...................
...................
ABU ŞHALAHO: ÜNLÜ BİLİM ADAMI VE ADİGE YAZARI

Halid Hot
 Çeviri: HAPİ Cevdet Yıldız
Л1ыхъужъ маш1у (Yiğitlik Ateşi), Maykop, 1998
                         
...................
...................
Tanıdığın insan sayısı, seni tanıyanların birkaç katı ise, ayrıca seni hep iyi yönlerinle tanıyorlarsa, bu duruma ayrıca bir değer biçilemez, bu her şeyin üstünde bir mutluluk kaynağı sayılır. O zaman sen,   kişiliğine insanca bir değer katıyor, kendi yaşam yolunu güzelleştiriyor, sürekli yeniliyor ve yürüdüğün yolu daha düzgün hale getiriyorsun demektir. Zamanla bu değerler daha da gelişmekte ve güzelleşmekte, yaşam boyunca geride bırakmış olduğun izlerin değeri, daha da bir anlam kazanıyor demektir. Adışes oğlu Abu Şhalaho (Шъхьалахъо Абу Адышэс ыкъо) da işte öyle biridir.

Adigelerin yaşadığı bütün yörelerde Abu Şhalaho'yu tanımayanı yok gibidir. O’nu Adigeler dışında, yöremizde yaşayan Kazaklar, Ruslar, Ermeniler ve daha başkaları da tanırlar. O'nun adı, uzun bir süredir, Adigey Cumhuriyeti (AC) sınırları dışına taşmış, Rusya Federasyonu’nun (RF) değişik yörelerine de ulaşmış ve o, RF boyutunda tanınan biri olmuştur.

Abu Şhalaho’nun yazıları ve çalışma ürünleri RF düzeyinde binlerce kişi tarafından okunup değerlendirilmekte ve bilim adamları tarafından kaynak olarak kullanılmaktadır. Bunun böyle olduğuna bir çok kez ben de tanık oldum. Birini olsun size anlatmak isterim:1986 yılı yazıydı.  Moskova’da kurs görüyordum. Altay (*) Kray’da öğretmenlerin mesleki eğitimlerini geliştiren bir enstitüde Tatarca (нэгъоибзэ)  bölümün başkanı olan bir bayanla tanışmıştım. (Kadının adını ve soyadını anımsayamıyorum.) Adigey’den gelme bir Adige olduğumu öğrendiğinde kadın Abu Şhalaho’yu sordu. Elinde Şhalaho’nun Rusça olarak basılmış edebiyat kitapları vardı. Bunları gösterdi. Abu Şhalaho’yu yakından tanıdığımı söyleyince de çok sevindi. Kadın o sıralarda edebiyat üzerine bir doktora tezi hazırlıyordu. İncelediği kaynak yapıtlar içinde, Abu Şhalaho’ya ait olanları en çok beğendiğini, hazırladığı tez için de onları ana kaynak olarak kullandığını söyledi. Bunları duyunca çok sevinmiştim. Altay Kraylı bu Tatar (нэгъой) kadınının Abu Şhalaho adını bilmesi ve onun yapıtlarından yararlanması beni şaşırtmıştı. Sevinmiş halde, Abu Şhalaho’nun benim en sevdiğim kişilerden biri olduğunu, benim için onun yol gösterici bir yıldız değeri taşıdığını söylemiştim.

Abu Şhalaho’nun bilimsel çalışmalarından yararlanarak doktora tezini hazırlamakta olan bu kadının büyük bir biliminsanı düzeyine eriştiğinden eminim.

Abu Şhalaho sadece adı bilinen ve tanınan biri değildir. O, sevilen, sayılan, saygı gösterilen ve kendisiyle gurur duyulan biridir. ”Çalışırsan biftek yersin” (Улажьэмэ лыжъ пщхын) diyen eski bir Adige deyişi vardır. Söz konusu olan çalışmaksa o, dürüst ve yorulmak bilmez biçimde, doğru düzgün ve içtenlikli çalışan biridir. Çalışmalarına büyük bir değer veriliyor. O, yüreklerde sonsuz bir sevgi yeri edinmiş durumda.

Adışes oğlu Abu Şhalaho bir köylü ailesinin çocuğudur. Adigey’in Tevçoj rayonuna bağlı Veçepşıy (Очэпщый) köyünde, 19 Nisan 1929’da doğdu. Çocukluğu köyde geçti. Köy korusu ile Psekups (Псэкъупс) ırmağı arasında geçmiş olan bu çocukluk günleri, yaşamının en mutlu bir kesitini oluşturuyor.

Veçepşıy köyünden giderek, komşu Pç’ıhal’ıkuay (Пк1ыхьэл1ыкъуай) köyünde okudu. Daha sonra sırasıyla Adige lisesini ve eğitim enstitüsünün (şimdi üniversite) edebiyat fakültesini bitirdi, lisansüstü öğrenimini de tamamlayarak öğretmen oldu. O gün bugün, büyük bir istek ve azimle öğretmenlik mesleğini sürdürüyor. Abu Şhalaho’nun edebiyat üzerine yazdığı okul kitapları, halen Adige okullarının bütün sınıflarında okutuluyor, hazırladığı eğitim program ve yardımcı metot kitapları da eğitimcilerin başvuru kaynakları arasında.

Gençliğinde Tevçoj rayonu komsomol (parti gençlik) örgütünde de çalıştı.

Abu Şhalaho uzun yıllar boyunca Adige Eğitim Enstitüsü’nde (şimdi Adigey Devlet Üniversitesi-HCY) ders verdi. Öğrencileri tarafından ne denli sevilmekte olduğunu ayrıca belirtmeme gerek yok. Ben bunun da tanığıyım, çünkü onun beş yıl süresince öğrencisiydim ve o sevgi dolu anları yaşadım, her şeyi gördüm ve duydum. Anadilimizde yazılmış olan genç edebiyatımıza olan sevgimi, tamamıyla ona borçluyum, bu sevginin içimde kalıcı bir yer edinmesini sağlayan da odur.

Abu Şhalaho dilbilimleri doktoru ve profesörüdür. Tanınmış bir akademisyen, Adigey Cumhuriyeti bilim emekçisi ve RF Yazarlar Birliği üyesidir de. Edebiyat tarihi ve teorisi üzerine 8 değişik kitabı, ayrıca çok sayıda bilimsel makale ve incelemesi de vardır.

Abu Şhalaho’nun bilimsel makale ve yazıları, bölgemiz sınırlarını çoktan aşmıştır: Moskova’da ve büyük merkezlerde yayınlanan gazete ve dergilerde, Büyük Sovyet Ansiklopedisi ve Kısa Edebiyat Ansiklopedisi sayfalarında da yer almıştır bu yazılar.  “Çokuluslu Sovyet Edebiyatı Tarihi” ve  “Dünya Edebiyatı Tarihi” gibi ciltler tutarında olmak üzere Dünya Edebiyatı Enstitüsü tarafından yayınlanan yayınlarda da bilimsel çalışmaları yayınlanmaktadır.

Bugüne değin yorulmak bilmeden, çalışmaktan yorulmaksızın ve hiçbir şeyi eksik bırakmamaya özen göstererek bilimsel çalışmalarını sürdürdü ve halkı için didinip durdu. O şimdi Adigey Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Enstitüsü Edebiyat Bölümü Başkanı, ayrıca Adigey Devlet Üniversitesi’nde de edebiyat profesörü olarak öğretim üyesidir.

Abu Şhalaho’nun ilgi alanı  bilimsel ve eğitsel çalışmalarla da sınırlı değildir. Adigey Cumhuriyeti düzeyinde karşılaşılmakta olan tüm toplumsal sorunlarla da ilgilenmekte, dahası bununla yetinmemekte, her türlü ulusal sorunun çözümü için uğraş verenlerin en başında yer almaktadır. Adige Özerk Oblastı’nı Krasnodar Kray’a bağımlı olmaktan çıkarıp bağımsız bir cumhuriyet haline getirmek için uğraş verenlerin öncü kişilerindendi, öncülerden biri olmakla yetinmedi, en öne geçen biri idi de denebilir. O dönemde Adigey’in cumhuriyet olması talebini gündemine alan örgüt de Adige Khase Örgütü (Адыгэ Хасэ) idi, başkanı da Abu Şhalaho idi.

Abu Şhalaho birçok kez Tevçoj Rayon (ilçe) Meclisi ile Maykop Kent Meclisi üyeliğine seçildi, Adigey Cumhuriyeti Adige Khase (Хасэ) Örgütü Başkanı ve Dünya Çerkes Birliği üyesi olarak da çalıştı.

Abu Şhalaho genç Adige Cumhuriyeti’nin anayasasına kavuşması için etkin uğraş veren kişilerden biriydi. Parlamento’da oluşturulan Anayasa Komisyonu üyesi idi. Adigey Cumhuriyeti Anayasası’nın hazırlanması, ona biçim verilmesi ve kabul edilmesi çalışmalarına önemli katkılarda bulundu. Adigey Cumhuriyeti Parlamentosu’nun Uluslararası İlişkiler Komitesi üyeliğine de seçildi, Parlamento’da yapılan çalışmalar, alınan kararlar ve önemli belgeler gibi konularda kamuoyunu sürekli olarak bilgilendirdi.

Adigey Cumhuriyeti Adige Khase ve Dünya Çerkes Birliği Örgütü başkanlıklarını birlikte götürdü. Halen ülke içi ve dışı toplantılara katılmakta, ulusal sorunumuzun en adil bir çözüm biçimine bağlanması için çalışmalarını sürdürmektedir.

Abu Şhalaho’nun söz ve söyleşilerini dinleyenler, yazılarını okuyanlar, Adige dilinin ne denli güçlü, zengin ve çarpıcı güzellikte bir dil olduğunu görmekte ve yaşamaktadırlar; sorun o noktada sona ermemekte, anadili sevgisinin tohumları yüreklere serpilip yeşermekte, insan Abu Şhalaho’dan bir duyduğunu bir ömür boyunca belleğinden silememektedir.

Abu Şhalaho ve diğer değerlerimiz, ulusumuzun yüz akılarıdır, onlar akıl ve bilgi dolu kişilerdir, onlar ulusumuzun parlak emekçileri, güç ve gurur kaynaklarıdırlar.

Abu Şhalaho bilim dünyasında en çok bir edebiyat eleştirmeni olarak ad yapmıştır. Güçlü bir eleştirmen de olsa,  birçok sanatsal yapıta imza atmaktan da geri kalmamıştır. Abu Şhalaho’unun yazmış olduğu bir dizi öykü,  Maykop’ta Adigece olarak haftada 5 gün yayınlanan “Adige Mak” (Адыгэ макъ) gazetesi sayfalarında da yer almıştır. Bu da, onun,  aynı zamanda usta bir öykü yazarı da olduğunu göstermektedir. Bu gerçeği bu kitapta yer almış olan öyküleri okuyacak olan herkes görebilir.

Yazar ilk öykü kitabına “Yiğitlik Ateşi” (Л1ыхъужъ Маш1у) (**) adını vermiş bulunuyor. Bu kitabın ulusun ruh ve karakterine ilişkin doğru bir yanıt olduğuna kuşku yoktur.

Onu tanıyan herkes, Abu Şhalaho’yu ulusun ateşli bir Yiğit evladı olarak benimsemiştir. Bu yiğitlik üzerine yakılmış ateşin hiç sönmemesini, onun ışıltılarının daha da yükselmesini ve her yeri aydınlatmasını, Adige Ulusunun karşısında parıldayıp durmasını diliyorum.


(*) Altay Kray,  Sibirya’da bir kray ve aynı adlı bir cumhuriyet. -HCY
(**) Kitapta yer alan  öyküleri sunmaya çalışacağız. -HCY