Önsöz
Adigelerin günümüze kadar devamlılığını sürdüren
geleneklerin birisi de "kaşenlik adetidir. Bu adet bekar
genç kız ve erkekler arasında evlilik öncesi dönemde
gerçekleşmektedir. Diğer geleneklerde olduğu gibi xabze
adı verilen kurallarla sınırlıdır. Kaşenlik birbirinden
hoşlanan genç kız ve erkekler arasındaki arkadaşlık
ilişkisine denmektedir.
Adige kız ve erkekleri birbirleri ile düğünlerde,
toplantılarda, muhabbet ortamlarında birlikte olurlar.
Bu toplantılar en yaygın olarak köylerde görülür. Bu tür
toplantılarda genellikle bir kaç köyün gençleri bir
araya gelir. Sabahlara kadar süren sohbetler, oyunlar ve
eğlenceler yapılır. Bu geceler gençlerin birbirlerini
tanımalarına yardımcı olmaktadır. Muhabbet geceleri bir
eğlence kaynağı olduğu kadar aynı zamanda eğitim yereri
de sayılmaktadır. Kızlar ve erkekler belirli bir yaştan
başlayarak bu tip toplantılarda Adige adet ve
görenekleri çerçevesinde eğitilirler. Bütün eğlence,
düğün ve toplantılarda "thamade" adı verilen bir kişi
bulunur.
Kim Kimle Kaşen Olabilir?
Aynı sülaleden olan kişiler kaşen olamazlar. Akrabalık
derecesi ne kadar uzak olursa olsun yasaktır. Aynı
köyden kişilerin kaşen olmaları hoş karşılanmaz. Bu
kural günümüzde biraz yumuşamıştır. Artık aynı sülaleden
olmamak koşuluyla kaşenliğe fazla tepki duyulmamaktadır.
Muhabbet toplantılarında kızlar ve erkekler karşılıklı
otururlar.
Birden Fazla Kaşen
Gençlerin her toplantıda farklı kaşeni olabildiği için
bir Adige kızının ya da erkeğinin evleninceye kadar çok
fazla kaşeni olabilmektedir. Toplantıda amaç tanışmak,
eğlenmek ve kendine uygun bir eş seçmek olduğu için
kaşenlik bazen ciddi bazen de şaka şekliyle ortaya
çıkmaktadır. Sayısı fazla olan şaka kaşenliğinin çok
fazla bir ciddiyeti yoktur.
Kız ya da erkek birbirlerinin daha önceki kaşenlerine
karşı herhangi bir olumsuz tavır takınmazlar. Eski
kaşenlerle sosyal ilişkiler kesilmez. Çünkü daha önceki
kaşenlerin şaka olduğunu her iki tarafta kabullenmiştir.
Kadın ya da erkek eski kaşenleriyle bu benim eski
kaşenim diye espri yapabilir. Dolayısıyla kızın ya da
erkeğin birden fazla kaşeni olması yadırganmamaktadır.
Evlenmeye Aracı Olan Kaşenlik
Pseluk ile başlayıp daha sonra da devam eden kaşenlik
iki bölümü ayrılmaktadır. Bunlardan birisi şaka diğeri
ise ciddi kaşenliktir.
Şaka kaşenliğine semerko denmektedir. Bu durumda kişiler
ciddi olmasalar bile yalnız o geceye ya da bir kaç
geceye mahsus kaşen olabilirler. Burada amaç eğlenmek,
birbirlerini tanımak bunu yaparken de hoş zaman
geçirmektir. Şaka kaşenliğinde kız ve erkek birbirlerine
sanki evleneceklermiş gibi övgü dolu sözler söyler.
Kaşenliğin bir de ciddi boyutu vardır. Bu durumda
birbirlerini beğenen kız ya da erkek evlenmek için
arkadaşlık kurmak isterler. Eğer karşı taraf kabul
etmişse diğer toplantılarda da görüşerek bu ilişkiyi
devam ettirirler. Ancak ciddi kaşenlikte daha çok
pisehluk ile başlamaktadır. Erkek bir kaç arkadaşını
alarak kızın ya da onun herhangi bir akrabasının evine
gider. Kızın da mutlaka yanında bir ya da bir kaç
arkadaşı bulunmak durumundadır. Burada kıza kaşenlik
teklifini sunar. Bu durumda kız ve erkek arkadaşlarının
yanında teklifi değerlendirirler. Birbirlerinden
beklentilerini ve isteklerini söylerler. Kaşenliğin her
iki boyutunun da kendine özgü kuralları vardır. Kaşenlik
eğer ciddi ise ve sonuçta evlilik düşüncesi ile kişiler
birbirlerini tanımaya çalışıyorsa bu durumda
toplantılarda şaka kaşenliği gibi ulu orta gündeme
getirilmez. Bu durumda bir çok muhabbette bir araya
gelebilirler, bir çok konudan konuşarak birbirlerini
daha iyi tanımaya çalışırlar. Ancak ilişkileri diğer
kaşenliğe göre resmiyet kazanır. Diğeri kadar serbest
değildir. Her ne kadar bu kişiler evlilik kararıyla
birbirlerini tanımaya çalışsalar da mutlaka evlenecekler
diye bir koşul yoktur. Eğer bir engel söz konusu ise her
iki taraf bu durumdan vazgeçebilir.
Evlenme Sözü ve Euç
Kişiler evlenmeye karar verirlerse bu kez kendi
aralarında sözleşirler. Bu durumda da euç denilen bir
armağan verilir. Euç söz karşılığı verilen maddi bir
armağandır. Söz verdi anlamına gelir. Kaşenlik sonucunda
evlenmeyi kabul etti demektir. Bu armağanı erkek
bayandan ister. Bayan da kendi inisiyatifinde bir
armağan verir. Bu armağan bir boyun bağı, mendil, yüzük,
bilezik olabilir. Erkek de bunun karşılığında kıza bir
yüzük vermektedir.
Bu karşılıklı armağan verme durumu yalnız kız ve erkek
arasında olmaz. Kızın ve erkeğin yanında arkadaşlarından
ya da akrabalarından birkaç kişi bulunmak durumundadır.
Söz verme ve armağan verme olayı onların tanıklığında
olmaktadır.
Evlenmek amacıyla kaşen olan ve bunu söz altına alan
genç kız ve erkekler bu durumda toplumdan ayrı bir yerde
yalnız başlarına konuşamazlar. Onların yanlarında
mutlaka arkadaşları da olmak durumundadır. Toplumun
dışında ve toplumdan habersiz bir yerde konuşmaları
yasaktır. Bu durum evleninceye kadar böyle devam eder.
Eş Seçimindeki İncelik
Gerek evlenmeye karar veren gerek yalnız bir kaç
toplantıda kaşen olan kişiler birbirlerini aileleri ile
tanıştırmazlar. Arkadaşları ve o ortamda bulunan kişiler
onların kaşen olduklarını bilir. Anne ve babalarına
kaşen olduklarını söyleyip birbirlerini tanıştırmaları
ayıp olarak karşılanır. Aileler kızın ya da erkeğin
kaşenini toplumlardaki diğer kişilerden öğrenerek
haberdar olurlar. Ancak evlenme zamanında ailelere
bildirilir. Bu durumdan da yalnız anneye söz edilir.
Kaşenlik adeti Adige toplumunda kızın ya da erkeğin
evleneceği kişi hakkındaki kararı kendilerinin vermesini
sağlar. Büyükler müdahale etmezler. Ancak evlenmek üzere
kaşen tercihi yapan kişiler daha çok aile yapılarına
uygun toplumsal kurallara ve adetlere uyacak kişileri
tercih ederler. Bu nedenle birçok toplantıda kız,
erkeğin ya da erkek de kızın hal ve hareketlerini
kontrol eder.. Evlilik tercihi yaparken bu tip kişilerle
yapmayı isterler. Çünkü Adige kültüründe toplumsal
normlara uygun olarak hareket etmek gerekmektedir.
Bireylerden görgü kurallarına gelenek ve göreneklere
uygun davranış göstermesi beklenmektedir.
Kız Kaçırma
Kaşenlik ile başlayan evlilik aşamasında nişanlılık ve
söz gibi durumlara pek rastlanmaz. Bunun en önemli
nedeni kaçırma şeklinde evlenmenin gelenek ve
göreneklerinde yer almasıdır. Gençler evlenmeye karar
verdikten sonra maddi olanaksızlıklar, kendisinden büyük
başka birinin evlenecek olması gibi nedenlerden dolayı
kaçırma biçiminde evlenmeyi tercih ederler. Ancak
Adige
kültüründeki kaçırma şekli diğer uluslardan farklı
olarak kendine özgü bir nitelik gösterir. Bu şekilde
evliliğin olması nişan ve söz gibi törenlerin
yapılmasını gerekli kılmamaktadır.
Yine kişiler zaten kaşenlik dönemlerinde birbirlerini
yeterince tanıdıkları için ayrıca bu tür dönemlere gerek
duymazlar. Ayrıca Adigelerde adetler kişilerin
ilişkilerine çok fazla sınırlama getirdiği için bu
döneme her iki tarafında katlanabilmesi zor olur. Çünkü
nişanda büyüklerde işin içine girerler. Onlarla olan
iletişimde konuşma ve görüşme yönünden bir takım
güçlükler olduğu için kişiler nişanlı olarak kalmayı pek
tercih etmezler. Ancak günümüzde söz ve nişanlılık
dönemi Adigeler arasında da yaygınlık kazanmıştır.
Adige ulusundaki genç kız ve erkekler genellikle aynı
ulustan olan kişilerle evlenmeyi tercih etmektedirler. |