Jebağı,
insanlarımıza ömür boyu yol gösterip örnek olacak bir düşünme,
algılama ve yaşam biçimini miras olarak bırakmıştır.
Bu büyük insan, zamanın her döneminde temel değerler olan insanlık
ve doğruluk üzerine bina etmiştir yaşamını. İşte bu nedenle
Jebağı ismi Adige tarihinin baş köşesinde yerini aldığı gibi,
insan topluluklarının da her zaman saygı ile hatırladığı isim
olmuştur.
Şorten Askerbiy
Beçmırze'den
sonra pşı makamında sırasıyla Aslenbeç ve Hatokşokue geldiler. Bu
iki pşı anlayış bakımından da birbirine yakın, halkın sorunlarıyla
ilgili ve bu nedenle halk tarafından da sevilen idarecilerdi. Pşı
Alenbeç her zaman için Kazanokue Jebağı'nın fikirlerine büyük önem
verir ve önemli kararlarını ona danışarak alırdı.
Neğume Şora
Adige sözlü
tarihinde çok önemli bir yeri vardır Kazanoue Jebağı'nın. Ona dair
söylenceler, temsiller ve haberler üç yüz yıla yakın zamandır
Adige halkı ile birlikte yaşayıp gelmektedir. Eğer onun haberleri
Adige tarihinde önemli bir yere sahip olmasaydı bu güne kadar
ulaşamaz, çoktan unutulmuş ve yok olmuş olurdu.
QEZANOQUE Jebağı her gelen neslin onu unutmamasını
sağlayacak önemli özelliklere sahip olduğu gibi, yaşamı da bu gün
bile hala geçerliliğini koruyan mutlak doğrulara dayanmaktadır.
Onun ismini ve haberlerini ölümsüz kılan da budur.
Jebağı 1684
yılında Baksan nehri kıyısında (Baksan nehrinin sol yakasında
kalan bölgede Zeyikue köyünün yukarısında bu gün de Kazanıkuey
olarak bilinen bölgede) doğmuştur. Ona dair bu güne gelen
haberlerden anlaşıldığına göre, Jebağı daha küçük yaşlarda akıllı
ve düşünceli tavırlarıyla kendi yaşıtlarından farklı olduğunu
göstermişti.
Anlatılanlara
göre daha çok genç yaşta bölgenin Uerare adındaki bilgesini
(Osmanlı'daki kadı makamının benzeri bir makamda, danışılan yol
gösteren kişi) akıl ve zekası ile alt etmiş, herkese yol gösteren,
haklıyı haksızı tayin eden kişiye bile yol gösterici olmuştu. Yaşı
biraz daha ilerledikten sonra herkes tarafından bilinen saygı
duyulan bir kişi haline gelen Jebağı o günlerden ölümüne kadar
Kabardey pşılerinin ve onların vekillerinin danıştıkları kişi
olarak yaşamıştır. Hatta pek çok kez tüm halkı temsilen
görevlendirilerek o dönemde Kabardeylerin ilişkide oldukları
bölgelere, prensliklere elçi olarak gitmiş, mensubu bulunduğu
halkı temsil etmiştir. (Eski belgelerde Kırım ve Mozdok'a giden
heyetlerin içerisinde
QEZANOQUE
Jebağı'nın da
olduğu kayıtlıdır.)
Jebağı hayatı
boyunca halkının gelişmesi, yükselmesi ve yaşamlarının iyileşmesi
için çaba sarfetmiş; geleneğin akıl adalet doğruluk ve iyilik
üzerine bina edilmesine çalışmıştır. Tüm yaşamını bu temeller
üzerine bina eden
QEZANOQUE
Jebağı aynı
zamanda içerisinde yaşadığı topluma da bu yönde örnek olması
bakımından bir halk adamıdır aynı zamanda. Onun bu güne kadar
yaşayabilmiş olması da halka ulaşabildiğinin ve düşüncelerini
halka benimsetebildiğinin ispatıdır.
Ona dair haberler ve söylenceler, bu konuda hiç
kimsenin bir çabası olmaksızın kendiliğinden ortaya çıkmıştır.
Yaşamındaki örnek düşünüş yorumlayış ve algılayış biçimi halk
arasında anlatılarak yayılmış, gördüğü genel kabul nedeni ile de
zaman içerisinde halk geleneğinde yol gösterici bir rehber haline
gelmiştir.
Bilgeliği,
aklı, örnek yaşamı ile oldukça ünlü ve saygın bir kişi olarak nam
salmış olan
QEZANOQUE
Jebağı 1750
yılında öldü.
Adigey'de, Çerkessk'te de kabul gören ve tüm Adige halkının
ortak bir değeri haline gelen QEZANOQUE Jebağı'nın akıl, adalet ve
doğruluğa dayanan sözleri bir kısmı hala kendi adı ile bilinmesine
rağmen bir kısmı da eski Adige atasözleri içerisinde,
söylencelerde ve temsillerde yerini almış bu güne kadar devam ede
gelmiştir.
JEBAĞI'DAN KISSALAR
AKILSIZLA ÖLÜNÜN FARKI YOKTUR
HATOKŞOK'UE Mısost ile KAYTIK'UE Aslenbeç'in arası çok önemsiz bir
nedenden dolayı açılmıştı. Haksızlığa uğradığını düşünen KAYTIK'UE
Aslenbeç bunun intikamını almak üzere bir grup atlı hazırlanmasını
emretmiş HATOKŞOK'UE Mısost'a baskın yapmak üzere hazırlıklara
girişmişti. Aralarındaki sorun iki pşının çobanları arasındaki bir
kavgadan kaynaklanan ve kan akıtmaya değmeyecek kadar basit bir
sorundu aslında. KAYTIK'UE Aslenbeç'in baskın yapmak üzere
hazırlığa giriştiğini duyan Jebağı, yanına bir grup insan alarak
onun evine gitti. Eve geldiklerinde Jebağı yanındaki insanlarla
birlikte Aslenbeç'in kapısının önünde dua etmeye başladı. Bunun
üzerine pşı Aslenbeç kapısının önüne çıkarak dua etmekte olan
gruba sordu:
- Ne için dua ediyorsunuz?
- Öldüğünü duyduk, o nedenle toplanıp geldik dua ediyoruz.
- Ölüp ölmediğimi görmüyor musunuz, diyerek şaşkınlılıkla
topluluğa baktı pşı Aslenbeç.
Jebağı pşıya dönerek şöyle söyledi:
- Akılsızla ölünün bir farkı yoktur. Basit bir mesele için kan
akıtmaya hazırlandığına göre sen de akılsızsın, dolayısıyla
ölüsün.
Bu söz üzerine utanan KAYTIK'UE Aslenbeç silahını bırakarak bu
baskından vazgeçtiğini söyleyip hazırlanan adamların dağılmasını
emretti.
GEÇMİŞİ GERİ GETİRMEĞE ÇALIŞMAYIN
Jebağı bir görev nedeni ile Psıj şehrine gitmek
üzere atını köyünden ayrılıp yola koyulmuş. Onun uzun süre
dönmeyeceğini duyan bir grup atlarına atlayarak arkasından yetişip
durdurarak; "Sen uzun süre dönmeyeceksin, bu zaman zarfında bize
yol gösterecek bir şeyler söyle" demişler. Jebağı guruba dönerek
şöyle demiş: "Geçmişi geri getirmeye çalışmayın. Çoğunluğun kabul
ettiği şey kuraldır, hepiniz ona uyun"
ÖNEMSİZ İŞ YOKTUR
Oldukça yaşlanan Jebağı'ya bir gün bir grup ziyaretçi
gelir, Jebağı'nın nerede olduğunu sorarlar. Onun bahçede soğan
ektiğini söyler misafirleri karşılayan kişi. Bunun üzerine, gelen
grubun içerisinden bir adam "bahçede kadınlar ile birlikte çalışan
birisinin bize yol gösterebileceğini sanmıyorum" der. Bir başkası
ise; buraya kadar geldiklerine göre içeri girip biraz
dinlenmelerinin iyi olacağını, sonra yola koyulabileceklerini
söyler ve misafir odasına buyur edilirler. Bahçedeki işini bırakıp
misafirlerin yanına gelen Jebağı onlarla selamlaştıktan sonra
şöyle söyler: "Çocuklarla aşık oynamam gereken çağlarda onlarla
oynadım. Sonra büyüdüm yaşıtlarımla at bindim, ava çıktım,
seferlere katıldım. Artık yaşlandım ve kadınların arasında kaldım,
onlar ne yaparlarsa bende yardım ediyorum. Önemsiz iş yoktur,
yaşınıza uygun iş ne ise onu yapın."
JEBAĞI'NIN VASİYETİ
Oldukça yaşlanan ve artık ölümü beklenmeye başlanan Jebağı'yı
ziyarete giden bir grup, ondan kendilerine vasiyetini söylemesini
isterler. Bunun üzerine Jebağı sizlere vasiyetimdir diyerek şöyle
söyler: Önce vuran siz olmayın, size vurandan kaçmayın. Kötü
komşuyu akraba edinmeyin. İyi şeylerinizi küçümsemeyin, kötü
şeylerinizi gizlemeyin. Zamana uyum sağlayın.
JEBAĞI'NIN ANLAYIŞI
Jebağı'nın köyü bir tepenin eteğindeydi. Bir gün tepeye çıkıp
dolaşırken büyükçe bir çatlak oluştuğunu gördü. Buraya bir taş
yerleştiren Jebağı bir süre sonra taşın günden güne derine
indiğini görerek çatlağın büyüdüğünü görüp köyün pşısine yarığın
göçmek üzere olduğunu ve köyü oradan göç ettirmek gerektiğini
söyledi. Bu uyarıyı dikkate alıp yer değiştirenler hayatlarını
kurtarırken bir kısım insan ise göçen tepenin altında kalarak
hayatlarını kaybettiler.
JEBAĞI'DAN ÖĞÜTLER
Aklın sözü danışmaktır.
Oğlunu
şımartma.
Kelimelerinizi
terbiye edin.
Kötü yönünüzü gizleyip iyi yönünüzü
abartmayın.
Kötüyü dost edinmeyin, zarar görürsünüz.
Yakın
komşu uzak akrabadan iyidir.
Geçmişi geri getirmeye çalışmayın.
Uyumsuz
dört öküz yerine uyumlu iki öküzün olsun.
Öfkene yenilip
ortalığa düşme.
Yaşam
onurdur, onursuz ölürsen gerçekten ölüsün.
İyilikle
kazanamadığını kötülük kazandırmaz.
Deli zenginin ortağıdır.
Hırsızın büyüğü
de küçüğü de hırsızdır.
Çok konuşup az düşünüyorsan zordasın.
Rüzgara
kapılma.
Yiğit
zamana uyabilendir.
Sözü açık olanın yüzü ak olur.
Çoğunluğun benimsediği şey gelenektir.
Mezara gidenin döndüğü görülmemiştir.
Zor
olan mülk edinmek değil, onu muhafaza edebilmektir.
Oldu deseler de
sen bir kez daha düşün.
Mazlumu
azarlama.
Danışan şaşmaz.
Kadına
yardım etmeyen erkek, erkek değildir.
Erkeksen sözünde dur, ölümün pahasına da olsa. |