|
|
................... |
|
................... |
''АBZEGH
ÜLKESİ BOZULUNCA...''
Anılarda Kalanlar
(АБДЗАХЭР КЪЫЗЭУКЪОМ... гукъэкIыжъхэр) |
Yayına
Hazırlayanlar:
YEMIÇ’ Nurcan
-
AÇUMIJ Hilmi
Çeviri: HAPİ Cevdet Yıldız |
|
|
................... |
|
|
Türkçe olarak yayınlamayı da düşündüğümüz bu Adigece anı
derlemeleri K’ERAŞE Tembot adı verilen Adige Cumhuriyeti
Bilimsel Araştırma Enstitüsü (ARİGİ) arşivindeki el
yazmalarından YEMIÇ’ Nurcan (ЕмыкI Нурджан) tarafından
alınmıştır. Belgeler Maykop’ta yayınlanan “Psatl” (Псалъ 3 (6)
–Мыекъуапэ 2006) dergisinin 203- 220 sayılarında da
yayınlanmıştır.
ARİGİ arşivinden
F.1, P.59, d.11
Anlatan:
L’ığur oğlu BERZEG Osman, 60 yaşında, Haç’emzıy köyü doğumlu
Yazan: R. Hasanıko
Yazıldığı Yıl: 1940
Babam Thaç’eğ’de doğdu (Thaşıp (*)/ Тхьэщып), burası Kurcıps/
Ş’haguaşe kıyısında idi. Abzegh ülkesi bozulunca, babamlar
Hakurınehable köyüne geldiler, orada bir süre kaldılar,
ardından Haç’emziye köyünde toprak verilmeye başlanınca, oraya
gittiler. Toprak alamayan birkaç aile de Farz Irmağı boyuna
yerleşti. Haç’emıziye köyünde toprak dağıtımı işini yürütenler
TIV Hot, TIV Uş, TUTARIŞ Hac, Ş’HAPTS’IJ’EKO Pşımaf
(ШъхьэпцIыжъэкъо Пщымаф), Abıde Tıv ve Haç’emız idi.
Parsel sahipleri: DEGUMIKO Hace’ye 100 desyatin (**), VINEREKO
Pşıkan’a 30 desyatin verildi. AJĞOYIKO Çeleşbıy’ın payı ise
Berber’e kaldı. Biz BERZEG Zekeriya’nın köleleriydik. Kızdıkça
Berzeg, kölelerini satardı. Beyimiz Berzeg için çift sürerdik,
kendisi ise at sırtında dolaşırdı. Özgürlüğümüzü ondan satın
aldık. Gerçek soyadımız ‘Melahu’ dur (ТлъэкъоцIэ дэдэр –
Мэлахъу).
Bilgi notu:
(*) Thaşıp-Abzegh köy
adı.
(**) Desyatin -1, 092 hektar (10 dönümden biraz fazla).
F.1, P.59, d.29
Anlatan:
TIV
Pak, Pago oğlu, Abzegh, 60 yaşında, Haç’emzıy köyü doğumlu
Yazan: R. Hasanıko
Yazıldığı Yıl: Aralık 1940
Abzegh ülkesi bozulunca, bir köy topluca Çetıvıne (1)
yukarısında iki üç ay konakladı, ancak Laba Irmağı tehlike
yaratınca, içlerinden yedi aile gelip Haç’emzıye köyüne
yerleşti.
O sıralar geçerli fiyat üzerinden insan satışı yapılıyordu.
Bizler SELZERETKO Şumaf ‘ın (Селзэрэткъо Шумаф) köleleriydik.
Onunla azatlık/özgürlük sözleşmesi (2) yaptık. Özgürleşme
karşılığı olarak büyük bir maddi karşılık ödedik: Başlık
(шъхьарыхъон), deri ve benzerlerini verdik. Bölgemizdeki büyük
beyler (пщышхо): Karahuko (Къэрэхъукъу), Sekolıko (Сэколыкъу)
(3) ve Mematsıko (Мэмацыкъу) idi.
Bilgi notu:
(1) Çetıvıne –Şimdiki
Labinsk kentinin bulunduğu yer.
(2) Azat sözleşmesi-bey ya da werk’in/soylunun kölesine
verdiği özgürlüğünü elde ettiğine ilişkin belge.
(3) Bu ailelerden kişiler Rus subayları ya da
işbirlikçileri olarak bağımsızlıklarını koruma uğruna direnen
Adigelere yaptıkları saldırı ve katliamlarla Adige sözlü
edebiyatında, yüz kızartıcı kişiler olarak da yer almışlardır.
Bkz. “Kızların Ağıtı”, Kube Şaban’ın diğer derlemeleri, CC
Edebiyat/Şiirler. -HCY.
F.1, G.59, d.12
Anlatan:
BERZEG Yakub, Pşığot oğlu, 94 yaşında, Wubıh, Haç’emzıye’de
doğdu.
Yazan: Hasanıko R.
Yazıldığı Yıl:
3 Aralık 1940
Eski yerleşim yerimiz (Тихэкужъ) 60 haneli Berzeghable köyü
idi (Thaç’eğ/ ТхьэчIэгъ –Tulskaya stanitsa yerinde). Annem
eski köyümüzde iken hamile kaldı ve ben yeni köyümüzde –Haç’emzıye’de-
doğdum. Beyimiz BERZEG Neğoy idi. Beyin koyunlarını otlatır,
odununu getirip kırar, tarlalarını sürer ve onun için
çalışırdık. Ürünün yarısı beye verilirdi. Varlıklı Abzeghler
köle satın alıyorlardı, böylece beyler türemiş oldular. Gerçek
soyadımız Neğaptl (ТлъэкъоцIэ дэдэр Нэгъаплъ), şimdiyse
beyimizin soyadını taşıyoruz. Kök olarak deniz (-Karadeniz-)
ötesinden (İstanbul’dan) geliyoruz, babamın babaları oradan
geldiler. İlkin İncıc’de (*) kaldık. Babamın babası orada
öldü. Babam çalındı ve BERZEG Neğoy tarafından satın alındı.
Benim doğduğum yıl Haç’emzıye köyü de kurulmuş oldu. O dönemde
insan çalma/insan hırsızlığı yaygındı.
Bilgi notu:
(*)
İncıc-Zelençuk Irmağına
Adigelerin verdiği ad. Laba Irmağı kıyısında yaşayan Adigeler,
Karaçay-Çerkesya Adigelerine hala İncıcli derler.
F.1, G.59, d.12
Anlatan:
DAVIR Aslançerıy Beğerseko oğlu, 47 yaşında,
Haç’emzıye köyü doğumlu, Abzegh.
Yazan: R. Hasanıko.
Yazıldığı Yıl:
3 Aralık 1940
Babamlar Abdzahe’de (Abadzehovkaya stanitsası) doğdular. Babam
1915’te 59 yaşında öldü. Abzegh Ülkesi bozulunca, çocukları
sırtlarında, çiğ et yiyerek ve yaya olarak orman içlerinde
uzun süre dolaşıp durdular, sonunda Pşıjhable köyü yakınına
gelip oraya yerleştiler. Orada bir buçuk yıl kaldılar.
Ardından Hakurınehable (1) köyüne gittiler, orada da iki yıl
kaldılar. Haç’emzıye kuruluyor diye bir haber alınınca, baba
evimiz dördüncü kez oraya taşındı. Haç’emzıye’ye geldiğinde
babam 19 yaşındaydı. Başka köyleri terk edip gelenlerle
Haç’emziye köyü büyüdü.
Ormanda barınan Adigelerin bir dini yoktu (2) (мэзым зычIэсым
дин яIагъэп). Şöyle yemin ederlerdi: “Bu benim sopam” (Мыр
сибэщ) derlerdi.
DEŞIÇIMIKO Pşıpıy, Meretıko, AŞNEC Kosıye, TIV J’ınt’, bu
Abzeghler Abdzahe’den ayrılıp Maykop eteğindeki (Мыекъопэ
жэгъу) Thağelıg harmanı (3) yerine, arazi almak için
Boleteko’nun yanına gittiler (4). Bu kişilerin bıyık ve
sakalları uzayıp karışmış, suratları kapkara kaplanmış,
ağızları görünmez olmuştu. Gidip “toprağımız yok, ormanınız
bol, bize bir öküz derisi kaplayacak kadar olsun bir toprak
veriniz” dediler, o da verdi. Ancak Boletıko ile geçinemediler
ve Hatıjıkoye köyü (Хьатыжъыкъое) tarafına gelip yerleştiler.
Bilgi notu:
(1) Hakurınehable-Adigey’de
kalmış olan tek Abzegh köyü, Şevgen rayonu merkezi. -HCY.
(2) Burada dağlarda yaşayan Adigelerin Müslüman
olmadıkları söylenmek isteniyor olmalı. Adigelerin eskiden
çoktanrılı (Thabe) dini vardı. -HCY.
(3) Maykop eteği, Thağelıg harmanı (Тхьагъэлыдж ихьэмэ
лъапэ)- Şimdiki Maykop kentinin bulunduğu ovadaki yer
adlarıdır.
Not: Thağelıg-Ekinler ve Bereket tanrısıdır. Bu da Adigelerin
bir dininin bulunduğunu gösteriyor. Daha çok bilgi için Bkz.
“Çerkesya’da değişik dinlerle ilişkili yer adları”,
internet. -HCY.
(4) Bu öykü “Tube’de toprağı paylaşan” aileler
biçiminde değişik biçimlerde anlatılır. Paylaşıma katılan
aile soyadları da (ЛъэкъуацIэ) farklı olarak söylenir.
F.1, P.59, d.23
Anlatan:
ANÇOKO Bıl Mustafa oğlu, 74 yaşında. Doğduğu köy Ğobekuay,
şimdi oturduğu köy Yegerukay (Еджэркъуай).
Yazan: R. Hasanıko
Yazıldığı Yıl:
5 Aralık 1940
Mezç’eğ’den ayrılıp Laba boyuna yerleşen Adigelerin yaşamı
şöyleydi: Egemen/karar sahibi kişiler olarak birlikte
yaşıyorlardı, kendi belirledikleri temsilcileri vardı (унашъо
яIэу зэдэпсэуштыгьэх, лIы хэхыгъэхэр яIагъэх) . Her 50
aile/hane adına toprak veriliyordu, toprak dört parçaya
ayrılıyordu. Her bir aile kendi başına yiyecek pişiriyordu.
Tahıldan yiyecekler, boza (бахъсым), mısır çöreği (мэджадж) ve
böyleleri hazırlanıyordu. Dört aileye ortaklaşa bir sapan
veriliyor, sekiz öküz koşuluyordu, bu iş için dört kişi
çalışıyordu. (МэщэчитIур зы пуд имыкъумэ аштэщтыгъэп.)
Birlikte çift sürmeye gittiklerinde uzun bir çardak (къакъыр)
kurup eşyalarını oraya koyarlardı. Sürülecek yerleri sopayla
(къорэгъкIэ) işaretleyerek bölüştürürlerdi, en yaşlı kişi
bayrağı yukarı kaldırdığında çift sürme işi başlardı. Dinlenme
zamanları da bayrak kaldırılarak bildirilirdi. Grup birbirine
yardım ederek, yardımlaşarak çalışırdı. İş, ürün devşirmeye/hasata
geldiğinde, her bir aile kendi ekinini kendi kaldırırdı.
Thaç’eğ’den ayrılış sonrasında, iki üç yıl Adigeler hep
birlikte böyle bir ortak yaşam sürdürmüşlerdi.
Ardından tarla sınırları çizilerek ailelere toprak verildi ve
her aile kendi toprağını kendi işlemeye başladı. Parsel
sahipleri parsel bildirimlerini/ belgelerini Maykop’taki
yetkili Dağlı (Adige) Yargıcı AĞOYKO Aslanbeç’e verdiler.
F.1, P.59, d.27
Anlatan:
Jıhu oğlu SEAUH Tevçoj (Сихъу Теуцожь Жьыхъу ыкъу), Abzegh, 52
yaşında, Vınerekohable (Унэрэкъохьаблэ) köyü doğumlu,
Yegerukay (Еджэрыкъуай) köyünde oturuyor.
Yazan: R. Hasanıko
Yazıldığı Yıl:
1940
Doğum yerim Vınerekohable. Vınerekohable deniz ötesine
(-Türkiye’ye-) göç edince, ben bir aylık idim, annem Yegerukay
köyünden idi ve beni de getirerek Yegerukay’a geri döndü.
Yegerukay doğumlu değilim denerek dağıtımda bana toprak payı
(hisse) verilmedi. Ancak Vınerekohable köyündeki toprak payım
verildi. Ben de 30 km ötedeki o köye gidip çalışıyordum. Evimi
üzerinde inşa etmem için bir arsa da verilmedi.
Vınerekohable’de 8 desyatin toprağım vardı, bunun 6
desyatinini ortağa veriyor, iki desyatinini de gidip kendim
işliyordum.
Toprak dağıtımı işinde Yegerukay köyünde oturan ŞIVMIŞH’
Cambol’a (Щыумышх Джамбол) ise, benden de daha acımasız
davranıldı. Cambol’a 1917’ye değin toprak verilmedi.
F.1, P.59, d.28
Anlatan:
YELDARIKO Alıy Karamıza oğlu, 91 yaşında, Kabardey, doğum yeri
Thaç’eğ (Arım ğehun), Cırakıy’da oturuyor.
Yazan: R. Hasanıko
Yazıldığı Yıl:
1 Aralık 1940
Doğduğum yer Arım ğehun (*) (Арым гъэхъун)(Thaç’eğ). Orada
uzun süre yaşadım. Babamı deniz ötesine, Mısır’a
götürmüşlerdi. Babam hacca gidenlerle geri dönmüştü. Babamın
doğduğu yer Kabardey Ülkesi. Babam deniz ötesinden dönünce
Cırakıy köyünün Bzekohabl mahallesine yerleşti. Cırakıy ve
Yecerukay köy adları Mezç’eğ’de oturdukları o eski dönemden
geliyor. Yecerko’nun (Еджэркъо) soyu/soyadı (илIакъор) –
Ajğoyku (Ажгъойкъу). Cırakıy adı ise adamın kendi adı, Yecrak
(Еджракъ) da onun ağabeyi.
Babam K’emguylar arasına katıldı, K’emguylar dindar idiler.
20-30 yıl Çar’a karşı düşmanlık güttüler, 17 yıl boyunca da
Rusya’yla savaştılar. Baş edemeyince de, Rusya ile barış
imzaladılar.
Mezçeğ’den (ormanlık/dağlık bölgeden) Adigelerin kovulmalarına
varlıklı (лъэрыхь) Adigeler neden oldular. Ayteçıkoların
yanında kura (пхъэдз) çekip köyleri buralara yerleştirdiler.
Amirler (Начальникхэp) şimdiki Dondukovskaya stanitsasının
bulunduğu yeri Hacemıko’ya verdiler. Orada 30 yıl oturdular,
ardından deniz ötesine gittiler. Köleleri ellerinden
alınmazdan önce, Çarlık yönetimi tarafından varlıklı kesime
toprak verilmişti. Naip (**) din uğruna gözyaşı döker gibi
yapınca, biri de: Onun ağlama nedeni, “Niye daha erkenden
gelip Abzeghleri köle yapmadım ki diyedir” demişti. Adige
topluluklarının kökü Arap ülkesine dayanıyor (***). Adigeler
bu ülkeden-Adige ülkesinden- gidip Arap ülkesinde başkanlık
yapıyorlarmış. Sırasıyla oraya gitmiş 15 kadar kişi var. En
son giden de KANŞAV Veğur (Къаншъау Огъур). Neğoylar
(Нэгъойхэр) burasının havasına dayanamadılar, burada yok
oluruz diyerek buralardan gittiler.
Bilgi notu:
(*) Arım ğehun (Арым
гъэхъун) – Bu yerin neresi olduğunu saptayamadık, ancak
Maykop’a uzakta olmayan bir yerin adı olabileceğini
düşünüyoruz. Nart söylentisinde anlatılan Arım Oşha (Арым
иIуашъхьэ), yani Arım Kurganı Kujorskiy taraflarında
bulunuyor, bu nedenle de Maykop yöresinde olmalı diyoruz. Arım
ile Veş’ade (Ошъадэ) kardeş idiler, ikisini de Makop kentinin
kuzeydoğu tarafında öldürdüler ve oraya defnedildiler (Veş’ade
Uaşh/ Ошъадэ 1уашъхь).
(**) Naip, Şamil’in Abzeghler arasına gönderdiği
temsilcisi Muhammed Emin’e Adıgelerin verdiği ad. Bir anlatı
için Bkz. “Hacilyas Varol (Лыщэ) ve Muhammed Emin’e İlişkin
Bir Anlatısı”, CC Tarih, 2. İndex; Biyografisi için de Bkz.
“Muhammed Emin”-Vikipedi.
(***) Buradaki gibi Hacilyas Varol’un Muhammed Emin
üzerine anlatıları ve Adigelerin kökeninin Arap olduğu
biçimindeki anlatısı ilginç bir biçimde örtüşmektedir. Bkz. Hacilyas
Varol'a Göre "Çerkes Halkının Oluşumu", ayrıca
''Koç'', CC Edebiyat/Sohbet
Yazıları. -HCY
F.1, P.109, d.13
Anlatan:
DZIBE Nahu (Дзыбэ Нахъу) Yegerukay köyü.
Yazan: R. Hasanıko. -03. 03. 1941.
Yazıldığı Yıl:
3 Mart 1941
Thaç’eğ’den gelip Yegerukay’a yerleştiklerinde, köylülerin
yönetim karşısında bir başkanlarının bulunması yasal anlamda
gerekiyordu. DIRGUŞ’AVEKO Berzeg (werk) başkan yapıldı. Başkan
bir subaydı. Başkan (тхьаматэ) olanlara toprak veriliyordu.
Ancak henüz toprağını almadan, Dırguş’aveko Türkiye’ye
(Истамбол) göç etti. Göç etmeden önce, yerine dünürü MIŞINEKO
Şumaf’ı başkan yaptırdı (kızı Şumaf’ın oğlu ile evliydi). Dırguş’aveko
adına verilen toprak, göçten sonra alındı. Dırguş’aveko da,
toprağını Mışıneko’ya bıraktı.
F.1. P.59, d.14
Anlatan:
BEDANIKO Şerel’ıku Pegoj oğlu, Abzegh, Cırakıy köylü.
Yazan: R. Hasanıko
Yazıldığı Yıl:
3 Aralık 1940
Babamın babası Abzegh ülkesinde (Thaç’eğ’de) doğdu. Çar
onların ormanlık (*) (dağlık) alanda barınmalarına izin
vermiyordu, Adigelerin yarısı İstanbul’a gitmek üzere
Karadeniz kıyısına gitti, Türkiye’ye gidemeden sahilde ölenler
de çok oldu.
Cırakıy köyü, daha önce Arım Ğehun denilen bir yerde
oturuyordu. Abzegh ülkesi bozulunca, Hacemıkohable köyü
şimdiki Dondukovskaya stanitsasının bulunduğu yere yerleşti.
Bu yerleşme 85 yıl önce gerçekleşti. Türkiye’ye göç etmeden
önce köy o yerde 20-23 yıl kaldı. Aynı sırada başka başka
köyler de kuruldu. Cırakıy Thaç’eğ ormanından (**) ayrılınca,
köylüler Pşıçevit’u (***), büyük orman denilen yerde, bir yıl
boyunca çardaklarda barındılar. Cırakıy ilkin 60 hane idi.
O sıralar Cırakıy yakınında üç orman vardı: Çet mez , Çetmez
lıy , Bjeğal’e mez .
Cırakıy’ın şimdiki yerinin toprağı daha verimli bulundu ve
taşınıp oraya yerleştiler. Köy kurulunca başka aileler de
gelip bu köye yerleştiler.
Cırakıy adı iki kardeşin adından geliyor. Büyük kardeşin adı
Yecark, küçüğünkü de Cırak idi. Yecerukay ve Cırakıy köy
adları bu iki kardeşin adından geliyor.
Toprak alınması: KAPLANIKO Adedcerıy Rus ordusunda görevliydi.
Ancak toprağı/parsel hakkı (участкэ) yoktu. Kaplanıko bir Rus
generalinin korumasıydı, yanlarından yaya geçen biri şöyle
dedi: “Bekçiliğini yaptığın domuz gibi besili bu kişi de neyin
nesi” diyerek tüfekle (участкэ) generali öldüreceğini
söyleyince, Adedcerıy atlayıp generale ateş etmesini
engelledi, kurşun Adedcerıy’ı yaraladı ve eli sakat kaldı.
Haber Çar’a ulaştı, Kaplanıko’ya istediği yerden 5 bin
desyatin toprak verildi. Kaplanıko Ruslara haber yetiştiren
bir muhbir olarak ömrünü tamamladı.
Cırakıy 84 yıl önce Farz Irmağı kıyısındaki bu yere yerleşti.
Cırakıy’da Abzegh, K’emguy, Mehoş, Shapsugh, Kabardey ve
Abaza (абадзэ) gibi değişik topluluklardan insanlar yaşıyorlar
Toprak alma hakkı (Участкэ) olanlar: Daçe, Hakurın, Hacemıku,
Bedaneko, Ahmet, Mışıneko, Vınereko ve Ajğoyıko aileleri
idiler. Adigelerin deniz ötesine gitmelerine neden olan şey
şudur. Rus Çar’ı Adigeleri dağlık/ormanlık bölgeden sürünce,
“Rus’un eline geçtik, mahvolacağız, ona hizmet edemeyiz,
dinimiz farklı, Müslüman Padişah’ının ülkesine gideceğiz”
diyerek deniz ötesine gittiler (хым икIыжьыгъэх). Önceleri
toplulukların yerleşim yerleri şöyleydi: Abazalar (Абадзэ)-
İncıc (Zelençuk) Irmağının yukarısındaki dağ eteklerinde
yaşıyorlardı. Onlara Abaza denmesi, onların abalar giymiş
olarak ülkeye gelmiş olmaları nedeniyledir. Aba, keçeden
yapılma kaftandır. Ülkeye geldiklerinde bir ordu gibi
kalabalık idiler, bu nedenle onlara abadze/keçe kaftanlı ordu
dendi.
Abzegh/ Абдзах-Abazaların aşağısındaki düzlük yerlere
yerleştiler, adları buradan gelir. Beyleri (pşı) yoktu.
Mehoş/ Мэхъош-Thaç’eğ ormanı kıyısında (Iупэм) oturuyorlardı.
Beyleri (pşı) Beğırseko idi.
K’emguy/ КIэмгуй-Maykop taraflarında yaşıyorlardı. Beyleri (pşı)
Ayteçıko (Boletıko) idi.
Wubıhlar/ Убых-Ş’aşe/Ş’açe/ Шъащэ/Шъачэ (Soçi) yöresinde
oturuyorlardı.
Adigeler dağlık bölgelerden çıkartıldıkları sıralarda
ayaklarındaki çarıkları pişirip yiyecek durumlara düşmüşlerdi,
çocuklarını atıp canlarını kurtarabilmek için kaçmak zorunda
kalıyorlardı.
Bilgi notu:
(*) Adige Ülkesi’nde
belli bir yüksekliğe kadar dağlar orman, onun üstünde çayır,
daha yüksek yerlerde karlar, kalıcı karlar, buzullar ve sivri
kayalarla kaplıdır. Bu nedenle dağ denildikçe orman da akla
gelmelidir. -HCY.
(**) Thaç’eğ ormanı/Тхьэч1эгъ мэз- Büyük, kutsal orman.
Adigeler eskiden bu ormanda Avcılar Tanrısı Mezıtha (Мэзытхьэ)
ile Büyükbaş Hayvanlar Tanrısı Ah’ın’ın (Ахын) bulunduğuna,
bunların bolluk/bereket saçtıklarına ve koruyucu olduklarına
inanırlardı. Her bir yörenin kendi Thaç’eğ ve Ah’ın ormanları
vardı. Daha çok bilgi için Bkz. “Çerkesya’da değişik
dinlerle ilişkili yer adları, internet. -HCY.
(***) Pşıçevit’u/ ПщычэуитIу- Şimdiki Pşıjhable köyünün
bulunduğu yer.
F.1, P.59, d.17
Anlatan:
KUNIJ Ayse Dorıj oğlu (Къуныжъ Айсэ Дорыжъ ыкъу), 83 yaşında,
Fedz köyünde doğdu, Blaşepsın köyünde oturuyor, biraz okuma
yazması var.
Yazan: R. Hasanıko
Yazıldığı Yıl:
2 Ekim 1940
Rusya ile ilk anlaşan (ешIугьэр) yöre Kabardey’dir. Rusya
karşıtı birkaç aile “Domuz yemi olmak istemiyoruz” (къоныбэм
тихьанкIэ тыфаеп) diyerek İncıc (Zelençuk) Irmağı yöresine
gelip yerleştiler. Rusya Kabardey’i ele geçirdikten sonra
İncıc yöresine de yöneldi. Rusya ile uzlaşanlar İncıc
yöresinde kaldılar, uzlaşamayanlar toplanıp Abzeghlerin yanına
gelip buralara yerleştiler-Meşşodz h’ekuj/ МэшIодз хэкужъ
(ТхьэчIэгъ) yöresine.
Meşşodz h’ekuj’da geçim şöyle sağlanıyordu: Mısır ve ekin
ekiyor; kürek, kürek sapı, ağaç merdiven (пхъэлъэмыдж) yapıp
satıyorlardı. Meyvecilik de yapılıyordu.
Abzeghler Shapsugh/Shapsugh ülkesine değin uzanan yerlerde
yaşıyorlardı.
Naip (1) Rus çarının casusu (ишпионэу) idi. Abzeghlerin
arasına girip sayılarını öğrendi ve Ruslara bildirdi. Ruslar,
ormandaki yapraklar sayısınca dağlık bölgelerde bir Adige
nüfusunun bulunduğunu sanıyorlardı, ancak durum Naip
tarafından saptanıp Çar’a bildirilince, Çar hızla ülkeyi ele
geçirme kararına vardı (2).
Çar’ın ordusu Maykop yerine yerleşti, bir başka ordu da
Tuapse’ye (ТIуапсэ) yerleşti. Çar şöyle dedi: “Size toprak
vereceğim, kölelik kaldırılacak, silahlarınızı bırakınız”
dedi. Bunu kabul etmeyenler denizin ötesine gittiler, kabul
edenler de burada kaldılar .
Abzeghlerin dağlardan indirildikleri dönemde Shapsughlar da
indirildiler, Sergiyevskaya stanitsası yanında üç yıl
kaldılar, ovaya alışık olmadıkları –havasına uyum
sağlayamadıkları –için, üst makamlara ricalarda bulunup oradan
ayrıldılar. Kabardey köyleri ise Fedz kıyısında oturuyorlardı.
Naçalnik okrugu (idare merkezi) olan Lavinskaya stanitsasında
Abdurahmanov (Kabardey) bulunuyordu. Werkler/soylular
kölelerini bırakmamakta inat edip silahlı direnişe kalkışınca,
Rus ordusu harekete geçti, ayaklanmayı bastırdı . Fedz
vadisinde çok sayıda insan öldürüldü (3). Ayaklanmayı başlatan
kişi ise, KANDORIKO İsmel’dir.
Fedz’den alındık ve bize sınırları çizilmiş/yasal tarlalar
kurayla dağıtıldı. Fedz’den ayrılışımız üzerinden 74 yıl
geçti. Kabardeyler bir yıl kadar Fedz’de ikamet ettiler.
Köyümüz Blaşepsıne’de oturan bey (Княз), DEREKO Aslançerıy
(Дерэкъо Аслъанчэрый) idi.
Bilgi notu:
(1) Naip, yukarıda
bildirildiği gibi Muhammed Emin’dir. -HCY
(2) Hacilyas Varol da aynı bilgiyi sunuyor. Bkz.
”Hacilyas Varol (Л1ыщэ) ve Naip Muhammed Emin’e İlişkin Bir
Anlatısı”, CC Tarih, 2. İndex.
(3) Fedz (Kabardeyce ve Rusça: Hodz) vadisi olayı. Bu
olay, General İsmail Berkok’un yazdığı ve teyzesinin de şehit
olduğunu belirttiği çarpışma olabilir. Bkz. “Tarihte
Kafkasya”, s. 525, 530 |
|
|
|
|
|
|
|