Genel olarak kıyı kesimlerde oturanlar Hıristiyan
iken, iç kesimlerde ve dağlar arasındaki vadilerde
oturanlar (Abazalar) müslümandırlar. Dilleri Çerkes
kabilelerinin dillerinden oldukça farklılaştığından,
Kafkas dilleri arasında ayrı bil dil gurubu olarak
ele alınır.
Kıyı kesimlerde oturan ana Abhaz
kitlesinden ayrı olarak dağlarda ve Kabardeyler ile
Besleneylere yakın olarak oturan Abazaların
şivelerinde farklılıklar ortaya çıkmış ise de ana
kitle ile zorluk çekmeden anlaşabilirler. Ancak
ilişkileri ana kitleden çok Kabardeyler ve
Besleneyler ile daha kuvvetli olmuştur.
Abhazlar İngur ırmağından Kuzey’e doğru Kafkas
Dağları’nın zirvelerine ve Karadeniz kıyıları
boyunca Adler'in ötesine kadar uzanan geniş bir
bölgede yaşarlar. 14.yüzyıla kadar Kuban boylarına
kadar olan sahada da kolonileri vardı. Ancak
Kuzey’den inen Kabardeylerin baskısı sonucunda
yerlerini tümüyle onlara bırakılarak ana
kitleleriyle Karadeniz kıyılarına inmek zorunda
kaldılar Bununla beraber Kafkas Dağları üzerinde ve
Kuban Nehri ile bu nehre katılan ırmakların
kaynaklarında bir kısmı kalmaya devam etti. Abazalar
kendilerini Kuzey ve Kuzeybatı’dan çeviren
Kabardeyler ve Besleneylerin tesiri altına girmişler
ve Kabardeylerin egemenliğini kabul etmişlerdir.
Abhaz-Abazalar Güney ve Güneydoğu’dan Gürcüler
ile Kuzeydoğu’dan (aşağıdan, yukarı doğru) Svanlar,
Karaçay-Balkarlar ve Kabardeyler ile komşudur.
Kuzey’den ise Besleneyler, Abzahlar ve Ubuhlar ile
çevriliydiler.
İki ana kitleye ayrılırlar.
1-Abhazlar (Kendilerine Apsuva derler),
2-Abazalar (Abazinler, kendilerine Asuva derler)
Abazalar : Karadeniz kıyıları boyunca
İngur Nehri'nden Adler'in ötesine ve hatta Soçi
yakınlarına kadar uzanan kıyı şeridinde ve İngur
Vadisi boyunca iç kesimlerde otururlar. Kıyı boyunca
Kuzey’den Güney’e doğru Ciget (Ziget)ler, Abziblar,
Ahçipsular (Ahçipsa); iç kesimlerde ise Kuzey’de
Zamballar (Hirps veya Tzaballar), Güney’de ise
Aybgalar yerleşmiştir. Bu kıyı Abhazlarının bir
kısmı ise Rusya ile iyi geçinme politikasını
benimsemiş, bir kısmı ise Çerkes kabileleri ile
birlikte veya ayrı olarak Rusya'ya karşı mücadele
etmiştir ki, bunlar genellikle müslüman Abzahlardır.
Abazalar : Kuban'ın kaynaklarına
yakın olan bölgede ve yukarı boylarında oturanlar
iki ana guruba ayrilir. 1) Tapanta (Alti
Kesek Abaza): Kuban kaynakları, Büyük ve Küçük
Zelençuk vadilerinde otururlar. Yurtları Kuma ve
Podkumuk sularına kadar uzanır. İsimlerini
beylerinden alan altı guruba bölünürler. Dudaruk,
Lo, Kliiç, Kyeç, Biberd ve Cantenir. 2)
Skaraya (veya Askar): Mudavey, Kazilbeg, Segerey,
Tam, Basilbeg, Barakay ve Bag alt grublarından
oluşurlar. Bu Abazalar Rusya ile savaşa en şiddetli
bir biçimde katılmışlardır.
Abhazlar
Kabardeylerden sonra en kalabalık Çerkes
kabilesidir. Bu kabilelerde Ruslara karşı
mücadelelerde Natukhaçlar ve Ubuhlarla birlikte en
ön saflarda yer almıştır. Bu kabile aynı zamanda
diğer Çerkes kabilelerine nazaran en demokrat
kabiledir. Aralarında asillerin nüfuzu daha az ve
sınıf farklılıkları daha az belirgindir.
Bu
kabile, Kafkas Dağları'nın Kuzey eteklerinde ve
Kuban'nın orta mecrasına katılan kollarının
suladıkları bölgede yaşarlar. Burası Batı
Kafkasya'nın merkezi kesimi olduğundan tabii olarak
Abhazlar da denebilir ki, Ruslar'a karşı en önemli
ve etkili mukavemet gösteren kabile olmuştur.
Başlıca yerleşim yerleri: 1) Sagvase,
Khurçips, Pseha, Pkhats, Tfiseps kolları 2) Laba,
Psizun, (Psizuy-Malaya Laba) Segupsin, Hagur, Fars
kolları 3) Psij, Mat(Mart), Pças(Pçah) kolları
4) Psekups ırmağı vadileri
|