Güzellikleri,
becerileri ve söz söyleme ustalıkları ile ünlenen kızlar, 19.
yüzyılda özgürlük mücadelelerine önemli katkılar sağlamışlardır.
Onlar Adige yiğitlerinin kahramanlıklarını ve şöhretlerini
yüceltiyor, tembel ve korkaklara hadlerini bildiriyor, hatalarını
kahramanlıklar göstermek suretiyle telafi etmelerini sağlayacak
çareler buluyorlardı. Kudako köyünde
yaşayan Şelaho Beckan'ın ünlü kızı Han'ın yanına bir gün üç atlı
delikanlı gelir. Amaçları, Han'a aralarında kimin en iyi olduğunu
söyletmektir. Han sorumsuz gençlere bir cevap vermek istemez. "Ben
nereden bilebilirim en iyinizi" der. Bunun üzerine gençler:
"Öyleyse atlarımızı sürüşümüze iyi bak, o zaman anlarsın" diyerek
kamçılarını atlarına vururlar ve yeşil çayırları ezerek atlarını
koşturur, sıçratır, eğilerek yerde duran nesneleri alırlar. Tüm
marifetlerini gösterirler ve sonunda kıza "Söyle bakalım en
iyimizi" derler.
Kız bir süre düşünür ve gerçekten bir yiğitlik yapmak istiyorlarsa
bunu yapacakları yeri açıkça söyler. "Boş çayırlarda at sürmekle
en iyinizin kim olduğuna karar veremem. Ptsese Dole ve Atseko
Hacibiram'in yanına gidip at koşturursanız görenler hanginizin en
iyi olduğunu söyler" der. Bu söz üzerine boş çayırlarda yiğitlik
gösterisi yapanlar sessizce oradan ayrılırlar.
Kaziy Hanife'nin tarihe malolmuş yararlılıkları da bunlara
benzemektedir. Şöhretinden ve insanların kendisine gösterdikleri
saygıdan yararlanarak Çar ordularına karşı verilen amansız
mücadelede Adige yiğitlerini yüreklendiriyor, gençleri kahramanca
savaşmaya teşvik ediyordu. Gençler onun kahramanlar için dile
getirdiği güzel sözleri, korkaklar için söylediği alaycı sözleri
iyi biliyor, kendilerine dair edeceği sözlere büyük önem
veriyorlardı.
Hanife üzerine halk şairleri şarkılar söylemişlerdir.
Çetaoların Hasas'da bu dönemde yaşamıştır. Hacı Brant Zeceriya el
yazmalarında ondan şöyle söz eder:
"Abzegh ülkesinde üç ünlü kız vardı.
İlki ...
İkincisi Çetaoların Hasas idi. Hıdıj'da yaşıyordu. "Şöhretli bir
Abzegh kızı alacağım" diyen Chemguy Prensi Ayteciko Aslanbec
Boloteko Hidij'a Hasas'ın yanına gider.
- Evlen benimle, seni almaya geldim, der.
- Evlenmem, diye cevaplar Hasas.
- Neden, diye sorulduğunda:
- Sen bir Chemguy prensisin. Ben sana uygun bir eş olamam,
prenseslik de yapamam, prens idare etmesini de bilmem. Benim
evleneceğim kişi tüfeği ve çapasını birlikte alıp mısır tarlasına
gidebilendir. Savaş haberi aldığında çapasını bırakıp cepheye
koşabilen ve barut dumanından dudakları morarmış olarak savaştan
geri dönebilen biri olmalıdır, der.
"Hıdıj yamaçlarını aydınlatıyor,
Yeryüzü güneşini mahcup eden,
-Güzel Hasas" dizeleri şarkıda geçer.
Hasas için söylenmiş birçok şarkı Adige Cumhuriyeti Sosyal
Bilimler Araştırma Enstitüsü arşivlerinde bulunmaktadır. Bateko
Harun'un 1941 yılında Suriye'de yayımladığı "Adige Şarkıları" adlı
kitabında "Hasas'ın Gururu" adıyla yer almıştır. Hasas şarkıların
hepsinde kendini önemseyen içi boş kişilere haddini bildiren
onuruna düşkün bir kız olarak yer almaktadır.
O Ayteciko'nun ülkesini savunan kahramanlardan olmadığını uygun
sözlerle söylemesini bilmiştir. Hasas'ın Ayteciko hakkındaki
tespitinin doğruluğunu, onun daha sonra arkadaşlarıyla birlikte
Mafeko Vurusbiy'e yaptığı baskın olayı ve Farzepe Savaşı’ndaki
davranışı üzerine şarkılarda yer alan sözler de kanıtlamıştır.
Birçok şarkı kadınlık üzerineymiş gibi görünse de onların gerçek
temaları kahramanlık üzerinedir. Bu şarkılardan 19. yüzyılda
Adigelerin yasadıkları sıcak ortamda kadınların da akıl, düşünce,
sezgi ve söz ustalıklarıyla yerlerini almış olduklarını görüyoruz.
Han, Hanife ve Hasas gibi daha birçok Adige kadınının akılları,
uzak görüşlülükleri ve etkili hitabetleriyle tarihe geçmiş
olduklarını görmekteyiz.
Хьэсас - HASAS
|
|
Зишыры мастэри зыгъэплъ,
Дышъэплъыр зышIырэр зыIа,
Чэтаомэ я Хьэсэсэ дах.
ЗэкIо шыумэ урябзэпсашI,
Зихэбзэ шIэныри мыух
Чэтаомэ я Хьэсэсэ дах.
О ежьыри дахэуи шIыкIашIот,
ЗиIэшIагъэр зэолIмэ яшъуаш,
Чэтаомэ я Хьэсэсэ дах.
ЗэкIолIыхэр зыщызэхахьэрэм
Зигугъуми ымыгъэпсэфыхэрэр
Хьэсэсэ дахэу шIыкIашIу.
О фэрзэпэ пшышхори псэлъыхъоу
«КьыздакIу» -ыIуи зыфакIор,
Чэтаомэ я Хьэсэсэ дах.
Хъыдыжъы чапэри зэлъегъэнэфы
Дуунэе нэфыр зыгьэукIытэжьыр
Чэтаомэ я Хьэсэсэ дах.
Хъыдыжъы чапэри зэлъегъэнэфы
Къафимыгъазэу язаозэ
Зятэ ихьадэ тэмыпсыхэжьыгъэр
Чэтаомэ я Хьэсэсэ дах.
Зэхэзыхырэр пыхьэ лъэрыщ
Джаурыщем тэ тхихыжьыгъэр
Чэтаомэ я Хьэсэсэ дах.
Джэнэтым щытлъэгъужьын. |
Dikerken çelik iğne batan da
Altını işleyen de aynı el
Çetaoların güzel Hasas
Savaşçıların silahlarını ustalıkla hazırlayan
Xabzesinin sınırı olmayan
Çetaoların güzel Hasas
Kendisi de güzel ve boylu poslu,
Diktikleriyle savaşçıları giydirir,
Çetaoların güzel Hasas.
Yiğitler toplandıklarında,
Sözünü etmekten bıkmadıkları,
Çetaoların güzel Hasas
Ferzape, nin büyük prensinin
"Evlen benimle" diye -ayağına gittiği-
Çetaoların güzel Hasas
Hidij yamaçlarını aydınlatıyor,
Yeryüzü güneşini(1)mahcup eden,
Çetaoların güzel Hasas
Hidij yamaçlarını aydınlatıyor,
Geri çekilmeden savaşan
Babasının cenazesini göremeyen,
Çetaoların güzel Hasas
Ölümünü duyanın yasa büründüğü
Gavur kurşununun aramızdan aldığı, -
Çetaoların güzel Hasas
Onunla cennette buluşuruz. |
(1) Prens Ayteciko Aslanbec
|