...................
...................

TARİHTEN KISA NOTLAR

KEÇ-I Süleyman Yavuz
                         
...................
 
...................
MERSİN KAFKAS KÜLTÜR VE YARDIMLAŞMA DERNEĞİ'ne bu çalışmalarından ötürü teşekkürü borç bilirim.


1763 - Ruslar Adige kenti Mozdok'u işgal ettiler. Kabardeyler bu
gelişmeye karşı koydular 4 yıl boyunca Rus kalelerini basarak ağır
kayıplar verdirdiler fakat Mozdok'u kurtaramadılar

1767 - Kabardeyler prensleri yönetiminde Kuma ırmağı boylarına yerleşmek zorunda kaldılar. Daha batıda Kuban ırmağı havzasında yaşayan Adigelerle dayanışma içine girdiler.

1768 - Osmanlı Rus savaşı başladı Çarlık Rusya'sı Kabardey'i ele geçirip
Kafkasya'yı ikiye bölen bir hat oluşturma peşinde.

1774 - Osmanlı Rus savaşı sona erdi.Savaş sonunda küçük kaynarca
antlaşması 21.maddesine göre Kabardey Kırım Han'ının takdirine
bırakılmıştı. Oysa Kırım Han'ı daha önce 1772 de Rus Çarı ile yaptığı bir
antlaşmaya göre Kabardey'in Rusya'ya katıldığını kabul etmişti. 1774'te Han daha önce verdiği söz uygulamaya konuldu ve Kabardey'in Rusya'ya
katıldığını kabul etti.

1774 - Kabardeyler yeni statülerini kabul etmediler, Ruslarla 1820'ye kadar
uzanan bir savaşa tutuştular.

1777 - Ruslar Azak Mozdok müstahkem hattının inşasına başladılar. Kabardeyler buna direnmeğe çalıştılar.Sel gibi Kabardey kanı
aktı. Bununla da yetinmeyen Ruslar Kuban bölgesine de saldırdılar.

1778 - Çar Kuban'ı ele geçirmek için Kuban kolordusu adı altında askeri
bir birlik kurdurdu ve bu orduyu Nogay ve Adige topraklarına soktu. Görev
Nogaylara boyun eğdirmek, Adigeleri dağıtmak, böylece Osmanlıların bölgeye yönelik planlarını boşa çıkarmaktı

1778 - Ruslar yaz ayları boyunca Kuban'ın sağ yakasında 20'den fazla kale kurdular.

1778 - Çerkesler Slaviyanski kalesi yakınlarında Ruslara saldırdılar ve
bir Kazak müfrezesini toptan yok ettiler. Mayıs 20.

1778 -- Çerkesler Arhangelsk kalesine saldırdılar şimdiki Krasnodar
bölgesi. Eylül 23

1778 - General Rayzer büyük bir birlikle Kuban'ı geçti ve köyleri ateşe
verdi Bu saldırıya cevap olarak Adigeler Vsehsviyatsk kalesine saldırdılar

1779 - Kabardeylerle Kuban Adigeleri birlikte mücadele etmeye başladılar
ve böylece mücadele yeni bir boyut kazandı. Kemguy ve Besleneylerin
birlikte Stavropol'a saldırdıkları bir sırada Kabardeyler de Aleksysvsk
kalesini bastılar.

1779 - Kabardey ve Adigeler prens ve soyluları da dahil 300 kişiyi bu
çarpışmada yitirdiler ve Ruslar bu çarpışmaları da silah ve sayı
üstünlükleri ile kazandılar

1781 - Osmanlılar Adige toprağında Anapa kalesini kurdular ama bu durum
Rusların daha güçlü olduğu gerçeğini değiştirmedi

1783 - Kuban ırmağı Adige ülkesinin kuzey sınırına kadar çekildi. Çünkü
Ruslar Kırım, Taman yarımadası, Kuban ile Yeya ırmakları arasındaki
bölgeyi ilhak etmişler ve Osmanlılar da bu durumu kabullenmişlerdi

1783 - Nogaylar Yeysk kalesi önünde Rus yönetimini kabul ettiklerine
ilişkin imza verdiler. Böylece Nogay halkı şefleri çariçeye bağlılık andı
içti.

1783 - Aynı yıl Ruslar Nogayları Ural bölgesine sürmek için harekete
geçtiler Nogaylar bu durumu kabullenmeyip silaha sarıldılar. Büyük Yeya
ırmağı kıyısında Ruslara yenildiler ve Kuban'ı geçip Adige ülkesine
sığındılar (Temmuz).

1783 - Adigelerle Nogaylar birlikte Yeysk kalesine saldırdılar kaleyi
alamadılar ama Ruslara büyük kayıp verdirdiler (Ağustos).

1783 - Rus Kuban ve Kafkas kolorduları ile Don Kazak ordusu Gece Kuban'ı geçip Adige toprağına girdi ve Laba ırmağı kıyısında yerleşmiş bulunan Nogaylara baskın yaparak yok ettiler. Nogaylara yardıma koşan bir çok Adige de aynı akıbete uğradılar

1785 - Kafkasya'da mücadele daha da şiddetlendi. Çeçen halkı mücadele
bayrağını ele aldı Adigeler de Çeçenlere destek oldular. Çeçenlerin
başında sonradan tarihlere Şeyh Mansur olarak geçecek olan "Uşurma"
bulunuyordu.

1785 - Ruslar Uşurma'nın doğduğu Çeçen köyünü ateşe verdi. Dehşet saçan Rus birliğini Uşurma'nın birlikleri karşıladılar ve Rus birlikleri darmadağın edildi. Uşurma bu savaştan sonra Çeçenistan ve Dağıstan'ın imamı oldu. Kendisine "yenen,üstün gelen " anlamında Mansur adı verildi.

1785 - İmam Mansur (Uşurma) Kizliyar kalesini ele geçirmek için harekete
geçti ama bunu gerçekleştiremedi.

1786 - Rus Ordusu Çeçenleri yatıştırdı. İmam Mansur zor duruma düştü.
Ancak Adigeler savaşa devam ettiler.

1787 - Adigey'de büyük bir savaşın sürmekte olduğunu bilen İmam Mansur
buraya geldi. Mansur Adige Ordusu'nun başına getirildi.

1787 - Kuban bölgesinde Adige Rus savaşı sürüp giderken, Ruslarla
Osmanlılar arsında savaş çıktı. Osmanlılar Kırım yarımadasını yeniden ele
geçirmek için Ruslarla savaş başlattılar.

1787 - Osmanlılar İmam Mansur önderliğindeki Dağlıları yanlarına çekmek
için harekete geçtiler. Savaş başlamadan önce 1785-1786 yıllarında
Osmanlılar Mansur'dan hiçte hoşnut değillerdi. Çünkü o Kafkasya'nın
bağımsızlığını savunuyordu. Ruslara olduğu kadar Osmanlılara da karşıydı.
Osmanlılar daha önce "yalancı", "çılgın" gibi karalamalarda bulundukları
İmam Mansur'u elde etmek için üst üste elçiler gönderdiler ve savaşın daha da şiddetlenmesi üzerine Mansur, Osmanlılarla anlaşma yolunu seçti. Fakat Mansur komutasındaki Adige ordusu tamamen Osmanlılardan ayrı savaştı

1787 - Varp ve Laba nehirleri arsında konaklamış olan Mansur'un sekiz bin
kişilik birliğine Ruslar baskın düzenlediler. Üç günlük savaştan sonra Adige birlikleri büyük Zelençuk ile küçük Zelençuk ırmakları civarına çekilmek zorunda kaldılar. Rusların ikinci saldırısı ile daha da içerilere kadar çekildiler.

1787 - Adigeleri cezalandırmak isteyen Ruslar, Besleney ve Kemguy
topraklarına girerek katliam gerçekleştirdiler

1788 - Ruslar Anapa üzerine yürüdüf akat kaleyi ele geçiremediler.

1790 - Büyük bir Rus ordusu Çerkesya'ya girdi Çerkeslerin bütün
direnmelerine ve saldırılarına rağmen Ruslar Anapa'ya ulaşmayı başardılar.
Fakat kaleyi ele geçiremedikleri gibi dönüşte de Çerkes saldırılarında
büyük kayıp verdiler.

1790 - Battal paşa komutasındaki Osmanlı ordusu (8 bin yaya,10 bin atlı ve bunlarla birlikte savaşan 15 bin Çerkes savaşçısı) ile Kuban'ın sağ
yakasına geçti ve Kabardey sınırına ulaştı Bu günkü Çerkessk kentinin
olduğu bölgede Ruslarla savaşa tutuşan Osmanlı ordusu yenildi ve Battal
paşa Ruslara esir düştü.

1790 - Hemen bir ay sonra Mart ve Psij ırmakları bölgesinde bulunan 36
Çerkes köyünü yaktılar. Ruslar Osmanlılar ile işbirliği yapan Çerkesleri
cezalandırmak istiyorlardı.

1791 - Ruslar Anapa kalesini ele geçirdi. Şeyh Mansur tutsak edildi

1792 - 1791 sonlarında sona eren Osmanlı-Rus savaşı 9 Ocak'ta imzalanan yaş anlaşması ile resmen sona erdi. Taman ve Kuban ırmaklarının sağ yakasının Rusya'ya ait olduğu bir kez daha teyit edildi. Kuban ırmağı Rusya'nın Güney sınırı olarak kabul edildi.

1792 - Rusya Kuban bölgesine Slavları yerleştirmeye başladı. Kazaklar toplu biçimde gelmeğe ve yerleşmeye başladılar.

1793 - Bu günkü Krasnodar kenti kuruldu. Kuban boyunca yeni Rus kaleleri kurulmağa başlandı.

1793 - Rus mahkeme usullerinin ve ceza kanunlarının Kabardey'e
getirilmesi. Bu değişikliği kabul etmeyen Kabardeylerin bir bölümünün
ayaklanması.

1794 - Şeyh Mansur konulduğu Şlisselburg cezaevinde öldü

1796 - Ataman Çepaga'nın gönderdiği Kazak ordusu Shapsugh toprağını kana buladı kazaklar fırsat buldukça Çerkesya'da talan ve yağma hareketlerine giriştiler.

1800 - Batı Adigelerinin hemen hepsinin halk meclislerince yönetilmeye
başlanması.

1801 - İlk Çerkes tarihini yazan Neğume'nın (Şora) doğumu. Pyatigorsk
yakınlarındaki Neğume köyünde doğmuş daha sonra Kabardey'e yerleşmiştir.

1802 - Kabardey'de Sivil idarenin ordunun elinden alınarak din işlerine
bağlanması.

1804 - Ruslan Bek Mıssost'un Ruslara karşı ayaklanması.

1805 - Kabardey ayaklanmasını bastıran General Glasenapp'ın seksen Adige köyünü yakıp yıkması.

1806 - Abhazların Çar'a karşı ayaklanması

1807 -- Kabardey'de dini mahkemelerin yeniden kurulması

1808 - Abhazya'nın bağımsızlığını yitirmesi. Gürcistan'dan sonra Abhazya'da Ruslarca ilhak edildi

1809 - Kabardeylerin Çar'a karşı yeniden ayaklanmaları.

1810 - General Bulgakov'un Kabardey ayaklanmasını bastırması ve
önderlerinin cezalandırılması.

1811 - Rusların bir çok denemeden sonra Sucuk-kale'ye ulaşması ve yeniden inşa ettirmesi Kalenin Adigelerce kuşatılması sonucu Rusların bir yıl kalede tutsak kalması. Ruslar kaleyi terk ederken Adigeler kaleyi temelden yıkarlar.

1813 - Rusların Çerkesya'yı denizden kuşatmaya çalışması. Bunu
yapmalarındaki maksat Çerkeslerin Türklerle ticaretini önlemek ve bunun
sonucunda Ruslarla ticari ilişkiye girmelerini sağlamaktı. Böylece
Çerkesler savaş yapılmadan Rus yönetimine bağlanmış olacaktı.

1814 - Anapa Kalesi'nin Osmanlılarca yeniden onarılması.

1820 - Stavropol'un Ruslarca ele geçirilmesi.Böylece ovalara yerleştirilen Kazak köylülerinin Adigelerin baskılarından korunmaları sağlanmış oluyordu.

1822 - General Manca Vlassov'un Adigelere ani bir baskın düzenlemesi.
Adigeler Ruslarla aralarında saldırmazlık paktı bulunduğu için böyle bir
saldırıyı beklemiyorlardı. Ruslar, saldırmazlık paktını ihlal etmelerine
rağmen Adige savaş esirlerini geri verir, ölü ve yaralılar için tazminat
öder, gasp ettikleri malları da iade ederler.

1822 - Dağlarda yaşayan Kabardeylerin zorla ovalara yerleştirilmesi
Soylular bu zorunlu iskana karşı çıkarlar, Ruslar ise kölelere bağımsızlık
verirler.

1823 - Çarlık yönetimince Terek yöresinin istilasının tamamlanması. Bu
bölgenin bir bölümü Nalçik, diğer bölümü Vladikafkas idare merkezlerine
bağlanır. Böylece Kabardeyler, iki ayrı yönetim bölgesine ayrılarak
bölünürler.

1824 - General Yermelov'un ilk kez Karadeniz kıyısındaki Guda dağına dev
bir haç diktirmesi bundan sonra buranın adı "haçlı dağ" olarak anılacaktır.

1825 - Kabardey'den geçecek olan yeni askeri yol'un yapılmasını istemeyen
Çerkeslerin ayaklanması.

1825 - Neğuma Şora'nın ilk Adige alfabesini hazırlaması

1827 -- General Mençikof'un 1700 Adige savaşçısını Kuban bataklıklarında
boğdurması.

1828 - Elbruz geçidinin General Emanuel tarafından ele geçirilmesi

1829 - Edirne Antlaşmasının 4. maddesine göre tüm Çerkesya'nın Rus bölgesi olduğunun ve tüm hanların da Çar'a ait olduğunun Osmanlılarca kabul edilmesi. Ancak dağların iç kesimlerinde yaşayan Çerkeslerin büyük
çoğunluğu Osmanlıları tanımadıkları gibi, kıyı şeridindeki bir kısım Çerkes
ise sultanı sadece dini lider olarak kabul ediyor, siyasi bir bağlılık
duymuyorlardı. Buna dayanarak İngilizler, Edirne anlaşmasını kabul etmiyor, Çerkesleri bağımsız bir ulus olarak tanıyorlardı

1829 - Adigeler İstanbul'a yardım talebiyle bir heyet gönderirler. Bu talep Osmanlılarca reddedilir

1830 - Zanıko Sefer beye İngilizler tarafından vaat edilen silah yardımının gelmemesi. Aynı yıl Osmanlılarca gönderilen yardım malzemesinin
ise çok eski ve kullanılamaz olması nedeni ile hiçbir işe yaramaması. Gelen yardım sadece 15 top, 300 fıçı barut, 4 topçu subayından ibaretti. Toplar çok eski ve hantal, barut fıçılarının çoğu yarım gönderilmiştir.

1831 - Küçük bir Çerkes çiftliği olan "Kutlitze"nin Çar askerlerince işgal edilerek yakılması.

1832 - Socok-kale'nin ve Tzimise suyu kıyısındaki 50 hanelik bir Çerkes
köyünün Ruslarca topa tutularak yakılması. Bu köy Çerkeslerin ticaret
kapısı idi.

1833 - General Bergman komutasındaki 5 bin askerin 15 yelkenli ile gelerek Socok-kale'yi ele geçirmesi Bu harekatta 16 Osmanlı gemisi yakılmış ve 7 depo da havaya uçurulmuştur.

1834 - Çar ordusunun Shapsughlara karşı askeri operasyon başlatması
Olga-stanitsa ve Jelentsuk kalelerinin kurulması.

1834 - İngiliz büyükelçisi Lord Ponsonby'nin kendisini ziyarete gelen
Çerkes temsilcilerine bir bağımsızlık komitesinin hazırlanarak dünyaya
ilan edilmesini istemesi. Hazırlanan komite ve bildirisi Portfolio'da
yayınlanır.

1835 - Çerkeslerin Jelentzik'ten Anapa'ya yürümekte olan Rus kolordusunu imha etmeleri

1835 - Bu yıl da Rus ordusunun Çerkesya cephesindeki asker sayısı 594 bin
kişiden oluşmaktadır. Bu sayıya o zaman Çeçenistan ve Dağıstan'da hazır
bekletilen Rus askerleri dahil değildir.

1835 - Osmanlılının Çerkesya'ya gemi geçişini yasaklaması ve Trabzon
valiliğine bu yasağın uygulanması için yetki verilmesi

1836 - General Williaminof komutasındaki 20 bin kişilik ordu ile Socok
kaleyi ele geçirmek için harekete geçer. Çerkesler tarafından bozguna
uğratılır ve esir düşer. Ancak savaşın bittiğine dair bütün Çerkes
önderleri önünde yemin etmesi üzerine serbest bırakılır. Ancak general
yeminini unutarak yeniden savaşa katılır

1837 - Çar yönetiminin Kuzey Kafkasya'da ablukayı sıklaştırması. 12
kişilik geçici Çerkes hükümetinin kurulması. General Rosen Abhaz ve
Gürcü kökenli askerleri cepheden çekmek zorunda kalır, çünkü bu askerler Adigelere karşı savaşmak istemezler. Baron Rosen Zibelda ve Ardler dağlarını kuşatarak ele geçirir. İngiliz casusu Stanislaw Bell'in
İstanbul'dan Çerkesya'ya hareketi. Sefer Bey'in isteği ve İngilizlerin de
yardımı ile Ruslara barış teklifi için bir komite gönderilir, ancak Gn.
Williaminof bu teklifi reddeder. Abedzehler halk kurultayında kardeş
Adige halkına yardım kararı alırlar. Bjedughların Çar'a Asker vermeyi
reddetmeleri.

1838 - Büyük Kabardey bölgesi köylülerinin bağımsızlık isteği ile
ayaklanmaları 5 bin Çerkes savaşçısının Kuban'a doğru yürümesi. Deliliği ve acımasızlığı ile ünlü general Zass yakalanan Çerkes nöbetçisinin derisini diri diri yüzdürür. Hatukuayların katledilişini gören Bjedughların
Abazedchlere sığınması.  Çopson kalesinin Çerkeslerce kuşatılması.
Şase'de 21 Rus gemisinin demir atması Çerkeslerin savaş hazırlığına
başlaması. Çerkesya kıyılarının Rus gemilerinden topa tutulması.
Şase'ye çıkartma yapan Rusların barış istemesi. Bu çağrıya cevap verme
yetkisi verilen Stanislav Bell'in "Çerkeslerin savaş istediğini" yazması. Böylece Çerkes halkının ve vatanının kaderi bu kez de İngiliz çıkarlarına emanet edilmişti. Anapa yakınlarında kurulan bir Rus kalesinin ele geçirilmesi. Mensur komutasındaki 500 atlı savaşçı 19 Rus köyünü yerle bir eder, bu arada bir Rus süvari birliğini de imha eder.

1838 - Rusların Şapevska kalesini kurmaları. 30 adet yelkenlinin
Socok-kaleye gelip 2 gün süre ile çevredeki dağ ve tepeleri bombalamaları,
iki tümen askerin karaya çıkarak kale kurmaya başlaması. Abun
kalesinden Nikolaevski kalesine cephane götüren Rus birliğine Shapsughların saldırması ve Rus birliğinin üçte birinin imha edilmesi.  Rusların Tsemez kalesinden çıkarak Anapa'daki Rus birlikleri ile birleşmek istemesi ve Çerkeslerin saldırıları karşısında bu amaca ulaşamadan geri dönmeleri.

1839 - Şase kalesinin ele geçirilmesi. Ayrıca Vayia kıyısındaki bir diğer
kalenin ele geçirilerek yıkılması. Çerkes tarihinde ilk kez üç vatan
haininin ölüm cezası ile cezalandırmaları. Rusların kale inşaatlarının
bölge bölge sürmesi.

1840 - General Rayevski komutasındaki dört kalenin Çerkeslerin eline
geçmesi. Ne yazık ki, bu kaleler işgal edilmediği gibi yıkılmazda. Böylece
daha sonra Ruslar bu kaleleri onarırlar. Gagra'nın Kuzey'inde oturan
Cigetlerin Rus yönetimini kabul etmeleri. 100'e yakın Çerkes
thamadesinin vatana dönebilmek içi Sinop'ta bekletilmesi. Sinop'taki Osmanlı paşası Çerkesya'ya seyahati yasaklar. Rus konsolosu ise Rus pasaportu aldıkları takdirde gidebileceklerini söyler. Çerkes liderleri bu teklifi kabul etmezler. Çerkeslerin Abun, Lazarevski, Vayia, Golovin, Nikolayevsk Tuapse kalelerinin Çerkeşler tarafından geri alınması Çerkeslerin arka arkaya aldığı bu başarılardan teleşlanan Çar'ın Besarabya'daki Askeri birliklerini Çerkesya'ya taşır ve Sivastopol'da harp meclisi toplar.

1841 - Bu yıl içinde Çerkesya'da hiç bir askeri harekata girişilmemiştir.
Ancak ortaya çıkan Veba salgını çok sayıda Çerkes'in ölümüne neden olmuştur.

1842 - Çerkesya kıyılarına yanaşan 4 ticaret gemisinin Ruslarca batırılması Çopsın kalesinin Çerkesler tarafından ele geçirilmesi.

1843 - Kuban'da oturan Adigelerin yeniden savaşa başlamaları Şeyh
Şamil'in Naibi Mohaman Kabardey'de Cherzurdsen köyüne akın düzenler ancak başarılı olamaz ve Kabardeylerce öldürülür.

1844 - Şeyh Şamil 12 bin kişilik ordu ile Kabardey'e akın düzenler. Bazı
Adige köyleri Şamil'i destekler. Şamil açık ovada savaşmaktan çekindiği
için dağlara çekilir. Adigelerin bir çoğu Çeçenleri topraklarına çekmek
istemedikleri için tarafsız kalırlar. Şamil, Hacı Mehmet'in öldürülmesinden
sonra naibi Hacı Süleyman'ı Abedzechlere gönderir. Fakat o da gelenekler
yerine Şeriat'ı uygulamaya kalkışınca aynı akıbete uğrar.

1845 - Abhazya'nın tamamen Ruslar tarafından ilhak edilmesi Rus Sosyalist Petrasevski'nin Çar'a karşı yürüttükleri savaşta, Çerkesleri yazıları ile destekleyip Rus halkının da Çerkesleri desteklemesi için çağrılar yapması.

1846 - Şamil 20 bin süvari ile yeniden Kabardey'e saldırır. 60 Kabardey ve
20 Kazak köyünü yağmalayıp yerle bir eder.

1848 - Muhammet Emin'in Şamil'in 3.Naib'i olarak Abedzech'e gelmesi ve bu kez daha yumuşak bir yaklaşımla sözde Şamil'e bağlı, gerçekte ise Adige geleneklerine göre bir yönetim kurması. Shapsughların İslam dinini kabul etmemeleri üzerine M. Emin'in Shapsughlara karşı cihad çağrısı yapması ve bu çağrıya katılan 6 bin kişi ile Shapsughlara saldırıya geçmesi. (Ne ilginçtir ki, 500 kişinin öldüğü bu kardeş kavgasında her iki tarafın da komutanları Adige değildir. Sefer bey Tatar, M. Emin Dağıstan kökenlidir.) Uzun savaşlar sonunda M. Emin bölgede hakimiyetini kurar.

1849 - Wubıhlar da kardeş kanı akıtmamak için M. Emin'e katılırlar. Ancak
Shapsughlar gibi Wubıhlar da İslam dinini kabul etmezler.

1850 - Rusların Çerkesya kıyılarına uyguladıkları ablukayı gevşetmeleri
üzerine Çerkesya'ya dönen soylular ellerinde fermanlarla halkı Sultan'a
bağlanmaya teşvik ederler. M. Emin'i padişah düşmanı ilan ederek onunla
mücadele etmeye başlarlar ve böylece M. Emin tarafından kurulmuş olan
birlik dağılır.

1851 - Nalçik'te ilk Çerkes okulunun açılması. M. Emin'in 30 bin kadar
asker toplayıp yeniden Batı Çerkesya'nın tek hakimi haline gelmesi.

1852 - Rus orduları başkomutanlığınca Rus taraftarı olmayan Çerkeslerin
dış ülkelere seyahatlerinin yasaklanması.

1853 - Fransız ve İngilizler Kırım harbi için 12 bin süvari isterler Çerkesler bu isteği reddeder.

1854 - Fransız ve İngiliz donanmalarının Karadeniz'e girmesi. Rus hizmetinde çalışan Abhaz beylerinden general Serbesidze'nin Çar'dan kopması ve Sohum kale'yi kuşatarak geri alması.

1855 - Şecem ve Churmalsk'ta yaşayan Adige köylülerinin ayaklanması. Çar yönetimince Avrupa'dan Kafkasya'ya 400 bin asker gönderilmesi. Kafkasya'dan Osmanlıya 2. göç dalgası.

1856 - Kırım harbinin sona ermesi. İngilizlerce Çerkesler için istenen
hakların Fransızlar ve Osmanlıların ilgisizliği nedeniyle ve Osmanlı
delegesinin İngilizlerin Protestosuna neden olan "Kafkasya ile ilgili hiç
bir politik meseleleri olmadığını" söylemesi.

1856 - Çerkeslere yardıma gitmek isteyen Polonyalı birliklerin Osmanlılarca engellenmesi. Lapinski'nin İstanbul'dan topladığı, Polonyalılardan gelen yardımlarla birlikte Çerkesya'ya hareketi. Bölgede
aktif olarak Çerkesler yanında faaliyet göstermesi Muhammet Emin'in
Osmanlılarca tutuklanarak gönderildiği Şam'dan kaçarak Kafkasya'ya dönmesi ve birliklerinin başına geçmesi.

1857 - Küçük bir Adige birliği Ançır nehrini geçip 26 adet Rus gözetleme
kulesini ve evleri yakarlar.

1858 - M. Emin'in Çerkes asıllı bir subayı aracılığı ile Tuapse'de şeriat
kurmaya kalkışması. Bu subay genç bir kız ile onun rızası dışında
evlenmeğe kalkınca, halk galeyana gelir ve subayı linç ederek hocaları ve
kadıları öldürürler. Abedzechler M. Emin'den kopar. Çar birliklerinin Mazga'ya kadar olan bütün yolları işgal etmeleri.

1859 - General Philipson'un 30 tabur askerle Labe ile Şhaguaşe arasındaki
tüm bölgeyi zapt etmesi. Aguyips'te kuraklık. Kuban ovasında kolera.
Şamil'in Dağıstan'da durumun bozulduğunu ve kendisinin de Çerkesya'ya
gelmek istediğini M.Emin'e bildirmesi. M.Emin'in "sakın gelme Abadzechler şeriat istemiyorlar sen ise koyu şeriat taraftarısın, can güvenliğini garanti edemem cevabı üzerine vazgeçmesi. M. Emin ile birlikte hareket etme teklifinde uzlaşamayan Lapinski'nin Kafkasya'yı terk etmesi. Lapinski İstanbul'a döndüğünde Osmanlıların Çerkesleri top yekün Kafkasya'dan göç ettirerek Trakya'ya yerleştirme ve Balkanlarda bir set oluşturma planlarını öğrenir. Bunun yanlış olduğunu anlatır, fakat kimseye
dinletemez. Osmanlı yönetimi bu planın propagandası için de bir çok
fanatik Çerkes'i de Kafkasya'ya gönderir.

1860 - Kabardey nüfusun 1/8 kadarının Osmanlı topraklarına gitmesi. Her
biri 15 bin kişiden üç Rus ordusunun Shapsugh eyaletinde ilerlemeye
başlaması ve Shapsugh arazisinin adım adım ele geçirilmesi. Abhazların
Çar yönetimine karşı ayaklanmaları.

1861 - Rusya'da toprağa bağlı çiftçilerin serbest bırakılması. Serbest kalan
çiftçiler Çerkes toprağını işgal ederler ve Rus ordusu himayesinde yerleşirler.

1862 - Dache köyünün Rus birliklerince yerle bir edilmesi. Abedzechler
buna karşılık 4 Rus köyünü yakar, bir köyü ise tamamen haritadan
silerler. İstanbul, Paris ve Londra'ya giden Çerkes temsilcilerin Çerkesya'ya yardım edilmesini istemeleri. Ancak hiç bir destek bulamamaları.

1863 - Şamil'den sonra M. Emin'in de Ruslara teslim olması. Osmanlıların savaşın Ruslar lehine sonuçlanacağına inandıkları için hazırladıkları planı yürürlüğe koymaları ve gelen göçmenlerin Trakya'ya yerleştirilmesi.  Maykop'taki Rus karargahına gelen bir kısım temsilcilerin barış içinde yaşamak istediklerini ve kendilerine yer gösterilmesini istemeleri.

1864 - Yer yer şiddetli direnişler olmakla birlikte savaşın bütün ülke
genelinde Ruslar lehine dönmesi. Wubıhlar ve Abadzechlerin teslim olması..

1864 - 14 NİSAN ÇERKESYA'NIN TAMAMEN DÜŞTÜĞÜ KARA GÜN.

1864 - ÇERKESYA'NIN BOŞALMAYA BAŞLAMASI. (Rus askerlerinin acımasız tutumları ve Osmanlı propagandaları sonucu göçün hızlanması).