Abhaz
halkı sayısız şarkıdan oluşan bir hazineyi belleğinde
saklamakta, ağızdan ağza, kuşaktan kuşağa aktarılan bu
şarkılar onun ulusal zenginliğini oluşturmaktadır. Abhaz
halkının yaşamının ayrılmaz bir parçası olan şarkılar,
büyük bir ustalıkla onun manevi güzelliğini,
psikolojisini, dünya görüşünü, yaşam biçimini ve
kişiliğini gözler önüne seriyor.”Abhazların her
yaşamsal olay için söylenmiş özel bir şarkısı vardır’’
diye yazıyor N.S Canaşya.
Abhazların müzikal halkbiliminin özgünlüğüne P.Suvarov,
N.Albov, K.F.Gan, A.Mile ve Romen Pollan da işaret
ediyor. Maksim Gorki 1928’de Abhazya’da bulunduğu sırada
bütün bölgeleri dolaştı; Abhazların yaşam biçimiyle,
gelenekleriyle, şarkılarıyla ve oyunlarıyla tanıştı.
Gördüklerinin etkisiyle şu satırları kaleme aldı:
‘’Bütün Avrupa’yı, Amerika’yı dolaştım, birçok halkın
şarkılarını dinledim, ancak böylesine coşkulu ve insanı
saran şarkılar hiç duymadım. Çok güzel, harika
şarkılar...’’
Abhaz halk şarkıları, eski
dönemlerden beri Abhazya topraklarında yaşayan halkların
müzikal folkloruyla sıkı bağları olmasına karşın, özgün
tarzını, ulusal karakterini belirleyen ve yüzyıllar
öncesinden taşınarak getirilen özelliklerini korudu.
Abhaz halk şarkıları yüksek
anlatım gücü olan resitatif, vokal melodi sentezi
özelliği taşır. Abhaz halk melodilerinin uyumlu, ağır ve
hüzünlü temposu doğal olarak anlatımı güçlü bir şekle
dönüşür. Halk şarkılarının melodileri canlı insan
konuşmasına yakın vokal ve resitatif tonlama zenginliği
içinde toplar; bu da Abhaz halk melodilerinin
çizgilerinden biridir.
Abhaz halk şarkılarına
genellikle tek bir cümleden oluşan, veciz sözlü metinler
eşlik eder. Bu cümleleri çevirisi yapılamayan sözler ve
nidalar izler ve şarkının heyecan düzeyini ayarlar.
Şarkı içeriğinin ayrıntılı açıklaması ise şarkıcı
anlatıcının anlatımında verilir.
Abhazların müzikal folklorunda “Auou”. “Azar”,
“Atlarçora”, “Dziuou”, “Atsunuh”
gibi eski putperest kültürüne ilişkin relikt (fosil)
şarkılar korunmuştur. Bunların stilistik özellikleri ve
işlevsel görevleri, Abhazların müzikal folklorunda,
şarkıların M.Ö’den beri gelişmiş formlara sahip olduğunu
gösteriyor. Daha geç dönem melodik yapılar ise
gelişmişlikleri ve karmaşıklıkları ile ayrılıyor.
Abhaz
halk müziği, törensel, tarihsel üretim ilişkileri ve
sosyal ilişkilerle ilgili şarkılar içerir. Nart
Destanları’nda ve halk kahramanları hakkındaki birçok
şarkıda işlenen kahramanlık teması, müzikal folklorda da
özel bir yer tutar. Abhazların kahramanlık konularına
eğilimi tarihi geçmişleriyle, çetin yaşam
koşullarıyla,halkın ulusal karakterini belirleyen yüksek
ahlaki değerlerle ve parlak, özgün müzik sanatı ile
açıklanıyor.
Abhazya,
coğrafi konumu ve ılımlı iklimiyle eskiden beri
Grek’ler, Romalılar, İskit’ler, Bizasnlılar, Arap’lar
ve Türk’ler gibi birçok istilacıyı kendine çekiyordu.
Yabancı işgalcilerle yapılan sonu gelmez savaşlar
Abhazların yurtseverlik duygusunu besledi ve halkın
belleğinde, en iyi insani nitelikler atfedilen bir halk
kahramanını ‘’Afırhatsa’’yı doğurdu. Kahramanlık
şarkıları, savaşta yiğitlik göstermeleri için
savaşçılara ilham veriyordu.
Avcı şarkıları da
kahramanlık şarkıları türüne girmektedir. Geçit vermez
ormanlar, aşılmaz kayalıklar, sarp dağ boğazları, delice
akan ırmaklar, çağlayanların başdöndürücü yüksekliği
Abhaz avcısının dayanma gücü ve cesaret kazanmasına
yardımcı oluyordu.
Abhazların karakteristik ulusal özelliklerinden biri de
‘’alamısvicdan’’ kavramıdır. Genç bir sülüne küçük
halkımızın gücünü atfedip onunla ‘’kim kimi çekecek’’
diye mücadeleye girdiğinde kazanan sülün olabilir,
avcıyı kendi tarafına çekebilir, elbette eğer Abhaz’ın
kalbinde “alamıs” yaşıyorsa; iki yüz öküz bile onu
yerinden oynatamaz.
M.
LAKRBA
K. Gan
‘’Abhazlar’ın ahlaki değerleri yüksektir, anne ve
babalarına büyük saygı gösterirler’ diye yazıyor.
Geleneklere göre Abhaz kadınının insanlara duygularını
göstermesi, çocuklarının ve kocasının ardından ağlaması
ayıptır. İlginçtir ki Abhazların müzikal folklorunda
ninniler ağıtlar dışında kadın şarkıları yoktur. Bütün
bunlar toplu olarak kahramanlık şarkılarının baskın
yerini, anlatım araçları olarak özelliklerini, melodi ve
armoni dilinin yoğunluğunu belirliyordu.
Abhaz
müzikal folklorunda kahramanlık edebiyatının en eski
örneklerinden biri Nart Destanları’dır. Nart
Destanları’nın ana teması halkın özgürlük ve
bağımsızlık savaşıdır. Epik konulu halk müziğinde en
göze çarpan figür, insanlara mutluluk taşıyan savaş
tanrısı güçlü ‘’Abrıskil’’dir; hakkında bir
şarkı vardır. Abrıskil Abhaz Promethe’sidir, akıl
gücünün ve adaletin sembolüdür.
Abhazların müzikal folklorunda kahramanlık edebiyatının
bir sonraki aşaması tarihi-kahramanlık türü ile
ilgilidir. Bu şarkılar Abhaz halk kahramanları:
Pşkyaç-ipa Mança, Danakay, İnapha,
Kyagua, Mıstaf Çolakua ve Hacarat Kyahba
ile ilgilidir. Bu şarkılarda halkın koruyuculuğunu yapan,
cesur, güçlü iradeli insanların özgürlük düşkünü
karakteri konu edilir. Çok sık olarak bu şarkılarda
ölmüş kahramanların yiğitlikleri övülür. Burada, yalnız
konularda değil, müzikal anlatım araçlarında da halk
ağıtı türü ile bağlantı görüyoruz. Kahramanlar kahramanı
‘’Afırhatsa’’nın yaşamını, Aphartsa’’ eşliğinde
söylenen bir dizi ‘’yaralı şarkısı’’ genellikle
ağır yaralananlar tarafından savaş meydanında
söylenirdi. Vatanına karşı kutsal görevini hakkıyla
yerine getirdikten sonra Afırhatsa da dudaklarında bir
şarkıyla yaşama veda ediyordu.
Abhazların müzikal folklorunu derleyen N. KAVAÇ
‘’Kalplerinde ve zihinlerinde kendiliğinden doğan
şarkıları söylerken ölen, hastanın başucunda hüzünlü
şarkılar söyleyen bu insanlar en derin saygıya değer,
kahraman insanlardır’’ diye yazıyor. ;
Şarkıların melodik çizgisi
için karakteristik olan, yüksek ses perdesinde tutunma
çabasıdır. Bu şarkıya dramatizm ve tını coşkusu katan
karakteristik ses titreşimi yaratır. Melodik çizginin,
yükselen kuartet (dörtlü) çıkışlarla birleşen iniş
hareketi, şarkılara kahramanlık ve özgürlük havası
verir. Kahramanlık şarkılarının çoksesliliğinin
karakteristik türü, burdon ve kompleks türü
ikisesliliktir. Şarkıların perde düzeni son derece
berraktır, bu tür şarkıların karakteristik makamı
miksolidik ve frigiktir.
Halk şarkısı geleneğini
yaşlı kuşak temsilcileri korumaktadırlar; çalışmaktan
arta kalan zamanlarda toplanarak şarkı söylerken
çokseslilik içerisinde mükemmel bir ahenk ve ustalığı
yakalamaktadırlar.
‘’Şarkılar ağızdan ağıza,
kuşaktan kuşağa geçiyor ve zamanla değişiyor; bazen de
başka bir şarkıya ek olarak katılıyor; ve sonuçta
şarkılar yazarı yalnız halk olan manzum yapıtlara
dönüşüyor.’’
Aphartsa:
İki telli,yaylı Abhaz ulusal çalgısı
|