|
1.
Bölüm
HCY:
Sizi tanıyabilir miyiz?
GFA:
1934 yılında Balıkesir ili
Susurluk ilçesinin Demirkapı köyünde
doğdum. Shapsughların Guser (Гусэр)
ailesindenim, adım Fahrettin Abatay.
Dini ve din dışı
(ladin) musiki eğitimi aldım. İstanbul'da
7 yıl mevlithan olarak çalıştım, ancak
ağır bir hastalık geçirdim. Bunun üzerine
mevlithanlığı bırakıp geleneksel
kuyumculuk işine başladım ve çok para
kazandım, ancak hastalığım ilerledi ve peş
peşe ameliyatlar geçirdim, tedavi ve
çocuklarımı okutma nedeniyle servetimi
eritmiş oldum. Sonunda İstanbul'dan
Bandırma'ya geldim. Alacaklarımı
alamadığım gibi, önceleri yardımlarda
bulunduğum en yakınlarımdan bile bir
destek, borç para yardımı alamadım. Para
bulamamam nedeniyle kuyumculuğu bıraktım
ve bir süre gümüş işi ile uğraşmak zorunda
kaldım. Bir dostumun öneri ve desteği ile
Hac malzemeleri ticaretine başladım. Bu
işte çalışıyorum. Çocuklarımın hepsinin
yüksek öğrenim görmelerini sağladım ve
hepsini evlendirdim. Allah'a şükür hiçbir
şikayetim ve maddi sıkıntım yok.
HCY:
Adigece mevlidi okumanız nasıl gerçekleşti?
Anlatır mısınız?
GFA:
1998 yılına değin bir Adigece
mevlit olduğunu ve bazı yerlerde okunmakta
olduğunu öylesine duyuyordum ama ötesini
bilmiyordum. 1998 yılında Gönen'in Bayramiç
köyünden tanıdık bir hemşehrim Arap harfleri
ile yazılmış bir mevlit getirdi. "Bu
kitapçık, basım parası zar zor bulunup ilkin 500 adet olarak bastırılmış olan
Adigece mevlidin özgün bir nüshasıdır" dedi ve
kitabı bana verdi.
Eski yazı
biliyordum. Kitabın sonunda bir Adige alfabesi
ve okuma kılavuzu da vardı. Bu yoldan mevlidi
bir yıl içinde okumayı başardım ama makamını
bilmiyordum. Makamının nasıl olduğunu öğrenmek
için tanıdığım bir mevlithan olan Düzceli bir
hafızı görmek üzere Bursa’ya gittim. Bana
"Böyle eften püften işlerle uğraşıyorsan yazık
sana!" dedi, ben de moralim bozulmuş halde
geri döndüm.
Şansım varmış, dükkanımı ziyarete gelen
Gönen’in gencecik müftüsü Turgut beye Adigece mevlidi
göstermişim. "Ooo, Düzce’de bu mevlit okunur,
hoca mektebinde bu mevlidi okuyanlardan biri
de benim" diyerek, yanımda mevlidi kadın ve
erkek makamlarıyla Adigece olarak okumaya
başladı. Ben de bu iki makamı tanımış oldum.
HCY: Siz
mevlidi Türk makamı üzerinden kasede
çekmişsiniz. Niye buna, makamları değiştirmeye
gerek duydunuz ki?
GFA:
Eskiden söylenmiş Adigece
makamlar modern anlamda günün gereksinimlerini
karşılayamıyorlardı. Ben ünlü bestekar
Sadettin Kaynak'ın (1891-1961)
öğrencisiyim. Dini müzik ve dindışı (ladin)
müzik eğitimi almış biriyim. Bütün makamları
biliyorum. Adigece mevlit öyle yazılmış ki,
aslında onu bir makamda okumak olanaklı
değildi, çelişkili durumlar vardı ve öylesine
okunuyordu. Adigece mevlide 25 makamdan ancak
14'ünü kabul ettirebildim ve bu 14 makamı
mevlide uyguladım.
HCY: Bunu
nasıl başardınız?
GFA:
Başarım dört etkene bağlıdır:
Shapsughca’yı ve Osmanlıca’yı,
ayrıca makamları bilmem ve bir de
mevlithan olmam.
HCY: Shapsughca’nın bu çalışmadaki rolü nedir?
Abadzeh (Абдзах) diyalektini de
bilirim. Köyümüzün yarısı tarafından
konuşulur. Abadzeh zaman içinde değişime
uğradı ama Shapsughca ilk biçimini korudu.
Dilci değilim ama sanırım ifade gücü en fazla
olan Adige diyalekti Shapsughca. Mevlit de o
lehçede yazılmış.
HCY:
Peki, kasetleri nasıl bastırdınız?
GFA:
İki yıllık bir uğraştan sonra
mevlidi önce kasete aldım. Kaseti hocam
Sadettin Kaynak'ın öğrencisi olan ve
öğrenciliğinden beri arkadaşım değerli
bestekar Amir Ateş'e dinlettim. Amir
Ateş benim bestemi beğendi ve o da mevlitte 14
makam bulunduğunu ve mevlidi zenginleştirmiş
olduğumu, kimseye söylememiş olduğum halde,
hemen saptadı. Ardından çoğaltma arayışı içine
girdim. Yayıncılar resmi izin gerektiğini
söylediler. İstanbul Müftülüğü'ne başvurdum,
orada tanıdık Adige görevliler de vardı,
mevlidi dinlediler, "Çerkesce mevlitten
ibarettir, politik yanı yoktur ve basılmasında
bir sakınca yoktur" biçiminde bir yazı
verdiler. Bu yazıyla Kültür Bakanlığı'na
başvuruda bulundum ve "Basılmasında sakınca
yoktur" yazısı aldım ve böylece mevlidi
iki kaset halinde İhlas yayıncılığa
bastırdım.
HCY: Kasetlerinizin satış durumu nasıl?
GFA:
Allaha şükür! Adigelerden çok
Adige olmayanlar alıyorlar. Biliyorsunuz
müziğin dili evrenseldir. Kuran'ı her dinleyen
anlıyor mu sanki? Sesini dinliyor, "müzik
ruhun gıdasıdır" dememişler boşuna. Örneğin
birçok Türk de arabasının teybine Adigece
mevlit kasetini takıp yolculuğu boyunca huşu
içinde dinliyor. Evinde ve boş zamanlarında
dinleyenler de var.
HCY: Daha
başka uğraşlarınız oldu mu? Şu anda ne
yapıyorsunuz?
GFA:
Bazı Adigece derlemelerim oldu,
oluyor da. Bunları kaydediyorum. Çok sayıda
öğrenci yetiştirdim. Hala müzik ve makam
dersleri veriyorum. Özellikle genç cami
imamlarına makama uygun Kuran ve ilahiler
okuma gibi alanlarda yardımcı oluyor ve ders
veriyorum.
Bu arada
Kiril alfabesini öğrendim, Adigece kitaplar
okumaya çalışıyorum.
Devam edecek...
ХьДжЙ:
О ухэт?
ГФА:
1934
илъэсым Сусырлыкъым и Демыркъапы къуаджэм
сыкъыщыхъугъ.Сы шапсыгъ,сил1акъо Гусэр,сиц1э
Фахьрэттин Абатай.Диным пылъ е пымылъ (ладини)
музык сджыгъ.Истанбыл илъэсибл мэулыд еджак1оу
(мэулыдхъанэу) 1оф щысш1агъ,ау уз ае
къысэк1угъ.Мэулыд еджэныр згъэт1ылъынэу
дышъэк1/дышъэ ш1ын,щэн-щэфэн 1офым сыпыхьагъ,бо
парэ/ахъщэ къэзгъэхъагъ,ау сиуз
лъык1отагъ,зэк1элъык1оу зыт1ущэу операцие/уп1эн
сыхъугъ,къэзгъэхъагъэр сыхъужьыным,сик1алэхэр
езгъэджэным тэзгъэк1одагъ.Бандырмэм
сыкъек1ужьыгъ.Ахъщэ е дышъэ зестыгъэхэм
къысятын фаер къысатыжьыгъэп,сыздэ1эпы1агъэ
синэ1уасэхэми зяушъэфыгъ.Ахъщэ зэрэсимы1эжьым
къыхэк1эу тыжьын 1офым сыпыхьагъ.Синэ1уасэгорэм
идэ1эпы1эгъуджэ хьаджэ материал щэн-щэфэн
1офым сыпыхьагъ.Сик1алэхэр езгъэджагъэх,зэпстэуми
къязгъэщагъ.Тхьамк1э шыкур сэ1о,къиным
сыхэк1ыжьыгъэу сыхъугъ.
ХьДжЙ:
Адыгабзэ мэулыдым тощтэ уеджэнэу ухъугъ?
Къытфэп1отэна?
ГФА:
1998
илъэсым нэсыфэ зы адыгабзэ мэулыд зэрэщы1эр,загъорэ
к1ып1эхэм зэрэщеджэхэрэр зэхэсхыщтыгъ,ау
нахьыбэ сш1эщтыгъэп.А илъэс дэдэм Гунэн и
абдзэхэ къуаджэу Байрамич щыщэу синэ1уасэ
горэм арап хьарфхэмк1э тхыгъэу зы мэулыд
къысфихьыгъ.“Мы тхылъ ц1ык1ур
500 япэ тырадзагъэ,тедзапк1э ахъшэр ерагъэу
зэрагъэу1угъэ Адыгэбзэ мэулыдым щыщэу зы
оригинал номер” къыси1уи тхылъыр къыситыгъ.Арап
тхыбзэр сш1эщтыгъ,тхылъым ик1эджэ щыгъэгъуазэ
и1агъ.Зы илъэс къынэужь мэулыдым седжэшъоу
сыхъугъ,ау имэкъамэ сш1эщтыгъэп.Зэзгъэш1эн
фэш1к1э Бурсэм сык1уагъ,ащ Дузджэм щыщэу
синэ1уасэ мэулыд еджак1огорэ дэсыгъ.”Мощтэу
пк1э зыхэмылъ хъушъутым сышъутым 1офмэ яуж
уитыныр губгъэнба “ и1уи къысэц1эц1агъ.Бо сигу
хэк1ыгъ.
Зы мафэ горэм ныбжьык1э дэдэу Гунэн имуфт
Тыркут Ефэндыр сядэж ситучан къы1ухьагъ.Адыгабзэ
мэулыдыр ащ езгъэлъэгъугъ.”О-о-оу,мы мэулыдым
Дузджэмк1э щеджэх,сэри хъоджэ мэктэбымк1э мы
мэулыдым еджагъэмэ сящыщ” къыси1уи сядэжьк1э
бзылъфыгъэ мэкъамэрэ хъулъфыгъэ мэкъамэмэ
атэтэу къяджагъ.Сэри мы мэкъамэхэр зэхэсхыгъэу
сыхъугъ.
ХьДжЙ:
О мэулыдыр тырку мэкъамэк1э укъеджэу
тырябгъэдзагъ. Мэкъамэхэр сыдэ зэпхъок1ыгъэ?
ГФА:
Ипэм
яусыгъэ мэкъамэжъхэр тимафэ ищык1агъэхэр
игъэсэк1эн илъэк1ыщтэп.Сэ усэк1ошхоу Садеттин
Кайнак (1891-1961) ригъэджагъэмэ зык1э сящыщ.Дин
музыкрэ мыдин (ладин) музыкрэ сджыгъ.Мэкъамэ
пстэури сэш1э.Адыгэбзэ мэулыдэр зэрэтхыгъэм
тэлъытагъэу зы мэкъамэк1э тэрэзэу уеджэн
плъэк1ыщтэп,зэмызэгъырэ лъэныкъохэр мымак1эу
хэтых,к1о сыдми ащтэу еджэщтыгъэх.Адыгэбзэ
мэулыдым мэкъамэ 25-м щыщэу 14-р езгъэзэгъыгъ.
ХьДжЙ:
Мы 1оф къиныр тощтэу бгъэсэк1энэу ухъугъ?
ГФА:
1офыр
згъэсэк1эныр факторипл1ым епхыгъ:Шапсыгъабзэмрэ
Османлы бзэр (ижърэ тыркубзэр) ик1и мэкамэхэр
сэш1эх,ащ къынэужьым сымэулыдхъан (мэулыд
седжэу сыщыт).
ХьДжЙ:
Шапсыгъабзэм тощтэу иш1уагъэ къэк1уагъ?
ГФА:
Абдзэхэ
диалектыр сэш1э.Тикуаджэ изныкъор регуща1э.Абдзэхабзэр
зэманым ик1оц1ык1э зэхъок1ы,ау шапсыгъабзэр
ипэрэ ш1ык1эм тэтэу ,зипкъ итэу къэнэжьыгъ.Сэ
бзэ лъэныкъомк1э ш1эныгъэ си1эп,ау гук1аер
анахь пыта1оу къэз1отэшъурэ адыгэ диалектыр
шапсыгъабзэр ары.Мэулыдыри шапсыгъабзэу
тхыгъэу щыт.
ХьДжЙ:
Кассетхэр тощтэу тыражъугъэдзагъ?
ГФА:
Илъэсит1у
сытэлэжьахьыгъи мэулыдыр кассетым ысдзагъ.Кассетыр
сихъоджэ Садеттин Кайнакым къысдыригъэджэгъэ
синыбджэгъу усак1о (композитор) Амир Атешым
фэсхьи езгъэдэ1угъ.Амир Атешым,мэулыдыр сигу
е1угъ,мэкъамэ 14-джэ укъеджагъ,мэулыдыр
бгъэбаигъ къыси1уагъ.Сэ мэкъамэ 14 хэслъхьагъ
с1уагъэп,ежь псынк1э дэдэу къигъотыгъ.Ащ
нэужьым кассетхэр тыразгъадзэу згъэбэгъон
1офым сыпыхьагъ.Тэдзэгъэн фэш1к1э изин
къыдэхыгъэн фай къыса1уагъ.Истамбыл муфтым
сык1уагъ,а ч1ып1эм адыгэхэри исыгъэх,мэулыдым
къедэ1угъэх. Адыгабзэ мэулыд ны1эп,политик
лъэныкъо хэлъэп,тэбдзэным емык1у хэлъэп” и1оу
зы тхыгъэ къысатыгъ.Мы тхыгъэр к1ыгъоу Культур
министрэм/1оф еплъып1эм сык1уагъ. “Тэпдзэнк1э
емык1у хэлъэп” и1оу тхылъ къысатыгъ.Мэулыдыр
кассетит1оу Ихьлас тедзап1эм тырезгъэдзагъ.
ХьДжЙ:
Кассетхэр ощэшъуа?
ГФА:
Тхьам
шыкур фэсэш1ы!Адыгэмэ анахьыбэу мыадыгъэмэ
кассетхэр ащэфы.Музыкыр хэти ибз.Къур1анмым
едэ1урэхэр яш1эу едэ1уха?Макъэм едэ1ух,пк1э
хэмылъэу ”Музыкыр гум ищхэгъу/и1эзэгъу “
я1уагъэп.Гущы1эм пае аджи лъэпако щы1,ику исэу
кассетым ягуапэу едэ1ухэу ку зифыхэри
мак1эхэп.Иунэк1э мэулыдым едэ1ури мак1эп.
ХьДжЙ:
Пэмык1 пш1эрэ 1офхэр щы1а? Джы сыд пш1эрэ?
ГФА:
фолклорик материалхэр сэугъои.Бо к1алэ
езгъэджагъ.Музык-мэкъамэ десхэр сэты.Ныбжьык1э
ефэндыхэм/хъоджэхэм мэкъамэм ек1оу Къур1анрэ
илахьихэр (тхьэлъэ1у усэхэр) еджэнхэмджэ
дэ1эпы1эгъоу сяфэхъу.
Урыс тхыбзэр зэзгъэш1агъ
Нот:
Япэрэм къык1элъык1орэ пычыгъомк1э 1864 илъэсым
Адыгэим (Чэркэсыем) къырагъэк1ыгъэ,хъугъэ-ш1агъэр
инэхэмк1э зилъэгъугъэ инэнэжъ къи1уагъэу
къысфи1отагъэхэр къэстыщт.Хьапый Джэудэт. |
