъуи къызежьэм,

Бгъэшхъо быбым фэдэу,къышъхьэрылъэдагъ.

                                                             (Тэуцожъ Цыгъу).

Шы бырулэм шибл ак1уч1э хэлъ.(Гущы1эжъ)

Askalay düzlüğüne ulaştığında,

Brul atının gemini salıp harekete geçtiğinde,

Uçan bir kartal gibi,düzlüğün üzerinde belirdi.

                                                       (Tsığo Tevçoj).

Brul atı,yedi at gücündedir.(Atasözü).

Гъэлъэхъу (Ğetlehu)

Волох.Burulmuş,ama yılını doldurmamış  koç.Semirtilerek kesime hazırlanır.

Къаухъумэрэр яп1эстэ 1ан,

Пк1энт1эпсык1э къалэжьыгъэу

Ямэщыхьас,ягъэлъэхъужъ.

                               (Тэуцожъ Цыгъу).

…мы гъэлъэхъу  пщэр ш1агъор остын,мыщ к1апэу пытым ыуасэп уитэнэ од ц1ык1у. (Фольклор).

Korumaya çalıştıkları kaçamak (p’aste) sofrası,

Alınteri ile ürettikleri

Tarlaları,ğetlehu (burulmuş) koçlarıdır.

                                          (Tsığo Tevçoj).

Bu güzel ve besili ğetlehuyu (koçu) sana vereyim,bunun kuyruğu kadar para etmez o senin vereceğin sıska düven. (Folklor).

Дул-дул (Dul-dul)

Дул-дул.Düldül.(Efsane,söylence atı).Masallarda,Nart destanında anlatılan akıllı,güçlü ve hızlı bir at cinsi.

Дул-дулым къылъэк1о

Шэщыпчъэхэр къы1уахы

……………………………………..

Дул-дулэу хацык1эк1ыхь

Ныбжьи шы зык1эмыхьажь. (Фольклор).

Düldülün peşinden geliyor.

At ahırının kapısını açıyorlar

…………………………………………

Düldülün kılları uzundur

Hiçbir at asla ona yetişemez. (Folklor).

Емлыч (Yemlıç)

Дикий,необъéзженныйконь.Yabani at,binek ya da  koşum atı olarak eğitilmemiş at.

Шы емлычым зандэу зе1эты,

Дзыошъхьэпхыгъэу л1ыр къыpеуты.

                                       (Мэщбэш1э Исхьакъ).

Фэкъол1ымэ афэмы1этэу,

Ашъхьэ къыза1этыжьым,

Емлычым аркъэн тефэмэ 1асэ зэрэхъоу,

Мыхъужьынэу зеш1эм,

1офыш1э зыкъиш1и,

Агузэгу къиуцожьыгъ.

                                (Тэуцожъ Цыгъу).

Шы емлычыр шыш1о1ум егъу,

Налым и1офи тынэсы пшысэу.

                                  (Гут1э Санят).

Vahşi/yemlıç at şahlanıyor,

Boş bir çuval gibi adamı yuvarlıyor.

               (İshak Meşbaş,Adige yazarı ve şairi).

Sabır gücünü yitiren fekollar (*),

Başlarını kaldırdıklarında,

Kement atılan yemlıç atının uysallaşması gibi,

Çıkar yol göremeyince,

İşe sarılarak,

Çalışanların arasına katıldı.

                            (Tsığo Tevçoj)

Yemlıç (vahşi) at,gemini zıt bellemiş,

Nal çakmaya sıra gelecek gibi değil.

                         (Sanyat Gut’e)

Есэный (Yesenıy)

Есений (Adige atı cinsi). Adigelerin savaş için eğittikleri, yüksek boylu, güzel ve dayanıklı at cinsi.

Есэныеу к1ош1о пк1эгъуалэр

Къэралит1уми ягъэш1эгъоныр…

Даурк1э Хьапэк1э нэшъу

Есэныем  дахэу зегъазэ

Фэрзэпэ заор еублэ.

                         (Фольклор).

Есэныер о къиощы

Зышы лъабжъэ пымыупк1эу…(Фольклор).

Şahane yürüyüşlü kırat yeseniy

İki ülkenin hayran kalacağı…

Davr Hapaç’e körün

Yeseniyesi şahane bir manevra yapıyor

Farzepe (*) Savaşı böyle başlıyor.

                                            (Folklor).

(*) Farz Irmağının Kuban’a döküldüğü yerde gerçekleşmiş bir savaş-HCY

Yeseniyeyi dışarı çıkarıyorsun

Toynağına hiç dokunmadan…(Folklor).

Кобэн (Koben)

Шы кобэн (застоялый конь;farklı bir at cinsi). Binek ya da koşum atı olarak kullanılmayan, sadece iyi beslenen gösterişli bir at cinsi. Bu cins at koşturulduğunda çabuk kesiliyor ve tere boğuluyordu.

“Шым шъуна1 тежъугъэт,

Оркъыжъыхэр нэбгъуаплъэу

Заплъыхьэзэ къыдэхьанышъ,

Шы кобэныр хаутыхьащт”,-къари1уи,

И1оф ыуж итэу дэк1ыжьыгъ.

                                    (Тэуцожъ Цыгу).

Цу кобэн ямыгъэук1.(Гущы1эжъ).

“Ata dikkat ediniz,

Verkler (soylular) miyop bakışlarıyla

Bakınarak sökün ederler,

Koben atı hırpalarlar”, -diyerek,

İşinin peşinden gitti.

                               (Tsığo Tevçoj).

Koben öküzünü kesime verme.(Atasözü).

 
1.Bölüm        2.Bölüm        3.Bölüm        4.Bölüm        5.Bölüm        6.Bölüm        7.Bölüm        8.Bölüm        9.Bölüm        10.Bölüm        11.Bölüm        12.Bölüm        13.Bölüm        14.Bölüm        15.Bölüm