Söz konusu etmek istediğim kişi gece gündüz, dur durak demeden
yaklaşık elli yıl mesleği, milleti için özverili bir şekilde
çalışan ZEKOĞU Sefer oğlu Vuçıjıko.
O hangi işe eğildiyse, hangi temayı konu edindiyse görüşlerini
akıcı-anlaşılır bir şekilde ifade etti, katkılarını sundu, sözü ve
düşünceleri dirayetli...
ZEKOĞU Vuçıjıko 4 Ekim 1928 yılında Tevçoj rayonuna bağlı
Kazenekuaye köyünde doğar. 1934 yılında altı yaşındayken okula
başlar. 10. sınıfı 1947 yılında Penejıkuaye'de bitirir.
1947- 1948 yıllarında Vuçıjıko, Yedepsıkuaye okulunda başlangıç
sınıflarında ders vermeye başlar. 1948-1950 yılları arasında
Mıyekuape Öğretmen Enstitüsü Dil ve Edebiyat
Bölümü'nü
kırmızı diploma ile bitirir.
Adige Bilimsel araştırma Enstitüsü Müdürü VODEJDEKO Hacemat 1950
yılında onu enstitüde çalışmaya davet eder. Burada yaşamının bağlı
olduğu Adige dili üzerine çalışmaya başlar.
Vuçıjıko ünlü Kafkas dilbilimcisi N. F. Yakovlev ve filoloji
dilbilimdalında Prof. Dr. G. F. Turçaninova ile birlikte de
çalışır.
Vuçıjıko'nun hayatındaki önemli olaylardan birisi de Gürcistan’ın
Tiflis kentinde Tiflis Devlet Üniversitesi’ni okuması ve burada
Gürcistan Bilimler Akademisi’nde üç yıl süreli mastır yapmasıdır.
1967 yılında 'Adigece’nin Çekim Sistemi' üzerine kandidatlık
tezini verir. 1969 yılında ise aynı konulu kitabını yayınlar.
Vuçıjıko 1989 yılında Moskova’da ‘’Adigece’nin Temel Sözdizimsel
Yapısı’’ temalı doktora tezini verir.
Vuçıjıko dilin tüm alanlarında araştırmalar yaptı; Adigece
fonetiği, leksikolojisi, Adige yazın diline kaynaklık eden
lehçeler, grafik, imla, noktalama-işaretleme,
terminoloji konularında pek çok çalışması vardır. Fakat üzerinde
en çok duruduğu çalışmalar sunduğu konu, Adigece’nin morfolojisi
ve sözdizimidir. Vuçıjıko aynı zamanda Adigece gramatiği üzerine
de çalışmalar sunmuştur. 1950 yılında 'Adigece gramatiğinde
ihtiyaç duyulan şeyler' ve aynı yılın 12 aralık tarihinde NEMITEKO
Yusuf’la birlikte 'Adigece gramatiği konusunda bilimsel ve okul
programı bazında ciddi eksiklikler' isimli çalışmaları
yayınlandı.
ZEKOĞU Vuçıjıko'nun leksikoloji dalında yaptığı derin analizlerden
bazıları ise (1972 yılında yayınlanan Adigece-Rusca sözlük
üzerine) 'Adigece-Rusca sözlük içeriği ve yapısı', (1994 yılında
yayınlanan) 'Adigece Leksikoloji. Durum ve Yapılması
Gerekenler'.
1960 yılında yayınlanan Rusca-Adigece sözlüğün oluşturulma
ilkeleri onun çalışmasıdır aynı zamanda bu sözlüğün ilk
harflerindeki sözlük maddelerini de o kaleme almıştır. ZEKOĞU
Vuçıjıko aynı zamanda 1975 yılında yayınlanan Adigece-Rusca
sözlüğünde oluşturulma ilkelerini tespit eden kişidir.
1968 yılında ZEKOĞU Vuçıjıko'nun enstriksiyonu ile aralarında
kendisininde bulunduğu yazarlarla birlikte 1968 yılında
Adigece'nin orfografik sözlüğü'nü yayınlar. 1989 yılında Vuçıjıku
bu konu ile alakalı olarak Adigece orfografisinin daha da
iyileştirilmesi için yapılması gerekenleri ele aldığı bir makale
yayınlar. Yukarıda adını andığımız orfagrafik sözlükte 15 bin
söcük yer alırken, kendisi 50 bin kelimeden oluşmasını planladığı
Adigece’nin orfografik sözlüğünü yazmaya başladı ise de sağlığının
elvermemesi sebebiyle tamamlayamadı. Vuçıjıko'nun bu büyük
çalışması yarım bırakılmadı, bu sözlük üzerinde filoloji
bilimdalında Prof. Dr. BIRSIR Batırbıy ve Kandidat ANÇOKO
Suret çalışarak baskıya hazırladılar.
Bugün Adige Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü tarafından
basılmış olan üç ciltlik 'Adıgabzem Yizehef Guşıatl - Adigece
Açıklamalı Sözlük' (1. cild 2010, 2. cilt 2012, 3. cilt 2013). Bu
sözlük Zedkoğu Vuşıjıko'nun 1983 yılında yayınladığı 'Adigece
Açıklamalı Sözlük - Yazımı Ilkeleri' eserinde belirtilen esaslara
göre oluşturuldu.
ZEKOĞU Vuçıjıko'nun Adige diline ilişkin çalışmadığı alan bulmak
zor fakat en önemli çalışması günümüz yeni Adige gramatiğini
oluşturmuş olması ve Adige dilbiliminin kök salmasına olan büyük
katkılarıdır.
ZEKOĞU Vuçıjıko bilimadamlığının yanısıra çok insancıl, Adige
xabzesini en iyi uygulayan kişilerden birisiydi.
Ünlü Adige dilbilimcisi, ZEKOĞU Vuçıjıko 14 Eylül 2009
tarihinde vefat etti.
|