Adige köylerinde kültürel etkinliklerin gerçekleştirileceği
binalar olmadan uzun yıllar geçti. Günümüzde de Adige
köylerimiz arasında kulüp ve kültür sarayı olmayanlar var.
Durum bu minval üzerine olmasına rağmen Adigelerde eski
tarihlerden itibaren başka birileri ile kıyaslanamayacak
yerleşmiş belirli geleneklerde yaşatılıyor. Bunların
korunmasında köylerde bulunan ailelere ait konukevlerinin
büyük faydası geliyordu. Gençlerin yetiştirilmesinde de bunlar
çok yararlıydı. Pseytıku'da böylesi bir kaç konuk evi vardı.
Bunlar; HUŞT Şumaf, TLETSERIKO Hamit, VUSTEKO Yusuf, AHECAGO
Wumar'a ait konukevleriydi. Pseytıku köyünün buraya ilk
yerleşmesinden (bu yıl içerisinde 150. yılı) itibaren günümüze
kadar devlet tarafından yapılmış kulüp, kütüphane, kültür
sarayı köyde hala yok.
Vakit geçirdikleri dinlendikleri yerler köydeki
konukevleriydi. Köylüler günlük işlerini bitirip akşam
olduğunda HUŞT Şumaf'in konukevinde toplanırlardı. Burada
toplananların çoğu yaşlı adamlardı. Komşu kadınlar, genç kız
ve delikanlılar ayrı ayrı odalarda otururlardı, yazında
bahçede otururlardı. En çok hürmet ettikleri, adını sıkça
andıkları kişi ise VUŞIY Ğeguş'ojıko Çışıko idi.
Çışıko
80 yaşına kadar yaşadı. 1883 yılında Pseytıku'da VUŞIY
Ğeguş'oj'ın oğlu olarak doğdu. O tarihlerde Pseytıku köyünün
günümüzdeki yerine yerleşmesinin üzerinden sadece 19 yıl
geçmişti. Köylülere topraklar yetmiyordu, zorluk içindeydiler
fakat yardımlaşıyorlardı. Köknarları (псэй) söküyor açma
açıyor, burada ekin yetiştirmeye çalışıyorlardı. Çışıko,
ailesine yardımcı oluyor tüm bu işlerde çalışıyordu.
Çocukluğundan itibaren eski şarkılara, söylencelere, ağıtlara
ilgi duyuyordu, yaşlıların söylediklerini ezberliyordu. Bu
şekilde çocukluğundan itibaren Adige ulusunun başına
gelenlerden haberdar bir şekilde yetişti. Eski şarkılar,
söylenceler, ağıtlar ulusun tarini anlatıyordu. Adigelerin
tarihini daha iyi öğrenmesinde bunlarla birlikte anlatılan
olaylarda yardımcı oluyordu.
Çışıko Pseytıku köyünde doğdu, yetişti, çalıştı, kendisi de bu
köyde çocuk yetiştirdi büyüttü aile kurdu. Kendi gücü emeği
ile geçinirken aynı zamanda kuvvetli bir hafızası, akıcı
dili vardı, şarkıcıydı, şarkıda yazardı, söylencelerinde iyi
bir aktarıcısıydı, insanlar ona danışırlardı, ayrıca hocaydı.
Vuşıy sülalesi kalabalık bir sülale. Çışıko'dan türeyen aile
122 kişi. Bunlar Çışıko'nun beş oğlundan; Eyüp, İsa, Harıyet,
Şaban ve Harun'dan türeyenler.
Çışıko akıllı, ağırbaşlı adil bir insandı. Tüm yaşamı boyunca
hiç kimseyle yüksek sesle dahi konuşmadı, kimseyle takışmadı,
hiç kimseyi üzmedi. Kendisinin bu durumu hakkında soru
sordukalrında Bjeduğ bölgesinde ün sahibi olan Kezeneko
Cebağ'ın sözleri ile cevap verirdi, 'Deliden ben
uzaklaşıyorum, akıllı olan da benden uzaklaşıyor'
Çışıko'nun en çok gittiği yer ise HUŞT Şumafe'ye ait olan
konukeviydi. Günlük işlerini bitiren köyün farklı
mahallelerinden yaşlılar ve gençler Huşt'ların toprak sıvalı
konukevlerine gelirlerdi. Şumaf ve onun eşi Psığo her zaman
misafirleri güleryüzle karşılar, ağırlarlardı. Burada köy
havadisleri anlatılır eski şarkılar söylenirdi. Çışıko şarkı
söyler yaşlılarda ona dejuvla eşlik ederlerdi. Güzel ve uyumlu
bir şekilde yapılan bu jıvu'ları KOBL Yusuf, AÇUMIJ Yusuf,
DZETL'I Salih, Ahecago Mahmud, HIDZETL Yakup, VUSTEKO Yusuf,
VUSTEKO Ahmet ve diğerleri söylerlerdi. Çışıko eski
şarkılarıda kendi yazdığı şarkıları da söylerdi. Bunlardan
bazıları Cumhuriyet Radyosu ve AC Sosyal Bilimler Araştırma
Enstitüsü arşivlerinde yer alıyorlar.
VUŞIY Çışıko'nun 130. doğum yıldönümü anısına Pseytıku
ortaokulunda ayrıntılı bir etkinlik gerçekleştirildi. Vuşıy
sülalesinden sağ olan ufak büyük herkes, Çışıko'yu tanıyanlar,
köy sakinleri geceye katıldılar. Geceye Mıyekuape’den AC.
Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü çalışanları Filoloji
Bilimdalı’nda doktorlar ĞIŞ Nuh ve ÇUYEKO Nefset, Filoloji
Bilimdalı’nda kandidat ŞHAPTLEKO Ğuçıps katıldılar.
Gecenin düzenlenmesine önayak olan kişi ise ŞHAPTLEKO
Ğuçıps'tı. Geceyi organize edenler ise Adige Cumhuriyeti
onursal gazetecisi HUŞT Şaban, Okul müdür muavinleri NEĞUÇU
Marıyet, DZETL' Müslimet, öğretmenler JENETL' Svetlan, DZETL'
Zarem, AHECAGO Roz.
Okul Müdüresi KOBL Şamset geceye katılanları açılış
konuşmasında selamladı ardından sözü ŞAHAPTLEKO Ğuçıps'e
verdi. ĞUÇIPS Pseytuk'ta iyi tanınıyor. Bu köye sıkça geliyor,
ünlü pşınavo TLESERIKO Kim'in iyi arkadaşıydı, köy
sakinlerinden tanıdığı çok kişi var.
ŞHAPTLEKO Ğuçıps; 'Ulusun manevi değerlerini derlemek için
kırk yıl kadar araştırma gezilerine katıldım. Yalnız başıma da
gruplar halinde de Kıyı Boyu Shapsugh’da Adige bölgesinde de,
Karçay-Adigete de, Kabardey'de da yurt dışındaki
köylerde de bulundum, çeşitli çıkarsamalarda yaptım.
Dağıstanlılar için nasıl Kubaçi köyü adeta bir bayrak ise
Adigelerin maneviyatını muhafaza eden yer Pseytıku köyüdür.
Bilimadamları ŞHAPTLEKO Ğuçıps, ĞIŞ Nuh ve ÇUYEKO Nefset'in
belirttiğine göre bu köyde sadece eski şarkıları söyleyenler
değil bundan da öte eğitimli insanlar derleme yapmaya
geldiklerinde milli hazinelerimizi onların önüne adeta
çıkartıp yazdıran çok kişi yaşıyordu hala da yaşıyor.
Bazılarının adını söyleyeyim; VUŞIY Çışıko, NATHO
Salih,TLESERIKO Hamit ve Harun, VUSTEKO Yusuf ve farklı
yıllarda köy sakini yaşlılarla çalışanlar BIRSIR Batırbıy,
KUYEKO Nalbıy, HUT Şamsudin ve diğerleri.
Bilimadamları VUŞIY Çışıko'nun Adige Radyosu arşivlerinde
bulunan kayıtlarından bazılarını gece katılımcılarına
dinlettiler. Geceye katılan NAHIJLAR Çışıko'nun sesini
tanıdılar.
Çışıko'nun çocukları ardından gelen nesillerde de onun izini
takip edenleri çıktı. Rahmetli oğlu Harun'da tarihi şarkılara
meraklıydı, onları ilgi çekici bir şekilde söylerdi.
Pseytıku'daki kültür evinde kurulmuş olan Aşemez isimli
folklor ansamblesindeydi. Güzel sesi ile söylediği şarkılar
dinleyenlerin beğenisini kazanırdı.
Çışıko'nun torunu Barıç'ta şarkı söylemeyi seviyor. Barıç'ın
kızı Belle'de şarkı söyleme konusunda yetenekli. Hem besteler
yapıyor hemde şarkılar söylüyor. Çışıko'nun diğer oğlu Eyüp'ün
çocukları arasında müzik okulunu bitirip bu mesleği icra
edenler var. Svetlana ve Culiyet bunlardan.
Geceye okul öğrencileri de aktif katılım gösterdiler. THAHUAHO
Fatime, AHECAGO Svetlane, HAHURETA Culiyet tarihi Adige
şarkılarını seslendirdiler. Pseytıku'da doğup büyüyüp yetişen
VUŞIY Çışıko'nun anısına düzenlenen gece güzeldi ve çok kişi
bu geceye katıldı.
|