SEHUTE Nurbıy
Adige Mak, 17 Şubat 2009
Çeviri: HAPİ Cevdet Yıldız

Bu yazımızı dünya ekonomik krizinin yol açtığı ağır sorunlar ve cumhuriyetimizde alınması düşünülen önlemler konusuna ayırdık ancak kısa bir politik giriş yapmayı da yararlı buluyoruz. Çünkü çoğu kez ekonomi, politik temellere bağlı olabildiği gibi yapılan politik yanlışlıklar da  yakınmalara  neden olabiliyor. Doğalgaz ve petrol gelirlerinin yükselmesiyle son yıllarda Rusya ekonomisi yeniden ayakları üzerinde durmaya ve yatırımcıların ilgisini çekmeye başlamıştı. Bunun  sonucu olarak Rusya’ya doğru büyük bir para akışı oldu.Altın ve döviz stokumuz gözle görülür bir artış gösterdi.

Bilindiği gibi ABD, Rusya’nın ekonomik anlamda toparlanmasını kaygıyla izlemekteydi. Sorunun tüm gizli yanları henüz tam aydınlanmış değildir.Küresel ekonomik krizin ABD’de başlamış olması sorunun her yönünü açıklamak için yeterli olmayabilir. Ancak bir kriz kuşkusu duymamak da elde değil. Nedeni ne olursa olsun olan oldu ve krizin yol açtığı sorunlar günden güne ağırlaşarak bizi de vurmaya başladı.

Başbakan Vladimir Putin , ekonomik anlamda asıl güçlüğün geride bırakılmış olduğunu söyledi Buna karşın  RF Devlet Başkanı Dimitri Medvedev, bu yakınlardaki bir televizyon konuşmasında bilimisanlarının görüşlerini de dile getirerek ekonomik sorunların 2010 yılında da sürmeye devam edeceği biçimindeki kaygılarını belirtti.

Fiyat artışlarının yanısıra  ekonomik kriz nedeniyle işyerlerinin kapandığı, iş yavaşlatmalar, işten çıkartmalar olduğu  ve işsiz sayısının arttığı görülmektedir. Bu tür acil durumlara  son vermek için Adigey’de bir “Kriz Çözüm Merkezi” (къэралыгъо къулыкъум и ГъэIорышIапIэ) kurulmuş bulunuyor. Ortaya çıkan bu gibi  sorunları topluca görüşmek, yapılan ya da yapılması düşünülen çalışmaları öğrenmek üzere adı geçen Kriz Çözüm Merkezi’nin başkanı Feder Federko’yu ziyaret ettik.

Feder Federko: 2008 yılı ekim ayında patlak veren ekonomik krizin yansımaları bizim işyerlerimizde de açıkça görülüyor. 1 Ocak 2009 itibariyle işini yitirmiş kişi sayısı 6 bin 400 idi. Başka bir anlatımla AC’deki işsiz oranı % 3,1 idiyse  bu oran 4 Şubat 2009 itibarıyla (toplantı o gün yapılmıştı) % 3,5’e çıktı.Kayıt altına aldığımız ve işsizlik parası ödediğimiz kişi sayısı 7 bin 331’e ulaştı. Üretim kapasitesini düşüren ya da kapanan iş yerleri nedeniyle işsiz kalan kişilere yardım ve çalışma olanağı yaratma amacıyla kent ve rayon (ilçe) merkezlerinde çalışmalar yürütüyoruz.

Sehute Nurbıy: Ne gibi çözümler öngörüyorsunuz?

Feder Federko: Yüklendiğimiz görevleri yerine getirmek için iş piyasasındaki değişimleri izlemeye, işsizlere iş bulmaya ve çözümler üretmeye çalışıyoruz. Bu konuda bir toplantı yaptık. İş piyasasındaki durumu, iş ve işçi  arayanları haberdar etmek üzere danışma merkezleri kurduk.İşyerlerine uğruyor, haberler topluyoruz.Uzmanlarımız işyerleri ve iş arayanlarla sürekli iletişim içindeler. Kriz Merkezi’nin  internet sitesinden  de bu gibi bilgiler izlenebilir. Ekim 2008’de başladığımız internet yayınlarımızdan 9 bin kişi yararlanmış durumda. Ayrıca Kriz Merkezi ve alt birimleri “kırmızı telefon hattı” kanalıyla 24 saat hizmet veriyor. İşsizler ve işyerleri gerekli bilgileri her zaman için uzman elemanlarımızdan alabilirler. 2008 yılı Ekim ayından 4 Şubat 2009 tarihine değin 9 bin 500 kişi bu tür hizmetlerimizden yararlandı.

Sehute Nurbıy: Merkezinizin işverenlerle ilişkilerini nasıl düzenliyorsunuz? İşten çıkarılanlar sizden başka gidecek yerleri  olmadığını biliyorlar.İşinizin hiç de kolay değil.

Feder Federko: İşletmeler ve işyerleri kapanma ya da kapasite indirimi kararı aldıklarında buna ilişkin bilgileri en az iki ay önce iş bulma merkezlerine bildirmek zorundalar. İşten çıkarılacak işçi sayısı, mesleği, uzmanlık ya da kalifiye durumu ve ne iş yaptığı gibi bilgilerin verilmesi de zorunludur. Bu gibi konularda bütün işyerlerini bilgilendirdik ve yürürlükteki yasaları anımsattık. Uzmanlarımız işletmeleri tarıyorlar, işten çıkarılacak işçiler konusunda işyerlerini bilgilendiriyor, danışma hizmeti veriyorlar. Rusya Federasyonu’nun “Rusya Federasyonu’nda Çalışma Koşulları” adıyla çıkardığı yeni yasanın 1 Ocak 2009 tarihinden beri yürürlükte olduğunu işçi ve işverenlere bildiriyoruz. Yasaya göre çalışmasını yarım güne ya da haftada daha az güne düşürmek ya da işi durdurmak durumunda kalan işyerlerinin, kararlarını azami üç işgünü içinde iş bulma merkezlerine yazılı olarak bildirmeleri gerekir.

Sehute Nurbıy: Sözünü ettiğiniz şeyler neyi işaret ediyorlar?

Feder Federko: Bu  düzenlemenin  sonucu günlük ya da haftalık çalışma saatlerini azaltan ya da çalışmasını durduran işyerlerine ilişkin haberler,  22 organizasyon tarafından bize ulaştırıldı. Bu işyerleri arasında Maykop makina fabrikası, iplik (sicim) fabrikası, ZAO “Şarap” (Санэ), OAO “ Mıyekopepromsvyaz” fabrikası, OAO “Adıgeyanerud” adlı Koşhabl’daki tesis,  “Enem” mobilya fabrikası, OAO “Enem briket fabrikası”, Enem’deki ZAO “Gidrokonstruktsiya” kuruluşu, OOO “Fişer-Parke-Marke” kuruluşu ve diğeleri kapandı.

Sehute Nurbıy: İşini yitiren ya da işsiz sayısı çok mu?

Feder Federko: Şu an 967 kişi işsiz oturuyor. OAO “Makina imalatı fabrikasından” 454, OAO “Maykop reduktor yapım fabrikasından” 240 kişi işsiz. Onlara aldıkları asıl ücretlerinin üçte biri ödeniyor. 967 işçi ise ücretsiz izne ayrıldı.  “Maykop” şpagat yapım fabrikasından 140, ZAO “Adıgeyanerud” tesisinden 200, OOO Firma “Agrostroy” dan (Yablonovsk  beldesinde) 100 kişi, AC’nin GUP “Koşhabl DRSU” dan 44 kişi, OAO “Mıyekopepromsvyaz”dan 43 kişi işini yitirdi. 252 kişi de eksik saatli çalışıyor. OAO “Mıyekopepromsvyaz”, OAO “Adıgeyanerud”, vb de eksik saat işçi çalıştıran yerlerden. Cace rayonundaki OOO “Dondukovska kombikor yapım fabrikasında” çalışan 321 işçiden 76 kişi işten çıkarıldı. İşten çıkarmalar karşılıklı uzlaşmayla yapıldı. Bunlardan 65’i Merkez’imize kaydoldu. Tesis yöneticileri, projeleri için gerekli paraları olmadığından böyle yapmak zorunda kaldıklarını söylüyorlar. Yasa güvence sağlıyor ama bu tür işten  çıkarmalarda işe yaramıyor.Üzücü de olsa işçinin işine ücretsiz olarak son veriliyor, kendileri kabul etmiş oldukları için şikayet haklarını da yitirmiş oluyorlar. Ekim 2008 yılından bu yana 1700 kişi işten çıkarılmış durumda.

Sehute Nurbıy: Daha önce de  söylediğiniz gibi  iş arayanın umudu, sizin başında bulunduğunuz kurum. Herkese iş bulmanız da olanaksız. Burada bir sorun beliriyor: İşsizlere iş sağlama amacıyla size tahsis edilen para yeterli mi?

Feder Federko: İşsizlere iş sağlamak amacıyla cumhuriyetimize tanınan yetkileri kullanmak için federal merkezden gönderilen parayı sorup öğrendik. 2009 yılı için 204 milyon 200 bin Ruble, 2010 yılı  için 219 milyon 500 bin Ruble, 2011 yılı için de 216 milyon 600 bin Ruble’dir. 2009 yılının ilk üç ayında işsizler için kullanılmak üzere 2008 yılında gönderilen paradan kalma 8 milyon 500 bin Ruble tutarında yedek/rezerv paramız var. Bu para, Adigey bütçesinden 30 milyon 500 bin Ruble desteklenerek sübvanse edilecek.

Sehute Nurbıy: Kayıt altına aldığınız kişilere iş buluncaya ya da kendileri iş buluncaya kadar ayda ne kadar  para ödüyorsunuz, meblağ  çok mu?

Feder Federko: Her yıl, Rusya Federasyonu Hükümeti tarafından kayıt atına alınmış işsizlere ödenmesi gereken aylık asgari ve azami ücretler belirlenip bize bildiriliyor. Bu yıl için en az aylık ücret 850 Ruble, en yüksek ücret tavanı da 4 bin 900 Ruble’dir. Burada bir şeye dikkat gerekiyor, ödenecek ücret, zaman içinde giderek azalabiliyor. Bunun böyle düzenlenmiş olmasının bir nedeni de vardır. İşçi, yasa gereğince ödenecek parayı bekleyip oturmamalı, kendi de iş aramalı.

Sehute Nurbıy: Yakın bir  gelecekte işyerlerinin krizi aşamayacaklarını tahmin ediyoruz. Bu  nedenle tüm çıkış yollarını araştırmak gerekiyor. Bu konuda ne gibi çözümler bulmayı düşünüyorsunuz?

Feder Federko: Rusya Federasyonu Hükümeti’nin 31 Aralık 2008 tarih ve 1089 nolu “Federal bütçeden yapılacak sübvansiyonun (destek)  RF yerel birimleri (субъект) bütçelerine gönderilmelerinin esasları” adlı  bir kararı vardır. Bu karar Rusya Federasyonu federal birimlerinde (субъект)  işsizlere iş sağlamak için iş piyasalarında karşılaşılan güçlükleri hafifletmek, ek işler yaratmak ve sorunlara  çözümler getirmek amacıyla alınmıştır. Kararı  cumhuryetimizde uygulamaya geçirmek için AC Bakanlar Kurulu tarafından “ Adigey Cumhuriyeti’nde işsizlere iş bulma ve iş piyasasındaki sıkıntıları hafifletme” konulu bir program yürürlüğe sokulmuş bulunuyor. 2009 yılı boyunca uygulanacak bu program gereğince öncelikli sorunlar konusunda eğitim verilecek küçük işyeri sahiplerine ve kendi işyerini kurmak isteyenlere yardım edilecektir. İlk iş olarak 13 milyon 800 bin Ruble harcanarak bin 300 kişiye eğitim verilmesi (bu kişilerin okutulması) konusu programa alınmış bulunuyor. Hizmet sektöründe 24 milyon 800 bin Ruble harcayarak bin 909 kişiyi çalıştıracağız. İşsiz 400 kişiye kendi işini kurması için 13 milyon 800 bin Ruble ayırdık. Söylediğimiz AC Proramını tamamlamak için toplam 67 milyon 907 bin Ruble tahsisat ayırmış bulunuyoruz. Bu paranın 52 milyon 600 bin Ruble’si federal bütçeden, 2 milyon 65 bin rublesi AC bütçesinden, kalanı da yerel bütçelerden ve işverenlerden karşılanacak.

Sehute Nurbıy: İşletme ve tesislerin  işçi isteklerine  ilişkin hayli bilgi merkezinizde birikmiş olmalı.Bu işyerleri hangi mesleklerden elemanlar arıyorlar?

Feder Federko: Öncelikli olarak ekonomik kriz nedeniyle işletmelerin tam kapasite çalışamadıklarını ve işçi çıkarmaya devam etmekte olduklarını belirtmemiz gerekir. Önceleri 3 bin 400 münhal iş vardı, şimdi sayı 920’ye düştü ki bu durumun vahametini açıklayan bir gösterge olmalı. Ancak bu durum bütün kapıların kapanmış olduğu anlamına gelmez. En çok da vasıflı (kalifiye) işçiler, özellikle mobilya (псэо­лъэшIы)  alanında çalışacak işçiler aranıyor. Ayrıca kaynakçı, sürücü (şoför) ve teknik elemanlar da aranıyor.