Babamın teyze oğlu
müteveffa Ahmet (*), Düzce'nin Çalıcuma (**)
köyündendi. İmar İskan Bakanlığı'nın üst düzey
görevlilerindendi. Babası iyi Arapça bilen bir din
bilgini, bir hoca idi, kendi de çok temiz ve dindar
biriydi.
Ahmed’in, babamla bir konuşması:
- İstanbul'da, 1951'de Bulgaristan'dan atılmış olan
göçmenlere ev dağıtıyorduk. Yetkili kişi de bendim.
Elimdeki defterde dağıtılacak evler yazılıydı.
Evleri ve tapularını sırasıyla dağıtıyordum. Evleri
dağıtıp giderken 4-5 yaşlarında bir kız çocuğunun
Çerkesce olarak, "Baba bize ev vermeyecekler mi?"
diye kaygılı bir biçimde babasına sormakta olduğunu
gördüm. Küçük kızın babasına Türkçe olarak, "Sen
benim yanımdan ayrılma" dedim. Gün ilerliyordu,
ikindi olmuştu, küçük kız giderek, ”Bize ev
vermeyecekler mi?” diyerek, daha da kaygılanmaya
başlamıştı. Bir istisna yapmayı düşünüyordum. Ancak
uygun bir ev de bulamıyordum. Sonunda iki caddenin
kesiştiği bir yerde, köşebaşı, bahçeli, iki katlı,
oldukça sağlam kalmış güzelce bir eve rastladık, evi
küçük kızın babasının adına yazdım, tapuyu da kesip
verdim. Bu tür evleri, bir aileye değil, çok nüfusu
olan büyük bir aileye ya da iki aileye, alt-üst kat
yazarak veriyorduk. Yanımdakiler, bu davranışıma
anlam verememiş, sessizce bakışmışlardı.
Küçük kız ise, "Baba güzel bir evimiz oldu, baba
güzel bir evimiz oldu" diye diye, sevinçten zıplayıp
bahçede koşuşturuyordu.
Babam sordu:
- Ahmed, Çerkes olduğunu onlara söylemedin mi?
- Söylemedim, başlarına iş açmış olabilirdim, geçip
yürüdüm,dedi Ahmed de.
Not: Bu olayı, o tarihten birkaç yıl sonra
babamla Ahmet dayı arasındaki bir konuşma sırasında
dinlemiştim.
(*) Ahmet, Ankara'da yüksek düzeyli bir
devlet memuru iken emekli olmuş ve birkaç yıl önce
de vefat etmiştir. Kardeşi Salim ise aynı köyde
halen sağdır. -HCY
(**) Çalıcuma-Düzce'de bir Shapsugh köyüdür.
Adigece adı Haratoko Hable'dir (Хьарэтэкъо xьабл).
Bu köyden ünlü din alimi Hacı Hasan Kevseri (doğ.
1879, ölm. 1950'ler) yetişmiştir. Kevseri’nin (Гусэр/”Guser”den
gelme olmalı) Mısır'da eğitim gördüğü, belleğinin
çok güçlü olduğu, bir duyduğunu bir daha unutmadığı
anlatılır. Kevseri, Adigece Mevlid’i (1906) Türkçe
yeni bir makama uyarlayıp Shapsughca okuyan ve halk
arasında yaygınlaştıran ünlü mevlidhan Hafız
Fahrettin Abatay’ın (Guser/Гусэр) (d. 1934) akrabası
olmalı. Kevseri, dini çevrelerde adı hala anılan
ünlü bir dini mürşiddir (önderdir). Bu nedenle Düzce
Çerkesleri arasında, onun doğduğu "Haratoko" köyü,
hala, ilk adı olan Haratoko adıyla değil, bu ünlü
din aliminin adıyla, "Hace Hasan Hable" (Hacı
Hasan'ın Köyü/Хьаджэ Хьасэн Хьаблэ) adı altında
tanınır. Köyün “Hacı Hasan Köyü” olan adı
Türkleştirme kampanyaları sırasında Çalıcuma olarak
değiştirilmiştir, ancak Türkler arasında bile Hacı
Hasan köyü olarak bilinir. Köyden birçok din adamı
ve alim yetişmiştir, ünlü Dığune Akif de bunlardan
biridir. -HCY
ТАТЭ УНЭ КЪЫТЯТЫШТБА?
Сятэ янэшыпхъу икъо, Дузджэм иХьаджэ Хьасэн (Хьарэтэкъо)
хьаблэ шышагъ, хьигь шымы1эж Ахьмэд, ч1ыгу-унэ
угошын 1офым тхьэматэу хэтыгъ. Ахьмэд ятэ
арапыбзэгьэ егьагъэу, арапыбзэр дэгъу дэдэ иш1эу зы
дин алимэу шытыгъэу къя1отэжы.
Ахьмэдрэ сятэрэ зэдэгуша1эх:
- Булгъарыем 1951 илъэсым къыратэкъугъэ мухьаджирхэм,
а лъэхъаным Истамбулгьэ унэ нэч1хэр яфэтыугошын
1офым сыхэтыгъ. 1офыр зэш1охыныр сэ си1э илъыгъ.
С1эгъ дэфтэрым тыугошышъушт унэхэр итхагъэу шытыгъ.
Тыз1уч1эрэ унэр сызфаем тапу пысэупч1ыри естэуштыгъ.
Моштэ тык1оепэтэ илъэс 4-5 фэдиз иныбжэу зы пшъэшъэ
ц1ык1угорэ, рэгуа1эу, адыгабзэгьэ "Татэ тэ унэ
къытятыштба?" и1оу зэхэсхыгъ. Пшъэшэ ц1ык1ум ятэ,
тыркубзэгьэ "О сядэж у1умык1ь" ес1уагъ. Пшъэшъэ
ц1ык1умрэ иунагъорэ хэзгъэгуш1ук1ьын сыфэягъ.
Уахътэр лъык1уатэштыгъ, экэндыр къэсыгъагъ, пшъэшъэ
ц1ык1ур нахь рэгуа1эу, ”Унэ къытатыштба?” и1оу ятэ
ригъэзэу иублэгъагъ. Ау яспэсынэу зы унэ
сы1уч1эшъугъагъэп. Яужыпкъэм гъогуит1у ишызэтэфэгъу
ч1ып1оу, шау дахи пылъэу, къатит1оу, пыта1оу,
къызэтэнэжыгъэу зы унэ дахэ горэм ты1уч1агъ, унэр
пшъэшъэ ц1ык1ум ятэ иц1э тастхи, тапыри пысыупч1и
пшъэшъэ ц1ык1ум ятэ естыгъ. Аш фэдэ унэхэр жъугъоу
к1элэ-гъуалэ зи1э зы унагъом еттэу е унэгъуит1умэ
зэдяттэу, ипшъэрэ къатыр зым, ихэрэ къатри адрэм
еттэу ти хэбзагъ, сигъусэхэм мы сизэк1уак1ьэр
зфягъэдэн ямыш1эу нэбэ-набэу зэплъыжхэу
къызтэнэгъагъэх, ау макъи къызпагъэ1ук1ьыгъэп.
Пшъэшъэ ц1ык1уми, "Татэ унэ дахэ ти1э хъугъэ, татэ
унэ дахэ ти1э хъугъэ" и1оу, хэгуш1ык1ьэу ч1ыпск1атэу
шаур къичахьэштыгъ.
Сятэ еупч1ыгъ:"Ахьмэд, узэрэ адгэр ябгъэш1агъэба?"
и1уи. "Хьау, ашыгъум ахэр 1оф хэсдзагъэу хъухъштыгъ,
сыблэк1ьи сык1уагъ ", и1уагъ Ахьмэди.
Хьапый Джэудэт |