DİPNOTLAR
9) Bu kitabın
15-52. sayfalarına bakınız. -Ed.
10) Paris'ten L. Vl.37) imzasını kullanan kişiye göre, bu
sözcük Marksist değilmiş. Adı geçen L. VI., eğlendirici biçimde "superklug"
bir kimse (bunu alaylı bir üslupla "aşırı ölçüde zeki" diye
çevirebiliriz). "Aşırı ölçüde zeki" L. Vl., anlaşıldığına göre,
asgari programımızdan "nüfus", "halk", vb. gibi sözcüklerin (sınıf
savaşımı bakımından!) çıkarılması gereği üzerinde bir inceleme
kaleme almak niyetindeymiş.
11) Eğer Norveç ulusunun çoğunluğu krallıktan yana iken,
proletarya, cumhuriyetten yana idiyse, o halde genel bir biçimde,
Norveç proletaryası önünde iki yol açılıyordu: ya koşullar
olgunlaşmışsa, devrimi yapmak, ya da çoğunluğa boyun eğmek ve uzun
bir propaganda ve ajitasyon çalışmasına girişmek.
12) Bkz: Londra Kongresine ilişkin Alman resmi raporu:
Verhandlungen und Beschlüsse des internationalen sozialistischen
Arbeiter- und Gewerkschafts-Kongresses zu London, vom 27. Juli bis
1. August 1896, Berlin 1896, s. 18 ("Londra'da 27 Temmuzdan 1
Ağustos 1896'ya Kadar Süren İşçi Partileri ve Sendikaları
Sosyalist Enternasyonali Kongresinin Kararlarının Tutanakları",
Berlin 1896, s. 18). Enternasyonal kongrelerinin kararlarını
içeren bir Rusça broşür vardır ki, bunda "kendi kaderlerini tayin
etme" yanlış olarak "özerklik" şeklinde çevrilmiştir.
13) 1863'te isyan eden Polonyalı soylunun ve Polonya
hareketinin önemini (Marx gibi) değerlendirebilen Rusya devrimci
demokratı Çernişevski'nin tutumlarını, çok daha sonra ortaya çıkan
ve bu soyluların savaşımının Rus demokrasisi için taşıdığı önemi
anlayamayacak kadar Polonyalı soyluya karşı haklı bir kin duyan o
barbar, uyuşuk, dar görüşlü, gübre yığınına bağlı köylünün
görüşünü ifade eden Ukraynalı küçük-burjuva Dragomanov'un
tutumuyla kıyaslamak çok ilginç bir tarih çalışması olur, (Bkz:
Dragomanov tarafından yazılan, Tarihsel Polonya ve Büyük-Rus
Demokrasisi) Dragomanov, ulusal-liberal olunca, Bay P. Struve'nin
coşkun kucaklamalarına hak kazanmış bir kimsedir."
14) 3 Haziran 1867 tarihli, Marx'ın Engels'e yazdığı
mektuba da bakınız: "Times'ın yayınladığı Paris haberinden,
Parislilerin Polonya lehinde ve Rusya'ya karşı çıkışlarını büyük
bir hoşnutlukla öğrendim. … Bay Proudhon ve küçük doktrinci kliği,
Fransız halkı değildir elbet."
15) (Her ne kadar soyut olarak konuştuğumuzda. her ikisi de
"kendi kaderini serbestçe tayin etme" kavramına girerlerse de)
"Ulusların Kendi Kaderlerini Tayin Etme" hakkının niçin
sosyal-demokrat açıdan ne federasyon, ne de, özerklik anlamına
gelemeyeceğini kavramak zaten kolaydır. Federasyon hakkı, genel
olarak ele alındığında, saçma bir şeydir, çünkü federasyon iki
taraf arasında bir antlaşmadır. Marksistler, programlarına, genel
olarak, federalizmin savunmasını kesin olarak alamazlar: böyle bir
şey söz konusu edilemez. Özerkliğe gelince, Marksistler, özerklik
"hakkını" değil, türdeş olmayan ulusal bileşimi ve coğrafi ve
diğer koşulları kesin değişiklikler gösteren bir demokratik
devletin genel, evrensel ilkesi olarak özerkliğin kendisini
savunurlar. Onun için "ulusların özerklik hakkını" tanımak
"ulusların federasyon hakkını" tanımak kadar saçma bir şey olur.
16) 1913 yazında toplanan Rus Marksistleri kongresinde,
Polonyalı Marksistlerin yalnızca istişari oya sahip bulundukları,
ve ulusların kendi kaderini tayin etme hakkı (ayrılma hakkı)
üzerinde, genel olarak, bu hakka karşı oldukları için hiç oy
vermedikleri bize bildirilmektedir. Kuşkusuz, Polonyalıların böyle
davranmaya ve Polonya içinde ayrılmaya karşı bir ajitasyon
yürütmeye hakları vardı ama Trotski'nin sözünü ettiği şey, bu
değildir, çünkü Polonyalı Marksistler, 9. maddenin "programdan
çıkarılmasını" istemediler.
17) Bkz: Özellikle Bay Levinski'nin Galiçya' da Ukraynalı
İşçi Hareketinin Gelişmesi Üzerine Kısa İnceleme adlı kitabına Bay
Yurkeviç'in önsözü, Kiev 1914.
18) Bütün-Rusya Marksistlerinin ve öncelikle Rus
Marksistlerinin, ulusların ayrılma hakkını tanımalarının, şu ya da
bu ezilen ulusun Marksistlerinin ayrılmaya karşı propaganda
yapmalarına engel oluşturmadığı kolayca anlaşılır; nasıl ki,
boşanma hakkının tanınması, şu ya da bu durumda, boşanma aleyhine
propagandadan bağımsız bir şey değilse. Onun için biz, bugün,
Semkovski ile Trotski tarafından "kızıştırılan" muhayyel
"çatışma"yı alaya alacak olan Polonyalı Marksistlerin sayısının
durmadan artacağına inanıyoruz.
19) Örneğin eskiden soylulara özgü olan, sonra burjuva
nitelik alan ve daha sonra da köylü olan Polonya
milliyetçiliğindeki değişimleri izlemek pek ilginç olurdu. Das
polnische Gemeinwesen in preussischen Staat (Prusya,'da
Polonyalılar -Rusça çevirisi vardır) adlı kitabında, bir Alman
Kokoşkin'inin görüş açısını benimseyen Ludwig Bernhard, çok
karakteristik olan bir olayı anlatıyor: milliyetleri, dinleri,
"Polonya" toprağı uğruna savaşım veren Polonyalı köylülerin
kooperatiflerinin ve öteki derneklerinin sıkı bir birleşmesi
biçiminde Almanya'daki Polonyalıların bir çeşit "köylü
cumhuriyeti" kurmaları. Alman boyunduruğu, Polonyalıları
birleştirdi. İlkin soylular arasında, sonra burjuvazide ve ensonu,
(özellikle 1873'te Almanların okullarda Polonya diliyle eğitime
karşı çıkmalarından sonra) köylü yığınlarında milliyetçiliği
körükleyerek, onları kendi ulusal benliklerine çevirdi. Rusya'da
da tutulan yol aynı yoldu ve söz konusu olan, yalnızca Polonya
değildir.
AÇIKLAYICI NOTLAR
32) Söz konusu program, Rus Sosyal-Demokrat İşçi
Partisi'nin 1903 yılındaki II. Kongresinde kabul edilen
programdır. -s. 54.
33) Die Neue Zeit ("Yeni Zamanlar") - Alman sosyal-demokrat
dergisi; 1883'ten 1923'e kadar Stuttgart'ta çıktı. 1885 ile 1895
arasında Neue Zeit, F.Engels'in birçok yazılarını basmıştır.
Engels, derginin yazı kuruluna sık sık uyarmalarda bulundu ve
Marksizm'den sapmalarından ötürü eleştirdi. 1895'ten sonra
Engels'in ölümünü izleyen yıllarda, dergi sistemli olarak
revizyonist yazılar yayınladı. 1914-1918 Emperyalist Dünya Savaşı
sırasında, merkezci, Kautskici bir tutum benimsedi,
sosyal-şovenleri destekledi. -s. 56.
34) Nauçnaya Mysıl ("Bilimsel Düşünce") 1908'de Riga'da
yayınlanan Menşevik eğilimli dergi. -s. 56.
35) Bkz: Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, Sol Yayınları,
Ankara 1978, s. 784, dipnot. -s. 58.
36) Russkaya Mysıl ("Rus Düşüncesi") - Liberal burjuvazinin
aylık dergisi; 1880'de, Moskova'da yayına başladı. 1905
Devrimi'nderı sonra, Kadet partisinin sağ kanadının organı oldu.
Lenin, Russkaya Mysıl'ı, bu dönemde, "Kara-Yüzlerin Düşüncesi"
olarak adlandırır. 1918'in ortalarına doğru yayını yasaklandı. -s.
65.
37) L. Vl.(Vladimirov) - M. Seynfinkel'in takma adı. -s.
74.
38) Burada Lenin, "Çarlık Hükümeti" yerine "bürokrasi"
terimini kullanmaktadır. -s. 77.
39) 3 (16) Haziran 1907 hükümet darbesi, gerici bir hükümet
darbesidir: Çar hükümeti, İkinci Dumanın dağıtılmasını emretmiş ve
parlamento seçimleriyle ilgili yasayı değiştirmişi. Bu yeni yasa,
toprak sahipleriyle sanayi ve ticaret burjuvazisinin
temsilcilerinin. sayısını gözle görülür ölçüde artırırken,
köylülerin ve işçilerin temsilcilerinin, zaten az olan sayısını
azaltıyordu. Yasa, Rusya'nın Asyalı halklarının çoğunluğuna oy
hakkı tanımıyor ve Polonya ve Kokaz halkının temsilcilerinin
sayısını yarıya indiriyordu. Bu yasa sayesinde seçilen Üçüncü
Duma, 1907 Kasımında toplandı ve kara-yüzler ve Kadet bloğuna
mutlak bir üstünlük sağladı. 3 Haziran hükümet darbesi, "3 Haziran
rejimi" adıyla tanınan Stolipin gericiliği dönemini başlattı. -s.
77.
40) Oktobristler ya da 17 Ekim Birliği - Büyük sanayi
burjuvazisinin ve topraklarını kapitalist biçimde işleten büyük
toprak sahiplerinin karşı-devrimci partisi, 1905 Kasımında
kuruldu. 17 Ekim bildirisini sözlü olarak tanıyan oktobristler,
çar hükümetinin iç ve dış siyasetini kayıtsız şartsız
desteklediler. Oktobristlerin liderleri, büyük sanayici A. Guçkov
ile çok geniş arazilerin sahibi M. Rodziyanko idi. -s. 77.
41) İlericiler - Devlet Duması seçimlerinde "partisizlik"
sloganıyla burjuva ve toprak sahipleri grup ve partilerinin
üyelerini birleştirmeye çalışan monarşik liberal burjuvazinin
siyasal grubu. Kasım 1912'de, ilericiler aşağıdaki programla kendi
öz partilerini kurdular: düşük ödentili, paralı seçmenliği kabul
eden bir anayasa; küçük reformlar; sorumlu bakanlık, yani Dumaya
karşı sorumlu bir hükümet; devrimci hareketin bastırılması. -s.
77.
42) Reç ("Söz") - Kadet partisinin merkez organı, günlük
gazete; 1906 Şubatından itibaren Petersburg'da çıktı. 26 Ekim (8
Kasım) 1917'de Petrograd Sovyet'i devrimci askeri komitesi
tarafından yasaklandı. 1918 Ağustosuna kadar başka adlar altında
yayınlandı. -s. 78.
43) Pravda ("Gerçek") - Bolşeviklerin, günlük legal
gazetesi; Petersburg'da çıkıyordu; 1912 Nisanında Petersburglu
işçilerin girişimiyle kuruldu. İşçilerin yığınsal gazetesi olan
Pravda, işçilerden toplanan paralarla basılıyordu. İşçi sınıfından
muhabirler ve yazarlar gazetenin çevresinde toplanıyordu. Tek bir
yıl içinde Pravda, işçi muhabirlerinin yazdığı 11.000'den çok
makale yayınladı. Günlük baskı sayısı 40.000'i, bazen 60.000'i
buldu. Yurtdışında bulunan Lenin, Pravda'yı yönetiyor, hemen hemen
her gün makalelerini ve yönergelerini yazı işlerine gönderiyor,
gazete çevresinde en iyi yoldaşlarını topluyordu. Pravda, sürekli
olarak polis baskısı altındaydı. İki yıl üç ay içinde, çar
hükümeti tarafından sekiz kez yasaklandı, ama her kapatılışından
sonra başka bir ad altında yeniden çıktı: Raboçaya Pravda ("İşçi
Gerçeği"), Severnaya Pravda ("Kuzeyin Gerçeği"), Proletarskaya
Pravda ("Proletaryanın Gerçeği") Put Pravda ("Gerçek Yolu"),
Raboçi ("İşçi"), Trudovaya Pravda ("Emeğin Gerçeği"). 8 (21)
Temmuz 1914'te, Birinci Dünya Savaşı öngününde gazete yasaklandı.
Gazete ancak Şubat devriminden sonra yeniden yayınlanabildi.
5 (18) Mart 1917'den itibaren RSDİP'nin Merkez Organı olarak
çıkmaya başladı, 5 (18) Nisanda, yurda dönüşünde "Lenin, yazı
işlerine girdi ve gazetenin yönetimini eline aldı. 5 (18) Temmuz
1917'de, yönetim yeri, öğrenci subaylar ve kazaklar tarafından
tahrip edildi. Temmuz-Ekim 1917 arasında Geçici Hükümet tarafından
kovuşturulan Pravda birçok kez el değiştirdi ve değişik adlar
altında yayınlandı. Listok Pravda ("Gerçeğin Gazetesi"), Proletari
("Proleter"), Raboçi ("İşçi"), Raboçi Put ("İşçi Yolu"). 27 Ekim
(9 Kasım) 1917'den itibaren gazete Pravda eski adı altında
yayınlandı. -s. 78.
44) Söz konusu kongre, Lvov'da 19-22 Haziran (2-5 Temmuz)
1913 arasında toplanan Ukrayna Öğrencileri II. Kongresidir; kongre
büyük Ukraynalı yazar, bilim ve siyaset adamı ve devrimci demokrat
İvan Franko'nun jübilesiyle aynı tarihteydi. Kongreye Ukraynalı
öğrencilerin temsilcileri de katılmışlardı. Ukraynalı
sosyal-demokrat Donstov, özerk bir Ukrayna tezini savunduğu
"Ukrayna Gençliği ve Ulusun Bugünkü Durumu" adlı bir rapor sundu.
-s. 78.
45) Bkz: V. İ. Lénine, (Euvres, Paris-Moscou, t. 19, "Kadetler
ve Ukrayna Sorunu", s. 280-281. -s. 78.
46) Şliyaki ("Yollar") - Milliyetçi eğilimde Ukraynalı
Öğrenciler Birliğinin organı olarak Lvov'da, 1913 Nisanından 1914
Martına kadar yayınlanmıştır. -s. 78.
47) Novoye Vremya ("Yeni Zaman") -Günlük gazete; 1868'den
1917 Ekimine kadar Petersburg'da çıktı. Başlangıçta ılımlı liberal
olan gazete, 1876'dan itibaren gerici soylu çevrelerin ve yüksek
mevkideki yöneticilerin organı oldu. Gazete, yalnızca devrimci
harekete karşı savaşım vermekle kalmadı, aynı zamanda liberal
burjuvalara da karşı savaştı. 1905'ten itibaren kara-yüzlerin
organı oldu. Lenin, Novoye Vremya'yı satılık basının örneği olarak
nitelemişti. -s. 80.
48) Zemşçina - Kara-yüzlerin günlük gazetesi; Devlet
Duma'sının aşırı sağ milletvekillerinin organı; 1909 Temmuzundan
1917 Şubatına kadar Petersburg'da çıktı. -s. 80.
49) Kievskaya Mysıl ("Kiev Düşüncesi") - 1906'dan 1918'e
kadar Kiev'de yayınlanan, burjuva demokrat eğilimli günlük gazete,
1915'e kadar, gazete, haftalık resimli bir ekle birlikte çıktı;
1917'den itibaren sabah ve akşam baskıları yaptı. -s. 82.
50) Mimretsov - G. Uspenski'nin Nöbetçi Kulübesi adlı
öyküsünün kahramanı; Çarlık Rusya'sının ücra bir kasabasında, kaba
ve bilisiz polis tipi. -s. 84.
51) Lenin, burada, A. Griboyedov'un Aşırı Ölçüde Şakacı
Olmanın Belası adlı güldürüsünden alınma bir deyim kullanıyor. -s.
86.
52) Söz konusu olan, Polonya Sosyal-Demokrat Partisinin
Galiçya ve Silezya için merkezi organıdır: Naprzod ("İleri") adlı
bu gazete, 1892'den itibaren Krakov'da yayınlandı. -s. 88.
53) Rusya'da 1861'de toprak köleliğinin kaldırılması
sözkonusu edilmektedir. -s. 98.
54) Lenin, burada, W. Liebknecht'in Marx ve Engels'le
ilgili anılarını kastediyor. -s. 100.
55) Bkz: Marx'ın Engels'e 5 Temmuz 1870 tarihli mektubu.
-s. 100.
56) İdealist Alman filozofu, anarşizmin teoricisi Max
Stirner'in (1801-1856) adından oluşturulan bir sözcük. -s. 102.
57) Bkz: K. Marx'ın F. Engels'e yazdığı 17 Aralık 1867
tarihli mektup. -s. 104.
58) Bkz: K. Marx'ın F. Engels'e yazdığı 10 Aralık 1869
tarihli mektup. -s. 105.
59) Lenin, burada, Plehanov'un, 1902'de Zarya n° 4'te
yayınlanan "Rus Sosyal-Demokrat İşçi Partisinin Program
Tasarısı"nı anmaktadır. -s. 109.
60) Borba ("Savaşım") - Trotski'nin dergisi; 1914
Şubatından 1914 Temmuzuna kadar Petersburg'da çıktı.
"Fraksiyonculuğu red", maskesi altında, Trotski, Lenin'e, ve
Bolşevik partiye karşı savaşım verdi. -s. 114.
61) N. Sçedrin'in Gurbette adlı yapıtından alınan bir
deyim. -s. 116.
62) Söz konusu, Rus yazarı N. Pomyalovski'nin Papaz Okulu
Öğrencileri'dir. Çarlık Rusya'sında, papaz okullarında sert bir
düzen, bedeni cezalar, kaba adetler vardı. -s. 116.
63) Lenin, burada, Kırım Savaşı sırasında, 4 Ağustos 1855
günü Çornaya ırmağı üzerinde verilen muharebeyi anan Sivastopol
askerlerinin bir türküsünün sözlerini aktarmaktadır. Türküyü yazan
Leon Tolstoy'du. -s. 118.
64) Halkçı Sosyalistler - 1906'da sosyalist-devrimciler
partisinin sağ kanadından ayrılan Halkçı Sosyalist Emek Partisinin
üyeleridir. "Halkçı Sosyalistler" Kadetlerle bir blok oluşturmadan
yanaydılar. Lenin, onlara, "sosyal-kadetler", Kadetlerle
sosyalist-devrimciler arasında yalpalayan
"Menşevik-sosyalist-devrimcilerin" "küçük-burjuva oportünistleri"
diyordu. Lenin, bu partinin, programından, cumhuriyeti ve bütün
dünyanın istemini çıkardığı için, Kadetlerden çok az farklı
olduğunun altını çiziyordu (Euvres, Paris-Moscou, c. 11, s. 230).
Birinci Dünya Savaşı sırasında, halkçı sosyalistler sosyal-şoven
saflara katıldılar. -s. 121.
65) Ruskoye Bogatstvo ("Rus Zenginliği") - Aylık dergi,
1876'dan 1918 ortalarına kadar Petersburg'da çıktı. 1890 yılları
başlarında liberal halkçıların organıydı. 1906'dan sonra Ruskoye
Bogatstvo halkçı sosyalistlerin yarı-Kadet partisinin organı oldu.
Lenin, derginin o dönemdeki eğilimini, "popülist", "Popülist kadet"
eğilim olarak niteliyordu. -s. 121.
|