Adige dilbilimi, Adige tarihi
hakkında NEGUME Şore pek çok iş yaptı. NEGUME Şore'nin
dedesinin babası Abzegh bölgesindendi. Ancak ХVIII nci
yüzyılın ikinci yarısında Kabardey’e göç etti. Şore’nin babası
fakirleşmiş bir work idi. Şore Dağıstan’da Enderi isimli
bir köyde medrese eğitiminden iyi bir dereceyle geçti. Ardından
bir müddet kendi köyünde hocalık yaptı. Fakat daha sonra din
işlerini bırakıp bilimsel çalışmalara kendini verdi. Şore Arapça,
Türkçe Farsça ve komşu halkların dillerini biliyordu.
Çeşitli konularda elde ettiği bilgiler neticesinde dine karşı bir
soğukluk içinde olduğunu ‘Adige Milletini Tarihi’ isimli eserine
göz attığımızda fark ediyoruz. Bu eserinde ateş ve kılıç zoru ile
Adigelerin İslam dinine sokulduklarını belirtiyor...
NEGUME Türkiye’den ziyade Rusya tarafını daha düzgün olarak
buluyordu. Rusça ve Rus Edebiyatı’nı öğrenmeğe özeniyordu. Bununla
birlikte milleti için yazmağı bilimsel çalışmalar yapmağı
arzuluyordu. Bunu gerçekleştirmek için bir eğitimden geçmesi
gerekiyordu. Fakat Şore böyle bir olanağa sahip değildi. Olası tek
olanak Rus ordusuna katılmaktı. Bunun üzerine1818 yılında Rus
ordusunda görev alır. Rusça’yı kısa sürede öğrendi.
Çok dil bilmesinden dolayı Kafkas kordonu merkez karargahında
tercüman olarak, ardından 1. Kazak Bölüğü vakanüvisi olarak görev
alır. Kemerinde kılıç, kama, tabanca (kısa namlulu tüfek),
heybesinde kitaplar defterler. Askerlik vazifesinin yanında
durmadan yazıyor çiziyor, eğitimini ilerletiyor... Bu şekilde
öğrencilikten sıyrılıp öğreticiliğe geçiş yapıyor.
Rehin olarak (аманат) Ruslara verilmiş Adige çocuklar için
Nalçik’te açılan okula öğretmen olarak 1828 yılında atanır. Burada
uzun sürmeyen görevinin ardından Petersburg’ta bulunan
Kafkas-Dağlı Birliği’ne 1830 yılında atanır. 1835 yılına kadar
burada görevine devam eder. 1835 yılında ise Süvari subayı olarak
Tiflis’e tayin edilir...
NEGUME, askeri görevler ve farklı farklı pek çok vazifeyi
başarıyla yerine getirdi ise de her zaman yüreğinde, bir okul açıp
halkını aydınlığa ulaştırma özlemi vardı. Bu arzu ile Adige
alfabesi oluşturmuş; ‘Adige Gramatiğine Başlangıç’, ‘Çerkes
Öyküleri’, ‘Adige Olusu Tarihi’ adlı eserlerini yazmıştır. Ancak
NEGUME ideallerini gerçekleştirmeğe muvaffak olamamıştır. 10 (22)
Haziran 1844 yılında yazdığı eserleri bilimler akademisine
göstermek için gittiği Petersburg’ta kimseyle görüşme imkanı
bulmadan vefat etmiştir.
NEGUME’nin eserlerinden bir kısmı ölümünün ardından basıldıysa da
pek çoğu elyazması olarak tamamlanmamış çalışmalar halinde
bulunuyor. NEGUME’nin yazdığı gramatiğin nerede olduğu bilinmeden
aradan geçen 100 yılın ardından bulunan eserin Adige dilbiliminin
öğrenilmesi açısından büyük önemi vardır.
Günümüzde NEGUME’nin yazdığı bilimsel çalışmaların insanlara
ulaştırılması yönünde pek çok çalışma yapılmıştır. 1958 yılında
Adige tarih bilimi için eşsiz kıymete haiz ‘Adige Ulusu Tarihi’
adlı eseri Kabardeyce ve Rusça Nalçik’te basılmıştır. 1956 ve 1959
yıllarında ‘Dilbilimsel Çalışmalar’ adlı eseri iki kısım olarak
yine aynı kentte basılmıştır. |