|
|
................... |
|
................... |
ADİGELERDE MÜZİK |
BABUĞ
Ergün Yıldız
Kaynak 1:
Adige Müzik Ansiklopedisi
Kaynak 2: Yeni Kafkas Dergis, Sayı 6
|
|
|
................... |
|
................... |
Müzik bir
milletin hissiyatının, ahlakının ve
yaşamının göstergeleri, şarkılar da bu
göstergelerin tümünün bir arada
yansımasıdır. Bir milletin, bir kavmin
milli bünyesinde, o milleti vücuda getiren
bireylerin ahlak ve ruh terbiyesinde büyük
bir önemi olan müzik, insan
topluluklarının ortak duygu, ideal ve
kavrayış tarzlarının oluşmasında, aynı
zamanda yaşanılan zamanın geleceğe
aktarılmasında da en etkili araçtır. Adigelerin
halk müziği ve geleneksel müziği, gerek
müzik aletlerinin benzerliği bakımından,
gerek güfte ve bestelerdeki amaç ve tarz
bakımından yakın benzerlik gösterirler.
Adige müzik ve şarkıları bireylerin
kahramanlığı, ahlak ve fazileti ile aşk ve
muhabbet hisleri için birer edep
örneğidir. Adige müziğinde ahlaka zıt,
müstehcen hiç bir yön bulunmaz, bulunamaz.
Kahramanlık, vatana aşk, doğruluk, saygı,
şefkat ve yaşamda birlik bizim müziğimizde
asli unsurlardır. Adige müziklerinin
bazıları insanı heyecanlandıran, coşturan,
vatana millete bağlılığı ve saygıyı
perçinleyen, insanlara dürüstlüğü, sevgiyi
ve işbirliğini işaret eden tarzdadır.
Bazıları bireylerin kahramanlıklarını (lhıkhuj
uered) veya toplum tarafından yadırganan
hatalarını (auan uered) işleyen fakat her
halükarda doğruyu ve iyiyi işaret eden bir
tarzdadır. Bazıları ise yaşanmış acıklı
hikayeleri, bazıları yaşanmış acı olayları
anlatan (ğıbze) Adige müzikleri, Adige
oyunları ile birbirini tamamlayan
folklorun iki koludur.
Adige müziğinin ve oyunlarının temel şartı
olan terbiye ve asalet her zaman ön planda
olup tüm dünyanın hayranlığını kazanan bu
değerlerimiz aynı zamanda milli kültürümüz
için birer propaganda aracıdır.
Müzik Aletleri
Her millet duygularını ahlakını
düşüncesini, içinden gelen ruh halini, aşk
ve ıstırabını, heyecanını ve üzüntülerini
ortaya koyabilmek için kendi sesinin yanı
sıra başkaca bir ifade vasıtası aramıştır.
Adigelerde bu genel tavrın ve geleneğin
dışına çıkmamış,duygularını anlatabilmek
için ifadeye yardımcı bazı araçlara
başvurmuşlardır. Eski dönemlerde çok
çeşitli olan Adige müzik aletlerinden
günümüze ulaşabilen dört müzik aleti
nispeten bilinmekte ve kullanılmaktadır.
Günümüzde Adige müziğinin icrası için
farklı müzik aletleri kullanılmaktaysa da
hiç birisi bu dört milli müzik aletinin
verdiği zevki vermemektedir. Fakat artık
bunların da bazılarını kullanan,
kullanabilen insanlar anayurt dışında
kalmamıştır.
1) Phapşıne (Şık|etspşıne)
Bu müzik aleti tamamıyla özel ve millidir.
Bu aleti halk kendileri imal ederler, 3
telli bazıları 4 telli olup telleri at
kılından (atın kuyruğundaki uzun kıllardan
alınan tellerle) olan ve Lazların
kullandıkları kemençe türünden bir sazdır.
Abhazlar bu aleti (apkhırtza), Adigeler
ise şık|etspşına veya phapşıne olarak
adlandırırlar.
Bu saz ciddi ağırbaşlı toplantılarda,
erkek meclislerinde çalınır. Çalınma
esnasında güzel sesli birisi eski ve
tarihi şarkıları (uered) söyler, harp ve
kahramanlık şarkılarını dillendirir,
çekilen acıları yapılan savaşları ve ve
şehit olan kahramanları anlatan şarkıları,
ağıtları söyler. Mecliste (haceş)
bulunanlar ise hep birlikte nakaratlara
eşlik ederler (buna Adige dilinde deju
denir). Bu alet ile havai, hissi, aşki
şeyler çalınmaz. Yalnızca kahramanlıklara,
yurt savunmasına veya önemli toplumsal
olaylara dair şarkılar ve müzikler
dillendirilir. (Bu ueredler bazen çalgısız
olur ve sadece ses ile iştirak edilir.) Bu
müzik aleti hiç bir zaman umumi eğlence
yerlerinde çalınmaz. Herkesin neşesi,
zevki için yapılan toplantılarda bu alet
yer bulmaz. Ancak Adigelerin kendi
meraklarını ve duygularını teskin etmek,
atalarını, milli olayları ve değerleri
hatırlamak gereği olduğunda, milli
meclislerde, tarihi ve milli kongrelerde
bu alet ortaya çıkartılır ve çalınır.
Bu aletin kullanım amacı halkımızın milli
duygularına hitap etmek, hissiyatını
tatmin etmek, mersiyelerle geçmişi
anmaktır. Düğün ve eğlencelerde
kullanılmaz ve kullanılması da hoş
karşılanmaz. Sadece savaşlarda yaralı
düşenleri gece sabaha kadar uyutmamak adet
olduğundan, bu gibi durumlarda yaralının
uyanık bulunması için çalındığı
bilinmektedir.
2) Kamıl veya Bjami
Bu alet ney şeklindedir. Nısaşe denilen
büyük düğünlerde ve buna benzer eğlenceli
toplantılarda çalınır. Düğün sahibi
kimsenin ekonomik ve sosyal durumuna göre
yapacağı için çevrenin bilinen
müzisyenlerini (bu müzisyenlere kamılapşe
denir) çağırarak bir orkestra oluşturur.
Aguaue denilen bir grubun yine düğün
sahibinin durumuna göre bu grup ikinci
sınıf artistlerden oluşturulduğu gibi kimi
zaman da katılımcı gençler tarafından bir
koro oluşturularak küçük tahtalardan
yapılmış birer aletle (aguts|ik veya
phaciç) müziğe eşlik ederlerdi. Bu koro
grubu oldukça heyecanlandırır coşturur
eğlenceye daha bir hareket katardı.
3) Pşıne veya Armonik
Pşıne bütün özel eğlencelerde ve aile
düğünlerinde çalınan tek perdeli körüklü
bir müzik aletidir. Bu aleti erkeklerden
daha çok kızlar çalarlar. Eskiden armonik
çalmayan genç kız pek nadirdi. Hatta dikiş
dikmek nasıl bir genç kız için en gerekli
beceri ise armonik çalmak ta o kadar
gerekli görülür mutlaka kız çocuklarına bu
aletin çalınması öğretilirdi. Eski
dönemlerde her evde bir armonik bulunur ve
istisnasız her genç kız bu aleti çalardı.
4) Pşıne (Pşıne pxenc)
Pşıne pxenc çift sıra perdeli bir
armoniktir. Pşıneye kıyasla daha büyük ve
ağır olan bu alet daha çok oturarak
çalınır. Sesi daha çok piyanoya benzeyen
bu müzik aleti de pşıne gibi körüklüdür
fakat daha mükemmel bir ses ve daha fazla
ses tonu verebilen bu aletin çalınması
pşıneye göre daha güçtür. Daha çok
erkeklerin çaldıkları pşıne pxenc Adige
müziğinin en güzel aletidir. Bu alet
Adigelerin urıs pşıne olarak ta
adlandırdıkları günümüzde kullanılan
akordeondur.
Adigeler müzik sanatkar ve üstatlarına (sirinapsha)
derler. Bu kişiler halk tarafından çok
sevilen ve itibar gören kimseler olup
hafızaları müzik sanatındaki merak ve
yeteneklerinin bir göstergesidir. Adige
müziği son yüzyıl içerisinde Kafkasya'da
bilimsel bir şekilde ele alınmış olup
çeşitli akademik çalışmalara konu
olmuştur. Günümüzde popüler müzik dışında
kalan eski Adige halk şarkılarının çok
büyük bir kısmı yeniden derlenmiş olup
tasnif ve arşiv çalışmaları yapılarak
kültürümüze yeniden kazandırılması
konusunda önemli ilerlemeler sağlanmıştır.
Önemli tarihi olaylara dair bilgiler ve
ipuçları da içeren halk şarkılarımız aynı
zamanda sözlü tarihimizin de önemli bir
kaynağıdır. Bu nedenle toplumun tüm
kesimlerine ulaşacak şekilde yeniden
basılarak halkımıza sunulması yanı sıra,
Kafkasya'da yapılan bu çalışmalar ile
sürgün edilen halkımızın yaşadıkları
ülkelerde yarattıkları şarkılar,ağıtlar ve
benzer çalışmaların da birleştirilerek
zenginleştirilmesi gerekmektedir. |
|
|
|
|
|
|
|