|
|
................... |
|
................... |
VIMAR
BIRSEY: İLK YAZAR VE YAYINCIMIZ |
Marite Jılase
Adige Psatle
Gazetesi Eğitim ve Bilim Bölümü Müdürü
Çeviri: HAPİ Cevdet Yıldız
Adge Psatle, 13 Mart 2008 |
|
|
................... |
|
................... |
Bu yıl, Adige yazı dilinin
5.yılını yeryüzündeki Adigeler olarak kutluyoruz. Bundan beş
yıl önce, Mart 2003'te Dünya Adige Khase (Хасэ) kuruluşunca,
14 Mart günü bir Kutlama Günü olarak kabul edilmiştir. Çünkü 14 Mart
1853 günü ilk Adigece yazılmış kitap yayınlanmıştı. "Адыгэбзэ
псалъалъэр" (Adigece Sözlük) adını taşıyan bu ilk Adigece kitap
büyük bir bilim insanımız olan Vımar BIRSEY (Бырсей Умар)
tarafından yazılmıştı.
Yüksek eğitimden geçmiş bilgin bir Adige aydını olan Vımar Bırsey
1807 yılında doğmuş, henüz 8 yaşında iken de kaçırılarak Osmanlı
ülkesine götürülmüş, Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'ya
satılmıştı. Kısa sürede çocuğun çok zeki biri olduğu anlaşıldı ve
böylece kendisine eğitim yolu açıldı (*). Bırsey, daha 18 yaşında
iken Fransızca, Tatarca, Türkçe, Farsça ve Arapça'yı öğrenmişti.
1825'te öğrenim görmek üzere Fransız başkenti Paris'e gönderildi.
Orada üç yıl Politeknik Enstitüsü'nde okudu. Ardından doğduğu
topraklara, Kafkasya'ya döndü. 1843’te Kafkasya'daki Rus Ordu
Karargahı'nda çevirmenlik görevine başladı. Ardından Stavropol
kentindeki bir okula, Adigece dersi başöğretmeni olarak atandı.
Öğretmenliği boyunca araştırma ve derleme çalışmaları da yaptı.
Bunlardan biri de sözünü ettiğimiz Adigece ilk kitap olan "Adigece
Sözlük"tür. Rusya Bilimler Akademisi’nden bilim adamları,
Adigece'de bulunan çok sayıda sesi, değişik harflerle ifade
etmenin sıradan bir şey olmadığını, bir yetenek ve başarı örneği
olduğunu vurgulamışlardı.
Bu büyük Adige bilgininin Adigece'ye ilişkin çalışmaları dilimizin
gelişmesinde, kuşkusuz önemli katkılar sağlamıştır. Günümüz
araştırmacıları ve bilim adamları hala Bırsey'in çalışmalarından
yararlanmaya devam etmektedirler.
Yeryüzündeki dillerin en eskilerinden biri olarak kabul edilen
Adigece, günümüzde önemli sorunlarla karşı karşıya; bu durum
Birleşmiş Milletler'in dillerle ilgili çalışma komisyonu
kayıtlarına da geçmiş durumda. Söz konusu BM belgelerine göre,
Adigece gelişen ve bir gelecek umudu vaad eden dillerden biri
değildir. Ayrıca Kızıl Kitap’ta gelişme umudu vaad eden Rusya
dilleri arasında Abhaz-Adige dillerinden hiçbiri yer almamaktadır.
Bu olumsuz durum,Adigece'nin gelişmesi için yoğun çabalar harcayan
sanat ve bilim adamlarımızı derinden kaygılandırmaktadır.
Adigece'nin koruma altına alınması ve yeniden eski konumuna
ulaştırılması (canlandırılması) amaçlı bir karar Kabardey Balkar
Cumhuriyeti Parlamentosu tarafından alınmıştır. Bu yıl birkaç (20
kadar okul -HCY) okulun ilk sınıflarında Adigece (ve
Karaçay-Balkarca -HCY) eğitime yeniden başlanmıştır. Bunun
Adigece'nin yeniden canlandırılması doğrultusunda atılmış kalıcı
bir ilk adım olmasını diliyoruz.
Adige aydını Şor NEGUME (1794-1844), halkımızın mutlu ve aydınlık
bir geleceğe kavuşması özlemi içindeydi: "Bugünkü ve gelecekteki
kardeşlerimden (yöneticilerden) tek isteğim, anadilimize aşk ve
sevgiyle bağlanacak yeni kuşaklar yetiştirmeleridir" diyordu. Bu
büyük bilim adamımızın bu yüce özlemini boşa
çıkarmamalıyız,"dilimizi yitirdiğimizde" ulusal varlığımızı
sürdüremeyeceğimizi "yaşayan her Adige insanının" (лъы зыш1эт
адыгэ псом) bilmesi gerekir.
(*) O
zamanki Osmanlı gericiliğine karşın, Kavalalı Mehmet Ali Paşa
Fransız uzmanlardan yararlanarak Mısır’da reformları ve Batı tipi
modern eğitimi başlatmış, büyük bir kalkınma faaliyeti içine
girmişti. Bu bağlamda Fransa’ya öğrenciler gönderiliyordu. HCY |
|
|
|
|
|
|
|