|
|
................... |
|
................... |
GÜÇLÜKLER VE ÖNERİLER |
MEŞFEŞŞÜ Necdet Hatam
Maykop, Ekim 2012 |
|
|
................... |
|
|
Öğrenmeyi zorlaştıran özellikler:
Alfabe:
Günümüz alfabesinin çok düzenli olmadığını en azından bildiğimiz
alfabe düzenleme ilkelerine uymadığını düşünüyorum. Adığabze
okuma-yazmayı öğrenmeye başlayanların ilk dikkatini çeken şeyin
harf sayısının çok olması biliyorsunuz. Harf özelliği olmayanlar
dahil dildeki hemen tüm sesler alfabede harf olarak yer almıştır
ki bu öğrenimi zorlaştıran öğelerden biridir. Gerçekten çok
bilinen diller içinde sesleri harf gibi alfabede yer alan bir dil
olmadığını düşünüyorum.
Çoğunluğun 29 harf ve 29 ses olarak bildiği Türkçede de (âdil),
(Ankara) sözcüklerindeki [a] sesleri, lamba, lale sözcüklerindeki
[l] sesleri aynı harfle gösterilmekle birlikte birbirinden farklı
seslerdir.
Üzücü olanı 1936’larda ilk kabul edildiğinde eksiklikleri olmakla
birlikte daha bilimsel alfabe hazırlama yöntemlerine daha yakın
iken 1960’larda yapılan değişiklerle tüm sesler eklenmiş ve alfabe
daha güç anlaşılır hale getirilmiştir.
Benzer eksiklikler Kheberdēy Adığe alfabesinde de gözlenmekle
birlikte istenilen kaynağa ulaşma kolaylığından dolayı Adığēy
Adığe alfabesini tartışmayı ve bu tartışmalara temel alınarak
Kheberdēy alfabesi için de çıkarımlar yapılabileceğini düşündüm
ve ayrıntılı incelemeyi daha sonraya bıraktım.
- İlk kabul edilen alfabede harf sayısı
34 olarak belirlenmişti. Rusça alfabenin 33 harfi ve alfabeyi ilk
düzenleyenlerin eklediği, 4 ayrı fonksiyonu olan yardımcı im
(işaret) çubuk (I).
А, а, Б б, В в, Г г, Д д, Е е, Ё ё, Ж ж, З з, И и, Й й, К к, Л
л, М м, Н н, О о, П п, Р р, С с, Т т, У у, Ф ф, Х х, Ц ц, Ч ч, Ш
ш, Щ щ, Ъ ъ, Ы, ы, Ь ь, Э, э, Ю ю, Я, я, I.
- Günümüz alfabesinde harf olarak yer
alan diğer tüm sesler kurallarla tanımlanmıştı. Fransızca'da
p ve h harflerinin birlikte olunca Türkçe'deki
[f] ve Almanca'daki t harfinden önce
gelen s harfinin Türkçe'deki [ş] sesini
vermesi ancak bu sesleri veren ikişer harfin alfabelerinde yer
almayışı gibi [дж] ve [дз] sesleri ses olarak
tanımlanmış alfabede harf olarak yer almamıştır. Bizce de doğrusu
budur. Her biri kendine özgü sesi olan
ikişer harfle verilmiş seslerdir.
- Rusça'da
“sertleştirme işareti” denen (Ъ) yardımcı karakterin (г,
к, х, ч, ж, ш, л) harfleri ile birlikte oluşturduğu sesler de
(гъ, къ, хъ, чъ, жъ, шъ, лъ) alfabeye alınmamıştır. Ancak
(Ъ) yardımcı karakterinin bu harflere olan etkisi birbirinin
aynı değildir. Temel sesten tamamen farklı birer ses
oluşturmaktadır. Dolayısı ile kendine özgü sesi olmayan (Ъ)
karakteri ile oluşturulan bu seslerin bizce harf olarak kabul
edilmesi ve alfabede yer alması daha uygundur.
- Kendine özgü sesi olmayan, yanına geldiği harfin temel sesinden
farklı ses verdiren ve Rusçada “yumuşatma işareti” denen (Ь)
yardımcı karakteri ile oluşturulan (Жь), (Хь) sesleri de
alfabeye alınmamıştır. Bizce bu iki harfin de yukarıda saydığımız
gerekçelerle alfabeye eklenmesi daha uygundur.
- Türkçe'de daha çok “kesme işareti”
dediğimiz ancak Adığabzede “çıy zefeş́ makh” adı verilen (I)
yardımcı karakteri ile oluşturulan (пI, тI, кI, цI, чI, шI,
лI) seslerinin alfabeye alınmamsı bizce de uygundur. Çünkü
(I) yardımcı karakterinin bu harflerle olan etkisi aynıdır.
Harfin temel sesini pekiştirmektedir.
- Bizce ilk düzenlemenin en büyük
başarılarından biri ise (у) harfinin (г, к, I, дз, гъ,
къ, хъ, жъ, шъ, шI, пI, тI,) sesleri ile birlikte oluşturduğu
dilimizde “mekhe uıjhu-uıpş́e makh” ,“мэкъэ Iужъу, IупшIэ макъ”
diye adlandırılan labialize 15 sesin (гу, гъу, дзу жъу, ку, къу
кIу, пIу, тIу, Iу, хъу, ху, цу, шIу, шъу) birer ses
olduklarının, harf olmadıklarının altını çizmiş olmasıdır. Ki bu
hecelerin dahası kimileyin birer sözcük olan bu seslerin birer
“sessiz harf” olarak alfabeye eklenmesi okuma yazmayı en
anlaşılmaz kılan yönlerden biridir. Kheberdēy Adığabzesinde
bunların sayısı 9'dur (гу, гъу, ку,
къу, кxъу, кIу, Iу, хъу, ху,)
Ancak bu sesler harf olarak eklenirken (xy) nun eklenmemiş olması
günümüz Adığēy yazınında, kimi sözcüklerin sesli-sessiz
çözümlemesini günümüz dilbilgisi kurallarına göre olanaksız
kılmaktadır. Dilimizi ya da genelde Kafkas dillerini diğerlerinden
ayıran bu konunun anlaşılması dilimizin gizlerini kavramanın ön
koşullarından biridir diyebiliriz. Dolayısı ile konuya daha sonra
dönülecek ve ayrıntıları ile incelenecektir.
(sürecek) |
|
|
|
|
|
|
|
|