Önsöz
Adigelerde toplantı yapmak için çok neden vardır. Bir köyden
diğer bir köye gidildiğinde ya da o köye dışarıdan bir konuk
gelmişse gençler hemen bir araya gelirler.
Bir düğünün bitiminde gençler toplanarak böyle bir ortamın
oluşmasına neden olabilirler. Yine kendi aralarında böyle
toplantıları önceden planlayabilirler. Muhabbet toplantıları
fonksiyonel açıdan bir çok amacı gerçekleştirmektedir. Bu tür
toplantılarda bir çok Adige genci birbirleri ile tanışma
olanağını bulur. Aynı sülaleden olan kişilerde birbirini tanımış
olur. Aynı yaş grubundan toplanıp tanışan bu kişiler böylece
eğlenme şansını yakalar. Birbirlerini tanıyan genç kız ve erkekler
aradıkları özellikleri taşıyan kişilerle kaşen olarak daha sonra
evlenebilme olanağını bulurlar.
Toplantı Düzeni
Toplantıda insanlar dağınık bir şekilde oturamazlar. Herkes
konumuna göre oturması gereken yerde oturmak durumundadır. Oturma
sisteminde kızlar ve erkekler ayrıdır. Karışık oturmazlar.
Toplantıda hiyerarşik yapılanmanın getirdiği farklı statü ve
rollerin olması bireyleri istediği gibi davranmaktan alıkoyar.
Herkes örf ve adetlere göre oturma düzeni alır. Thamatenin sağında
ve solunda birer yardımcı bulunur. Bu kişiler ev sahibi olmaması
koşulu ile gelen konuklardan birisi olabilir. Bunlar en az thamate
kadar topluma etki edecek konumdadırlar. Eğer bu grup düğün, nişan
türü bir grupsa thamatenin sol tarafına yaş sırasına göre
erkekler, sağ tarafına yaş sırasına göre bayanlar oturur.
Bayanların thamatesi de grup thamatesinin sağ yanında oturur. Yaş
sırasına göre de diğer bayanlar da sağ tarafta yer alırlar. Diğer
toplantılarda ise sağında ve solunda erkekler oturmaktadır.
Gösterilen her davranışın belirli kuralları vardır. Ancak buna
karşın bu tip toplantılar çok eğlenceli ve yararlı olur. Bu tür
toplantılar yeni katılmaya başlayan gençler açısından da eğitim
merkezi sayılır. Burada “xabze”nin yani örf ve adetlerin
uygulamalı olarak öğretilmesi sağlanır. İnsanlar birbirine
kaynaşır. Kızlar ve erkekler arasında arkadaşlık kurulur. Bu tip
toplantılar belirli yaş gruplarına ayrılmıştır. Kızlar ve erkekler
kendi yaş gruplarının toplantılarına katılırlar. Her yaş grubunun
toplantısı ayrı olmaktadır.
Eğlenerek Tanışma
Bütün
toplantılar başlarken tanışma bölümü vardır. Gruptaki kişileri
tanıştırma görevini thamatenin isteği üzerine pşerah yerine
getirir. Grup kalabalık ise herkesi tek tek tanıştırmak yerine
değişik bir ortam hazırlanarak herkesin birbiriyle tanışması
sağlanır. Bu daha çok zaman geçirici oyunlarla olur. Bu oyunlar
gruptaki insanların birbirleri ile tanışmasına ve iletişim
kurmasına aracı olur. Oyunu pşerah başlatır. Örneğin “çapşı”
denilen bir oyun vardır. Pşerah gruptaki kişilerin herhangi
birisini kaldırır. Kaldırdığı kişinin eline vurur. Eline vururken
de kendi adını, kabile adını ve boy adını söyler. Yine o kişi de
aynı şekilde başkasını kaldırır. Bu biçimde oyun süresince bir
tanışma olur. Ancak grupta Çerkez olmayan bir kişi varsa o kişi
yalnız bulunduğu konum itibariyle tanıştırılır.
Xabzenin Kesin Kuralları
Muhabbet geceleri xabzenin kesin kurallarına göre şekillenir. Bu
kurallara uyulmadığı taktirde thamate araya girer ve kuralların
uygulanmasını sağlar. Kurallara uygun hareket etmeyen kişiler ise
diğer kişiler tarafından uyarılır. Bu nedenle bu toplantıda
sergilenen her davranış kurallara uygun olmak durumundadır. O
gecede hiç kimse keyfi olarak odadan dışarı çıkamaz. Dışarı çıkmak
istediğinde thamateden izin alır. Thamate izin vermişse dışarıya
çıkabilir. Birisi herhangi bir durumda dışarı çıkıyorsa orada
bulunan herkes çıkarken ayağa kalkar. Aynı şekilde dışarıdan
içeriye gelindiğinde de aynı şey geçerlidir. Bu durum
Adige
kültüründeki saygı unsurunun etkinlik göstergesidir.
Bir Kompliman Geleneği Pseluh
Adigelerin her vesile ile yaptığı toplantılar, gençlerin
kendilerini göstermesi ve yeteneklerini sergilemesi için birer
fırsattır. Böyle eğlencelerde birbirinden hoşlanan genç kız ve
erkekler sanki evleneceklermiş gibi birbirlerine iltifat ve ilanı
aşk ederler. Çeşitli şakalar yaparlar. Bazen aynı kıza bir kaç
genç birlikte iltifat ederek eğlenceyi artırır. Kızlar da
gençlerin bu iltifatlarına uygun şakalar yaparlar. İltifatlarla
birlikte yapılan tüm şakalaşmalara “pseluh” denmektedir. Pseluh
işin gayri ciddi boyutudur. O grupla sınırlıdır. Pseluk zahiren
gayri ciddi gibi görünse de bu kanaat yanıltıcıdır. Bütün eğlence
ve şakalar birtakım yaptırımlara haiz olan xabzenin kesin
kuralları ile sınırlıdır. Gelişigüzel bir biçimde pseluk yapılmaz.
Saygısızlık yapmak karşısındaki kişiyi en ufak bir şekilde rencide
etmek yasaktır. Pseluk ile başlayıp daha sonra da devam eden
kaşenlik iki kısma ayrılmaktadır. Bunlardan birisi şaka diğeri ise
ciddi kaşenliktir.
Şaka kaşenliğine “semerko” denmektedir. Bu durumda kişiler ciddi
olmasalar bile yalnız o geceye ya da bir kaç geceye mahsus olarak
kaşen olabilirler. Burada amaç eğlenmek, birbirlerini tanımak bunu
yaparken de hoş zaman geçirmektir. Şaka kaşenliğinde kız ve erkek
birbirlerine sanki evleneceklermiş gibi övücü sözler söyler.
Konukların Durumu
Bu
toplantılarda konuk olan kişiler, çok önemli bir gerekçeleri
olmadıkça diğer kişiler topluluğu terk etmeden o ortamı
terkedemezler. Toplantı bitene kadar o ortamda bulunmak
durumundadırlar. Çünkü diğer kişiler daha çok o gece onlar için
toplanmıştır. Bu nedenle onların toplantıyı terkedip gitmeleri
saygısızlık sayılır. Aynı kural konuk ve ev sahibi dışında ev
sahibinin arkadaşları için de geçerlidir. Bunların toplantıyı
terkedip gitmesi de konuklara karşı bir saygısızlık olarak
nitelendirilir.
Oyunlar
Adige gençlerinin düğün gibi toplumsal aktiviteler aracılığıyla
düzenlediği toplantılarda çeşitli oyunlar oynanır. Oyunlar hem
toplantıdaki insanların birbirleri ile tanışmasını sağar hem de
toplantının eğlenceli geçmesine neden olur. Bu oyunlar folklorik
ve dans türü oyunlar değildir.
Eğlenceye yönelik olan ve herkesin katıldığı oyunlardır. Oyunu
pşerah başlatır. Oynanan oyunların bazıları şunlardır.
Çapşı: Bu oyun birbirinin eline vurarak tanışmayı
sağlayan oyundur.
Aykan: Pişerah kalkar. Başka birini de kaldırır.
İkisi de eliyle birbirinden habersiz olarak bir, üç ya da beşi
göstermek durumundadır. Oyunun kurallarına göre üç biri, beş üçü,
bir de beşi yenmektedir. Bu durumda yenen sayılan eliyle gösteren
kişi diğer kişinin eline hızlı ya da yavaş olarak vurmaktadır.
Eş Seçme: Oyunun başında herkes ikişerli olarak
eşleştirilir. Daha sonra pşerah kalkar, sırayla herkese “eşinden
memnun musun” diyerek sorar. Eğer memnunsa, memnun olduğu için
eline havluyla vurulur. Memnun değilse eline vurulmaz ve eş olarak
kimi istediği sorulur. O da orada bulunan herhangi bir kişiyi eş
olarak seçer. Bu durumda seçtiği kişinin eşine “eşini veriyor
musun?” diye sorulur. Eğer verirse eline vurulmaktan kurtulur.
Eşini vermeyi kabul etmezse eşini isteyen kişinin söylediğii sayı
kadar (daha önceden bir limit belirlenir) hızlı ya da yavaş
şekilde eline vurulur.
Yüzük Oyunu: Bu oyunda bir yüzük saklanır. Bir kişi
kaldırılır ve kaldırılan kişiden yüzüğü bulması istenir. Bunu da
diğer kişilerin tanımları ile yapar. Yüzüğü arayan kişi diğer
kişilerin verdiği ipuçlarına göre yüzüğün kimde olduğunu bulur.
Bu oyunların
yanı sıra daha farklı oyunlarda oynanmaktadır. Bu oyunlar kişilerin
hem birbirleriyle tanışmasını hem de etkileşim ve iletişim
kurmasını sağlar. Kişiler çapşı denilen oyunla çok kısa bir süre
içinde birbirleri ile tanışma olanağı bulur. Aykan denilen oyunda
bunun hemen ardından gelir. Bu oyunda da en fazla bir-iki dakika
kadar bir sürede birbirleriyle konuşma olanağı sağlanmış olur.
Onlar da eğer iletişim kurmak isterlerse bu fırsatı
değerlendirmeye çalışırlar. Eş seçme oyununda ise eşini vermemenin
cezası vardır. Kişiler eğer eşlerine bağlı iseler eşlerini
vermezler. Bağlı değillerse eşlerini değiştirirler. Eşine ne kadar
bağlı ise o kadar cezaya katlanır. Bu bağlılığı hem karşısındaki
kişiye hem de topluma yansıtmış olur. Bunun gibi diğer oyunların
oynanmasında da bir takım incelikler ve yararlar vardır. Bu tip
oyunların yanı sıra toplantılarda maniler, güzel sözler, şarkılar
vs. söylenir. Bir çok değişik konular konuşulur. |