Yeryüzünden silinmekte olan dillere ilişkin bir atlas UNESCO
tarafından yayınlandı. Atlas’a göre, yeryüzündeki 6 bin 900
dil içinden 2 bin 500’ü yok olma tehlikesi ile karşı karşıya.
Bir önceki, 2001 yılı atlasında ise yok olmak üzere olan 900
dil gösterilmişti.
Bu
yıla ilişkin olarak, artık 10 kişiden fazla bir birey tarafından
konuşulmayan 199 dilin bulunduğu saptandı.
Bu
dillerden Karaim (караимск) dili Ukrayna’da artık 6 kişi
tarafından konuşuluyor. Endonezya’da Lengilu dili 4 kişi, ABD
Oklahoma eyaletinde Viçita dili de 10 kişi tarafından
konuşuluyor. 21 Haziran 2008’de Alaska’da (ABD) Eyak dilini bilen
son birey olan Marie Smith Jones öldü, Eyak dili de söndü.
Bir
dilin yaşaması, UNESCO tarafından 9 koşula bağlı olarak
açıklanıyor: 1) Dili konuşan insan sayısı,
2) Dilin çocuklara öğretilme durumu
3) Dilin öğrenilmesini sağlayacak kitapların bulunması
4) Ulusun kendi diline karşı olan tavrı.
Bunun
ardından diller altı grupta tasnif ediliyor:
- Dil bir
tehlike ile karşı karşıya değil,
- Dikkatli
olunması gerekiyor,
- Yok olma
tehlikesi var,
- Yok olması
tehlikesi büyük boyuta ulaşmış,
- Yok olma
sınırında, bıçak sırtında olanlar,
- Dil kayboldu
(söndü).
Rusya’da
tehlike altında olan dil sayısı 136 olarak belirlendi.
Rusya’ya ilişkin dil atlasında, sönmüş 20 dil (Aynu, Yugsk/ югск
ve Wubıh/убыхыбзэ gibi) dışında, halihazırda 22 dil de bıçak
sırtında (Aleut, Tersk-Saam/ терскэ-саамскэ, İtelmen dili, vb);29
dil de yok olma tehlikesi karşısında (Çukot, Karel ve Nivkh
dilleri gibi);dikkatli olunması gereken 49 dil belirlenmiş (Kalmık,
Udmurt ve Yidish /Yahudi Almanca'sı, vb);20 dil de tehlike
karşısında (Belorus, Tuva ve Yakut dilleri, vb).
UNESCO, Rusya’da yok olmakta olan diller arasında Cuhuri/
джухури/Dağ Yahudileri dilini, Adigece, Kabardeyce, Çerkesçe
(щэрджэс), Karaçay, Balkar, İnguş, Çeçen, Abhaz ve Oset dillerini
ve daha başka dilleri de sayıyor.
Atlas’a göre, Dağıstan’da konuşulmakta olan 25 dil yok olma
tehlikesi ile karşı karşıya. Yine de okullarda14 dilde ders
okutuluyor (Okullarda zorunlu Rusça dersi ie birlikte, seçmeli bir
ders dili olarak okutulan diğer 13 dil: Avar, Dargin, Lezgi, Lak,
Tabasaran, Agul, Rutul, Tsakhur, Çeçen, Azeri, Kumuk, Nogay, Tati-HCY).
Yok olacak diller arasında:
Dağıstan’da yok olma tehlikesi karşısında olan diller arasında
Kumukça (458 bin kişi tarafından konuşuluyor), Dargince (503 bin),
Avarca (784 bin), Lezgice (500 bin), Lakca (153 bin), Tabasaranca
(128 bin), Nogayca (90 bin), Tsakhurca (25 bin), Andice (23 bin),
Amalince (12 bin), Tsehce (15 bin), Agulca ve Rutulca (29’ar bin),
Bejitin, Tindi, Karatin ve Ahvah dilleri (her birini altışar bin
kişi konuşuyor), Bagvalca (5 bin), Botlih ve Godoberi (4’er bin),
Dağlı Yahudi/Cuhuri dili (3 bin), Gunib dili (iki binden az),
İnkhokvarin dili (1 bin), Ginus (548), Khvarşin (500), Arçi dili
(524) bulunuyor.
Dillerin yaşam şansı durumu saptanırken, devletin ve devlet
bireylerinin o dile karşı olan tutumları da dikkate alınıyor.
Devlet dillerin yaşaması için destek verebilir ya da
vermeyebilir;bu gibi durumların öğrenilmesinde engellemeler
olabilir, devlet az nüfuslu ulusların dillerini yok etme
politikaları yürütüyor da olabilir.
Not: Kuzey
Kafkas Dilleri Soyağacı ve dillerin ayrılma/bölünme tarihleri.-HCY |