|
|
................... |
|
................... |
TİMUR'UN KAFKASYA'YI İSTİLASI |
Çeviri: ADEMEY Ahmet
www.chechnyafree.ru/index.php?lng=eng§ion=historyeng&row=7 |
|
|
................... |
|
|
Kuzey Kafkasya'nın Topal Timur (resmi kaynaklarda ki
adıyla Timurlenk)
tarafından istilası aslında Çağatay Hanı Timur ile Altın
Orda Hanı
Toktamış arasındaki büyük düşmanlığın bir sonucu olarak
ortaya çıktı.
Timur'un ordusu ilk olarak 1395 yılının Mart ayında
Çeçen düzlüklerini
geçti. Fakat daha acil bir çağrı üzerine orada fazla
kalamayıp geri
çekilmek zorunda kaldı.15 Nisan 1395'te Timur, Terek civarında Toktamış'ın
ordularını bozguna
uğrattıktan sonra Altın Ordu'nun Kafkasyalı
müttefiklerine saldırarak
istilasına devam etti.
Karaçay-Çerkessk ve Kabardey-Balkar'daki Adige
toprakları ve Kuzey Osetya'ya birkaç tehlikeli sefer
düzenleyen Timur ikinci bir seferin hazırlıklarına
başladı. Bu sefer ki hedef Çeçen-İçkerya düzlüklerinin
iç bölgesindeki Simsim eyaletiydi.
Resmi kaynaklara göre bu seferin amacı Niyathan veya
Kurbek olarak da
bilinen Simsim hükümdarı Gökhan (Gaukhan)'ın kendisi
üzerindeki
otoritesini tanımasıydı. Daha geniş bir bakış açısıyla
seferin amacının
Altın Orda hükümdarı Toktamış'ın Orta Asya seferleri
sırasında oluşturduğu
Kafkaslarla olan ittifakını yıkmak olduğu
anlaşılmaktadır.
Simsim eyaletinin nüfusunu daha önceden Orta Asya'dan
gelen Türk kavimler ve ataları dağlardan düzlüklere inen
bu bölgenin yerli halkları olan
Vaynaklar oluşturuyordu. Büyük ihtimalle Türklerin
atalarını Tama-Togday
zamanlarından kalan Kıpçak grupları
oluşturmaktaydı.Bunların bir kısmı
Müslüman'dı ve hepsi de Toktamış'ın müttefikleriydi.
Timur'un birlikleri Pyadigorsk bölgesinde kısa bir ara
verdikten sonra
Simsim istikametinde devam etti. Birçok savaştan zaferle
çıktıktan sonra
tamamen tamir edilen Magas şehri tekrardan yerle bir
edildi. İstilacı
kuvvetler Sunza nehrinin sağına geçmek için bugünkü
Grozni'nin
yakınlarında Çeçenlerin Timaran-Gecho (Timur'un Köprüsü)
dedikleri köprüyü
inşa ettiler.Timur'u kabul etmek istemeyen bölge halkı
dağların yüksek
yerlerine çekildiler.
İstilacı kuvvetler bugünkü Duba-Yurt köyünü
kuzeybatısında kalan ve hala
Astag - Timar Sezna -Metting olarak bilinen yerde
konakladılar.Bu bölge
aslında Timur’dan daha önce de Vaynak destekli bir
yerleşim birimiydi fakat
insanlar orayı Timur'un ordularının konakladığı yer
olarak bilirler.
Timur bir sonraki seferini dağlara doğru kaçan
yerlilerin yaşadığı
boğazlara yapmayı planladı.İlk olarak Gökhan'ın oğlu
Muhammet bölge
halkına alçak gönüllü bir şekilde göründü ve daha
sonrada istilacı
birliklerine katılıp Timur'un sağ kolu olmayı başardı.
Çoğu tarihçi bu seferin İçkerya istikametinde ilan
edildiğini savunur
Timur'un seferi dağlık kısımların içlerine kadar
ilerliyordu fakat Timur
beklemediği şekilde kayıplar verdi. Bölgede ulaşılması
çok zor yerlerde
yaşayan önemli miktarda yerli halk vardı. Kuzeydoğu
Kafkasya'yı almak
konusunda kararlı davranan Timur bölgeye bizzat kendisi
ordunun başında
gitti fakat yerli halkın çok katı karşı koymasından
dolayı bir hayli
zorluklarla karşı karşıya kaldı. Fakat daha sonralarda
Timur tarafından
aşağı sürüldüler bu sırada Gökhan'ın oğlu Muhammet de
onlara öncülük
ediyordu.
Timur'un dönemini inceleyen tarihçilere göre o devirde
dağlar kale ve
ancak acımasız saldırılarla alınabilecek gözlem
kuleleriyle
destekleniyordu. Bu Çeçen-İçkerya bölgesinin doğu
kısmında neden
Vaynakların yok olduğunun bir açıklaması olabilir.
Dağlılar Timur'un ordusuna her taraftan saldırıyordu. Bu
savaş büyük
Kafkas dağlarının karla kaplı yüksek noktalarına kadar
çıkabiliyordu ki,
buralar bir insanın hayalinin bile yetişemeyeceği kadar
yüksek ve
ulaşılması zor yerlerdi. Dağlarda çok sinirlenen Timur
önüne gelen yaş-
kuru her şeyin yakılmasını ve camiler dahil her şeyin
yıkılmasını
emretti. Fakat Timur'un Ortaçağ dönemini inceleyen
birinin unutmaması
gereken bir nokta var. Diğer Kafkas kavimlerinin aksine
Çeçen sözlü
edebiyatı Timur'un imajını daha zayıf tanıtır.
Adigelerin, Osetlerin ve
Dağıstanlıların Timur'u bir istilacı olarak bilmesine
karşılık Çeçen ve
İnguşlar onu komşu Türk kavimlerinden gelen bir masal
kahramanı olarak
bilirler. Çeçenler de onun hakkında sadece iki tane
hikaye vardır .
Çanti-Argun Boğazı'ndakilerin ki, bu hikaye Timur
hakkında çok eksik
bilgiler vermektedir ve Timur'un dağlarda yenilmekten
korkup Kumuk
düzlüklerine yöneldiğini savunan U.Dalgat'a ait
Galashkis' tir.
Şunu da belirtmek gerek ki, Çeçenya’da Timur katliamına
dair hiçbir iz
bulunamamıştır. Tam aksine bulgular hayatın tamamen
normal seyrettiği
doğrultusundadır. Ancak şu inkar edilemez bir gerçektir
ki, istilacılar çok
sayıda ilkel sazdan ev ve yapıyı yıkmışlardır. Fakat
Thaba-Yardi ,
Albi-Yardi ve Targimsk'teki camiler bugüne hiç zarar
görmemiş bir
vaziyette ulaşmışlardır. Aynı şekilde Timur'un
istilasından önce inşa
edilmiş olan birçok Vaynak kulesi de hala ayaktadır .
Büyük ihtimal Timur Simsim'i yerle bir ettiğinde çok
mutluydu. Aynı
şekilde dağlık İnguşetya, Batı ve Orta Çeçenya'yı da az
kalsın diğer
bölgeler gibi yerle bir edecektiler. Timur'un bu şekilde
vazgeçmesinde
asıl amacı olan, 'Altın Orda'ya gözdağı verip
aralarındaki düşmanlığı
korumaktaki başarısı sayılabilir. Tarihi kaynaklar Altın
Orda ile
Adigelerin, Osetlerin ve Dağıstanlıların arasında bazı
bağlar olduğunu
göstermektedir. Fakat Vaynaklarla ilgili hiçbir bulgu
yoktur. Aynı zamanda
Çeçen-İnguş folkloru Altın Orda'nın kuruluşunda etkili
olan çevredeki Türk
topluluklara negatif olarak değinmesine rağmen Timur'a
haddinden fazla
övgü ithaf etmektedir. Barkikhoyev ailesi hakkındaki bir
İnguş efsanesi
ailelerinin Timur'un ortak düşmanlarını düzlüklerde
yenmesinden sonra
geliştiğini anlatır. Daha fazlası aynı efsaneye göre
ortak düşmanla savaşta
istilacıların Barkikhoyevlerin bir atasından cesaret
aldıkları
anlatılmaktadır. Bu her ne kadar bir efsane de olsa
gerçeğe ait ip uçları
içermektedir. Çeçen ve İnguşlar Altın Ordu'nun
düşmanlarıydılar ve Timur’la
beraber onlara karşı savaşmamış olsalar bile onun
tarafını
desteklemişlerdir.
Timur'un orduları bugünkü modern Çeçen ve Dağıstan
Cumhuriyetleri arasında ki Avar adındaki bir Vaynak
topluluğun iskan ettiği dağlık bölgede
kuruluydu. Yanbek adındaki bir kişi Avkharlara (Avar)
liderlik
ediyordu. Yanbek savaş içinde oldukları Gazi
Kumuklarının komutanının
ajanları tarafından ziyaret edilmiş ve müslüman olup
olmadıkları
sorulmuştu. Avarlar da 'Evet elhamdülillah müslümanız'
diye cevapladılar ve
ordularının çok az olduğunu eklediler. Ajanlar da o
zaman oklarınızı
kullanın diye tavsiyelerde bulundular. Avarlar ilk
Asyalı saldırısını
püskürttüler. Daha sonrada Gazi Kumuklarının imdada
yetişmesiyle savaş
daha da alevlendi. Amr-Yurt dağlarının yakınlarındaki
Kisher-Avkhar
köyünde ki savası Çeçen-Dağıstanlılar kazandı ve karşı
tarafa 3.000 kayıp
verdirerek muhteşem bir zafer kazandılar. Savaşta ölen
Yanbek'in yerini
oğlu Muyalda aldı.
Beşinci ve son savaşta Galyakh-Pala dağları yakınlarında
gerçekleşti. Çok
acımasız bir saldırı sonucu istilacılar, o zaman
7.000-8.000 ailenin
oturduğu Dağıstan'ın Salatav bölgesindeki Almakh köyünü
ele geçirdiler ve
çevredeki yerli halkı düzlüklere sürdüler.
Aukh savaşı Timur'a duyulan nefretle bitti fakat savaş
Dağıstan’da bir
süre daha devam etti. Büyük savaşlar sonunda bir çok köy
ve bölgeyi yakıp
yıkan istilacılar Uskhuja denilen bölgeye çekilmişlerken
sayıları 3.000’i
bulan Çeçen-Aukh orduları komşularının yardımına
koştular.Dağlıların bekçi
koymadan dinlenmeye çekilmiş olmalarını fırsat bilen
Timur hiç
beklemedikleri bir anda saldırarak Kafkasyalıları
bozguna uğrattı ve
Shamkhhal savaşta şehit edildi.
Timur Aukh-Dağıstan Müslümanlarının kendi inançlarında
olmayanların
üzerine yılda bir sefer düzenlediklerini biliyordu ve
onlara; ‘'Siz
Müslümanlar önce sizin inancınız da olmayanlara
saldırıyordunuz, ne oldu
şimdi size'’ diye sormaktan kendini alıkoyamadı fakat
yine de onları
serbest bıraktı ve şu mesajı onlara iletti; 'Ben sizden
başka Hıristiyanlar ve farklı inançlılara karşı savaşan
Müslüman görmedim.
Dağlardan ovalara kadar tamamen özgürsünüz.'
Alguziani adındaki eski bir Gürcü şiirinde Gökhan'ın,
şiirdeki adıyla
Kyarikhan'ın, Timur istilasından sağ kurtulup, Osetlerle
ya da Gürcülerle
yapılan bir bölgesel savaşta öldüğü anlatılır. Aynı
şiirde Gökhan Çeçen
Sezar olarak adlandırılır. Bütün gerçekleri hesaba
katınca Gökhan'ın
aslında bir Çeçen olduğunu kabul edebiliriz.
Timur daha sonra Gürcistan'a yöneldi. 7.Sezar Georgi
savaşçı birlikler
kurdu ve onlara ek olarak da Kuzey Kafkasya'dan savaşçı
dağlılar Gürcülerin
yardımına geldiler. İlk savaşta Kafkasyalı müttefikler
Timur'un öncü
birliklerini bozguna uğrattılar. Fakat daha sonra Timur
'un asıl birlikleri
yetişti ve Kafkasyalıları feci bir şekilde yendiler.
Timur Katarina,
Mitiuleti ve Aragui Boğazlarını yakıp yıktıktan sonra
Daryal Geçiti’ni
geçti. Orada Çeçen-İnguş seyyare birlikleri tarafından
karşılanan Asyalılar
kanlı bir yenilgi aldılar ve tekrar Barda'ya dönmek
zorunda kaldılar.
Savaş sonunda İçkerya ve Çeçenya tamamen yakılıp
yıkılmış bir vaziyetteydi ve korkunç düşman ile yapılan
savaşlar uzun süre yerli halkın
hafızalarından silinmedi. |
|
|
|
|
|
|
|