Ünlü Adige yazarı Tembot K’eraş’ın adını taşıyan “Adige
Cumhuriyeti Enstitüsü”nün (*) 80. kuruluş yıldönümünü kutlama
hazırlıkları sürüyor. Kutlamaya katılmayı düşünmekle birlikte,
bununla yetinmedik, enstitünün biliminsanları ile de
görüştük. Onlarla güncel sorunları ele aldık.
Biliminsanı. Bu sözcük neyi anlatıyor? Bilimi meslek olarak
seçmiş olan biri neye benziyor olabilir?
Bir biliminsanının çalışması birçok kez göze görünmüyor
olabilir, diyor AC Bilimsel Araştırma Enstitüsü Basımevi Şubesi
Müdürü ÇUYEKO Alıy (Цуекъо Алый). -Öğretmenlerin Mesleki
Eğitimini Geliştirme Enstitüsü, AC Eğitim ve Bilim Bakanlığı ile
daha baş devlet kurumlarında da çalıştım diye de devam ediyor.
YEMIT’ITL:
Şu
an önemli bir görevde bulunuyorsun. Biliminsanlarının yazılarını
yayınlama işi kolay bir şey olmamalı, ne dersiniz?
ÇUYEKO:
İşine önem veren biriysen, zor olan şeyler de kolaylaşır.
Biliminsanlarımızın yazdıklarını okudukça, dünyayı sanki
dolaşıyormuşum gibi oluyorum. Bilime aşıksan, bir de Adige isen,
Adige ulusunun ve Adige Cumhuriyeti’nin geleceği için de
çırpınıyorsan ve böyle biri isen, biliminsanlarımızın başarıları
ve kazanımları ile gurur duyman gerekir. Ben işi böyle
düşünüyorum. Adige dili, edebiyatı, tarihi, geleneği
(шэн-хабзэхэм), ekonomisi, felsefesi/düşünce dünyası (философием)
ve daha başka birçok konuya ilişkin yazılanları yayınlıyoruz.
YEMIT’ITL:
80
yıl öncesi ile günümüz sorunları çok farklı olmalı, sizde en
çok ilgi uyandıran şey nedir?
ÇUYEKO:
Enstitünün açıldığı ilk yıllarda halka okuma yazma öğretme işi,
bizde bulunmayan kitapları yayınlama, Rusça yayınlanan kitapları
Adigece’ye çevirme gibi işlere öncelik veriliyordu. İlk bilimsel
çalışmalar SİHU Seferbıy (Сихъу Сэфэрбый), AŞHAMAFE
Davte (Iэшъхьэмэфэ Даутэ), NEMIT’EKO Yusıf (НэмытIэкъо
Юсыф), K’ERAŞ Tembot, HAT’ENE Abdulah (ХьэтIэнэ Абдулахь),
vd tarafından başlatıldı. N. YAKOVLEV ile D. Aşhamafe
birlikte dil üzerine çalışmalarda bulundular, yazdıkları
okullarda dilimizin öğretilmesi bakımından önemliydiler.
Günümüzde önemli değişimler/dönüşümler gerçekleşiyor.
Eğitim-öğretim işlerini yoluna koyma ve geliştirme işleri, şimdi
önde duran en önemli görev ve sorumluluklarımız niteliğinde. SİHU
Seferbıy, K’UBE Şaban (КIубэ Щэбан), AŞHAMAFE Davte,
HAT’ENE Abulah, HATKO Ahmed ve daha başkalarının yazdıkları temel
alınarak, biliminsanlarımız derinlemesine bilimsel çalışmalar
yürütmeye başlamışlardı.
YEMIT’ITL:
Enstitüde ne zaman gerçek anlamda bilimsel ürünler üretilmeye
başlandı?
ÇUYEKO:
1969-1970 yıllarında. 1966 yılına değin Adigece’yi öğretme-öğrenme
içerikli 20 bilimsel çalışma, 7 adet de sözlük yayınlandı. 1970
yılında ülke ve yeryüzü düzeyinde önem taşıyan konferanslar ve
benzerleri düzenlendi. Kitleler bu gelişme ve değişimin yararını
açık bir biçimde algıladılar.
YEMIT’ITL:
Birkaç örnek verebilir misiniz?
ÇUYEKO:
1969-2009 yılları arasında dil bölümümüz (бзэм иотдел) 48 adet
kitap yayınladı, bu kitaplarda 200’den çok bilimsel makale yer
aldı.
YEMIT’ITL:
Alıy,
1969-2009 yılları arasında 250 kitap, 11 sözlük ve 63 monografi
yayınladığınızı söylüyorsunuz. Kuşkusuz güzel bir olgu bu, ancak
sözlüklerin yetersiz, Rus-Kafkas Savaşı’na ilişkin kitapların,
özellikle tarih kitaplarının açık ve inandırıcı olmadıkları
düşüncesi yaygın, insanlar çalışmaları yeterli bulmuyorlar…
ÇUYEKO:
Bu durum bizi de çok kaygılandırıyor. DOLE Ruzane,
redaksiyon ve basım işlerinde benimle birlikte çalışıyor.
Çalışkan, birçok şeyi düzene koyan ve işleri yürüten biri. En çok
gereksinim duyulan kitapları yayınlamaya öncelik veriyoruz, ancak
işler, her zaman kendi istediğimiz gibi yürümüyor. Yine de “Açıklamalı
Adigece Sözlük” (Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ) adı altında çok
titizce hazırlanmış üç ciltlik bir sözlüğü 2010 yılında
yayınlayacağız. Yazım/imla kılavuzu (Орфография), tarih, ekonomi
ve diğer dallardaki kitapları da yayına hazırlıyoruz.
Slaviyan (Rus) kültürü bölümü
2005
yılından beri AC Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü’nün
Slaviyan Kültürü Bölümü bulunuyor. Biliminsanları ile bir
toplantı yapan dönemin o zamanki Devlet Başkanı Ş’EVMEN Hazret
(Шъэумэн Хьазрэт), böyle bir bölümün açılması işine öncülük
etti.
Adigey’de yaşayan değişik uluslardan insanların ortak
duyarlılıklarından biri de dayanışma ruhudur, diyor Slaviyan
Kültürü Bölümü Başkanı Natalya Denisova.
Denisova sözlerine şöyle devam ediyor: Bir birlik ruhu içinde
yapılan ortaklaşa bilimsel çalışma, araştırma ve
değerlendirmelere büyük bir değer veriyoruz. Adigelerle
Slaviyanların kültürlerini yakınlaştıran olgular arasında
birbirinin tarihini öğrenme, yapılan çalışmaları karşılıklı örnek
alma, ulusların katettiği tarihsel yolculuğu öğrenme gibi konular
bulunuyor.
Kazak Kültür Festivali
18 yıldan beri Maykop rayonunda yapılıyor. Bu konuda biliminsanı
Natalya Denisova, Adigeyli parlamenter Yevgeniy SALOV, ünlü
besteci Ç’IÇ’ İsa (КIыкI Хьисэ) ve daha başkaları da
çalışmalarda bulunuyorlar. Festivaller sırasında konferanslar da
düzenleniyor, tarihsel ve kültürel konular genişliğince ele
alınıyor, festivaller insanları müziğe, müzik sanatına
yöneltiyorlar.
Natalya Denisova’ya göre, değişik uluslardan insanları bir araya
getiren bu gibi buluşmalara, festivallere gereksinim var.
Kültürlerini birbirlerine tanıtarak ve birbirlerine anlatarak,
gençler yaşamın değişik boyutlarıyla tanışıyorlar.
“Kazaçat”
Kazak topluluğu ile Adige topluluğu “Maykop Işıltıları”
(Мыекъуапэ инэфылъэхэр), birlikte Kazak ve Adige danslarını
sunuyorlar, öğrencileri ulusal geleneklere uygun bir biçimde
eğitiyorlar. Biliminsanları karşılaştırmalar yapıyor ve konu
üzerine bilimsel kitaplar yayınlıyorlar.
Ekonomiyi güçlendiren etkenler
Yeniyi arayan, çalışma ürünlerini biriktirenler ekonomiyi de
sağlamlaştırırlar. AC Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü Ekonomi
Bölümü Başkanı TLEPTS’ERIKO Murat (ЛъэпцIэрыкъо Муратэ)
genç bir biliminsanı. Ekonomi bilimleri asistanı (кандидат).
Yaşam ve zaman hızla ilerliyor diyor bu genç biliminsanı. Bilim
ekonomiye ilişkin ilginç buluş ve değerlendirmelerde (зэфэхьысыжь)
bulunabilir ama bunun yaşama geçirilmesi fırsatı elden
kaçabilir.
6 ay
ya da bir yıl çalışarak elde ettiğim bilgilerin, birden eskimiş
olmaları gibi durumlarla da karşılaşıyorum, diyor TLEPTS’ERIKO
Murat. Ancak umudumu asla yitirmiyorum. Bilim zincir gibi
birbirine bağlı olarak uzuyor, biz de uzağı, geleceği görmeye,
tahmine çalışıyoruz, diyerek sözlerine devam ediyor.
2000
yılında, o zamanki Adigey Devlet Başkanı CARIME Aslan’ın
desteğiyle kurulan ekonomi bölümünde TLEPTS’ERIKO Murat da
çalışmaya başladı. Bölümün tam kapasite çalışır hale gelmesi için
enstitü yöneticileri de elden gelen destekleri esirgemediler.
TLEPTS’ERIKO Murat yöre (Adigey) ekonomisinin geliştirilmesi
işiyle uğraşıyor. Tarımsal işletmelerin/çiftliklerin ve genelde tarımın ve
fabrikaların ekonomik anlamda geliştirilmeleri için yeryüzündeki
çalışma ve geliştirme örneklerini araştırıyor. Bilimle yaşamın ilişkisi yarınki
ekonominin de görünümünü/niteliğini belirleyecek. TLEPTS’ERIKO
Murat ilginç araştırmalarda bulunuyor, çalışmalarının topluma
yarar getirmesini diliyoruz.
Kutlama günü hazırlıkları
Adige Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü Müdürü
BIRSIR Batırbıy, yardımcısı MAMIY Ruslan,
biliminsanları THARKOHO Yunıs, BECENE Murat, ĞIŞ Nuh,
YEMT’ITL Razyet (ЕмтIылъ Разыет), ÇUYEKO Nafset
(Цуекъо Нэфсэт), HANEHU Ruslan, PENEŞU Asker ve
daha başkaları enstitünün kutlama günü için hazırlık çalışmaları
içindeler, kendileriyle görüşmelerde bulunduk. Yoğun tempolu bir
çalışma sürüyor. Bilimsel alana yönelik çalışmalarında kendilerine
başarılar diliyoruz.
(*)
Enstitü sözcüğü, burada “Adigey Cumhuriyeti Tembot K’eraş
Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü” karşılığı olarak
kullanılıyor. -HCY |