...................
YAHUDİ YAŞAMI

Projetaladin.org

                         
...................
...................

Yahudi kanununa göre insan ruhu doğumdan önce var olduğu halde hayat doğumda başlar. Yahudilik "doğuştan içimizde olan günah" kavramına kesinlikle karşıdır. Yahudilik inancına göre çocuklar saf ve günahsız doğar. Sezaryen doğum Yahudilikte kabul edilir, çünkü annenin hayatı başta olmak üzere annenin ve bebeğin hayatını kurtarmak için yapılan her şey serbesttir. Kürtaj annenin hayatının tehlikede olduğu durumlar dışında yasaktır.

Bir çocuk doğduğunda babası ilk fırsatta sinagogda Tevrat okuma kutsamasıyla onurlandırılır. Bu kutsamada bebeğin ve annenin sağlığı için de bir dua okunur. Yeni doğan bebek kız ise adı o sırada konur. Oğlan bebeğin adı sünnet töreni (Brit Mila) sırasında konur.


Sünnet

Yahudilikteki bütün emirler, yükümlülükler arasında evrensel olarak en çok uygulananı "Brit Mila", tam tercümesiyle ‘sünnet sözleşmesi'dir. Dinin başka hiç bir şartını uygulamayan en laik Yahudiler bile hemen her zaman sünnet kurallarına uyarlar.

Sünnet çocuk sekiz günlük olduğunda, gün içinde yapılır. Diğer dini emirler, yükümlülükler gibi, sünnet de sağlık nedenleriyle ertelenebilir. Sünnet, bu kanunu bilen bu konuda eğitim almış ve cerrahi konularda deneyimli dinibütün bir Yahudi olan bir "Moel" tarafından yapılır. Yahudi olmayan bir doktorun yaptığı sünnet haham onu kutsasa da geçerli bir "Brit Mila" değildir, çünkü derinin kesilmesi işlemi dindar, dinibütün bir Yahudi tarafından yapması gereken dinsel bir törendir.


Bar Mitzva ve Bat Mitzva

"Bar Mitzva" ‘buyruğun oğlu', "Bat Mitzva" da ‘buyruğun kızı' demektir. Bu terim bir çocuğun yetişkin yaşa gelmesi anlamındadır, ancak genelde bu geçiş dönemi törenini anlatmak için kullanılır.

Yahudi kanununa göre çocuklar dini şartları uygulamakla yükümlü değildir; buna rağmen ileride bu gereklilikleri yerine getirmek için çocukluk yıllarında öğrenmeleri ve tatbik etmeleri teşvik edilir. Oğlanlar 13, kızlar da 12 yaşından itibaren bu emirleri yerine getirmelidirler. Bar Mitzva töreni resmi bir şekilde bu geçişi simgeler. Bunun yanında ayinleri yönetebilmek, minyan (bazı dualar için gerekli en az 10 yetişkin erkek) içinde sayılabilmek, (dini açıdan) resmi anlaşmalar yapabilmek, mahkemede tanıklık edebilmek ve evlenebilmek hakları da gelir.

Yahudilerde oğlanlar 13 yaşına varınca otomatik olarak Bar Mitzva, kızlar da 12 yaşında Bat Mitzva kabul edilir. Bu hakları ve sorumlulukları kazanmaları için bir törenden geçmeleri gerekmez. Günümüzde yapılan tören ve kutlamalar geçtiğimiz yüzyıla kadar duyulmamış olaylardı.
Birçok kişi 12 ve 13 yaştaki bir insanın yetişkin olarak kabul edilmesini zirai toplumlardan kalma demode bir fikir olarak görür. Ancak Bar Mitzva kavramı her konuda tam bir yetişkinlik, çalışma hayatına atılma, kendi başına yaşamak veya evlenip çocuk sahibi olmakla ilgili değildir. Talmud bunu çok iyi açıklar. Bar Mitzva bir kişinin hareketlerinden kendisinin sorumlu olmaya başladığı ve buluğ çağına geldiği yaştır.


Evlilik

Tevrat'ta evlilik işlemleri ile ilgili çok az yönlendirici bilgi bulunur. Eş bulma yöntemi, düğün töreninin şekli ve evlilikte ilişkiler Talmud'da anlatılır.
Talmud'a göre bir oğlan çocuğuna hamile kalınmadan 40 gün önce göklerden bir ses doğacak çocuğun ileride kimin kızıyla evleneceğini duyurur. - Tam anlamıyla, cennette yapılmış bir eşleştirme!
Talmud bir kadınla evlenmenin üç yolunu açıklar: ‘Para karşılığı', ‘bir anlaşma' yoluyla ve ‘cinsel ilişkiyle'. Genelde bütün bu üç şart da yerine geldiği halde bağlayıcı bir evlilik için sadece bir tanesi yeterlidir.
Birinci yol olan ‘para karşılığı', nikâh yüzüğüyle yerine getirilmiş olur. Kadının ‘para'yı kabul etmesi, erkeği kocalığa kabul edişini simgeler. Her halükarda Talmud bir kadının ancak kendi rızası ile evlendirilebileceğini belirtir.

Düğün töreninde damat geline ‘evlilik anlaşması' olan "Ketuba"yı verir. Erkeğin evlilik boyunca karısına olan sorumlulukları, ölüm halinde mirasın paylaşılması, çocukların geçimi ile ilgili sorumluluklar, hatta boşanma durumunda kadına verilecek nafaka dahi Ketuba'da yazılıdır. Ketuba bir hattat tarafından yazılıp, çoğu zaman evlerin duvarlarını süsleyen güzel bir kaligrafi örneğidir.
Evlilik işlemi iki aşamada gerçekleşir. "Kiduşin" (genelde ‘nişanlılık' diye çevrilir) ve "Nisuin" (nikâh, evlilik). Kiduşin sadece ölüm ve boşanmayla feshedilir. Ancak Kiduşin döneminde çiftler birlikte yaşamazlar; evliliğin getirdiği karşılıklı sorumluluklar ise, Nisuin tam olarak gerçekleşmeden başlamaz.

Geçmişte, Kiduşin ve Nisuin arasındaki süreç en az bir yıl olurdu. O süre içinde damat yeni ailesi için bir ev hazırlardı. Günümüzde genelde bu iki tören aynı anda yapılıyor.

Yahudi kanununa göre evlilik iki kişi arasındaki özel bir ‘anlaşma' olduğu için bir hahamın veya başka bir dini yetkilinin varlığını gerektirmez. Ancak, genellikle bir haham huzurunda yapılır.


Yahudi Düğün Töreni

Geleneğe göre gelinle damat düğünden önce bir hafta boyunca görüşmemelidir. Düğün sırasında sinagogda çok neşeli kutlamalar olur. Çoğu zaman gelinle damada olayın tatlılığını simgeleyen şekerler atılır. Geleneksel olarak gelinle damat düğünden bir gün önce oruç tutar.
Törenden önce gelin, Rebeka'nın İshak'a yüzü örtülü olarak getirilişini simgeleyen duvakla yüzünü kapatır.

Tören yaklaşık 20-30 dakika sürer. (Aşkenaz geleneğinde) Gelin iki anneyle birlikte girip damadın etrafında döner. Şarapla iki kutsama yapılır: birincisi şarabın kutsanması, ikincisi de evliliğin yükümlülüklerine ilişkin kutsamadır. Erkek yüzüğü kadının parmağına takar. Kiduşin bitince Ketuba yüksek sesle okunur.

Gelinle damat dört sopayla tutturulmuş bir kumaş veya ebeveynlerinin tuttuğu dua şalından (tallet) yapılan, birlikte oturacakları evi simgeleyen "Hupa" altında dururlar. Hupa'nın önemi o kadar büyüktür ki, bazen düğün töreni hupa'yla özdeşleştirilir. Törende gelinle damat "minyan" (10 yetişkin Yahudi erkek) huzurunda yedi tane kutsama duası okurlar. Daha sonra çift şaraptan bir yudum alır. Damat, Kudüs'teki tapınağın yıkılışının simgesi olarak bir bardağı (ya da küçük bir cam parçasını) sağ ayağıyla ezer. Damadın gelini evine getirişinin simgesi olarak, kısa bir sure için yeni evli çift özel bir odada yalnız kalırlar.

Düğün bir kutlama yemeğiyle devam eder. Neşeli müzik ve dans düğünlerin geleneksel bir parçasıdır.


Evlilik Hayatı

Tevrat ve Talmud'a göre bir erkek birden fazla kadınla evlenebilir, ancak bir kadın birden fazla erkekle evlenemezdi. Çok eşliliğe izin verildiği halde bu hiç yaygın değildi. Talmud'ta hiç bir zaman birden fazla eşli bir Haham adı geçmez. 1000 yıllarında Aşkenaz Yahudiler, Hıristiyan kültürünün baskısıyla çok eşliliği yasakladılar. Bazı İslam ülkelerinde yaşayan Sefarad Yahudiler arasında çok eşliliğe izin yirminci yüzyılın ortalarına kadar devam etti.

Bir koca karısına yiyecek, giyecek ve cinsel ilişki sağlamakla yükümlüdür. Evlilikte cinsel ilişki erkeğin değil, kadının hakkıdır. Bir erkek karısını cinsel ilişkiye zorlayamaz, karısını hiç bir şekilde taciz edemez.

Bir kadın evliliğe getirdiği malın esas sahibidir, ancak kocanın bu malı yönetme ve bunun kârını kullanma hakkı vardır.

Yahudi kanununa göre evlilik yaşı oğlanlar için en az 13, kızlar için en az 12 olmasına rağmen, orta çağlarda çok sık görüldüğü gibi Kiduşin, evlilik yaşından daha önce yapılırdı. Talmud erkeklerin 18 yaşında ya da 16-24 yaşları arasında evlenmesini tavsiye eder. Günümüzde Yahudi gençler yirmi yaşından önce çok nadir evleniyorlar.


Boşanma

Yahudilik "hatasız" boşanma kavramını binlerce yıl önce kabul etti. Yahudilik genelde, bir çiftin devamlı kavga ederek acı içinde yaşamaktansa boşanmasının daha doğru olduğunu savunur. Yahudi kanununa göre bir erkek karısını herhangi bir nedenle veya hiçbir neden göstermeden boşayabilir. Hatta Yahudi kanunu, bazı durumlar karşısında boşanmayı gerekli kılar: bir koca evlilik dışı ilişkiye giren karısını affetse bile boşamakla yükümlüdür. Genelde Yahudilikte boşanma zordur. Boşanma işleminin ayrıntıları karmaşık ve usandırıcıdır.


Yaşam

Yahudilikte yaşam hemen her şeyden daha değerlidir. Talmud'a göre bütün insanlar tek bir insandan geldiği için bir kişinin canını almak bütün insanlığı yok etmek, ve bir insanın hayatını kurtarmak da bütün dünyayı kurtarmak gibidir. 613 emir arasında sadece cinayet, putperestlik, yakın akraba ile cinsel ilişki ve zinayı yasaklayan kanunlar, insan hayatını kurtarmak pahasına bile çiğnenemez. Bunların dışındaki kanunları, bir insan hayatını kurtarmak uğruna ihlal etmek serbesttir, hatta teşvik edilir.

Hayat o kadar değerlidir ki, Yahudilerin ölümü çabuklaştırıcı herhangi bir şeyi yapmaları yasaktır. İntihar Yahudi kanununda kesinlikle yasaktır.


Ölüm

Yahudilikte ölüm, şanssızlık sonucu yaşamın erken bir döneminde bile gelse, bir felaket olarak görülmez. Ölüm doğal bir süreçtir. Yahudiler hayat gibi ölümün de bir anlamı olduğuna, Tanrı'nın planının bir parçası olduğuna inanırlar. Ayrıca Yahudiler ölüm sonrası bir hayatın varlığına ve dünyadaki yaşamında doğru olan insanların ödüllendirileceğine inanırlar.

Yahudilikte yas dönemine ilişkin uygulamalar geniştir, ancak ölümden nefret etmeyi veya ölüm korkusunu içermez. Ölüm ve yasla ilgili uygulamaların iki amacı vardır: ölüye saygı göstermek ve arkasında bıraktığı, onu özleyecek olan kişileri teselli etmek.

 
1     2     3     4