...................
...................
KAFKASYA'DA NE OLUYOR?   -2
YAKIN GEÇMİŞE KISA BİR BAKIŞ

HAPİ Cevdet Yıldız

                         
 
...................
 

Karaçay-Çerkesya ve tarihçe

 

12 Ocak 1922’de kurulan ‘Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı’, 26 Nisan 1926’da ‘Karaçay Özerk Oblastı’ (KÖO) ve ‘Çerkes Ulusal Okrugu’ (ÇUO) biçiminde ikiye ayrıldı. ÇUO, 30 Nisan 1928’de ‘Çerkes Özerk Oblastı’ oldu.




                                  1943’te Karaçay ve Çerkes özerk oblastları

26 Nisan 1926’da kurulan Karaçay ÖO’nın yüzölçümü 11,5 bin km. kare, başkenti Mikoyan-Şahar (şimdi- Karaçayevsk), nüfusu 150,3 bin idi (1939). Bu nüfus içinde % 46,8 Karaçay (70,3 bin), % 43 Rus (64,6 bin) ve % 2,6 Abaza (3,9 bin) bulunuyordu (*).

 

Karaçay ÖO topraklarına, eski Kabardey okrugundan alınan bir parça dışında, eski Adige topraklarından büyük bir parça daha eklenerek, oblastın batıya doğru genişlemesi ve Karaçayların dışa açılmaları sağlandı. Ancak oblastın batısındaki bu yeni yerler Rus/Kazak nüfuslu olan dağlık alanlardan oluşuyordu (**).

 

‘Karaçay ÖO’ 1943’te kaldırıldı, toprağı Gürcistan ile Stavropol kray arasında bölüştürüldü, Karaçay etnik ulusu ise ‘Alman istilacılara/Nazilere destek verdiği’ suçlamasıyla topluca Kazakistan’a sürüldü.



Kafkasya'da olanlar... Geçmişe kısa bir bakış.

 

Ulusal giysileri içinde bir Karaçay delikanlısı

 

30 Nisan 1928’de kurulan Çerkes Özerk Oblastı’nın (ÇÖO) ise yüzölçümü 3,3 bin km. kare, başkenti Çerkessk (Şerceskale), nüfusu 92,9 bin idi (1939). Bu nüfus içinde % 58,3 Rus (54,1 bin), % 17,2 Çerkes (16 bin), % 11 Abaza (10,2 bin) ve % 7,3 Nogay (6, 8 bin) vardı. Oblast, Karaçay ÖO’na geçiş yolu bırakılması gereği nedeniyle güneyden bölünmüştü, yani Çerkes oblastının komşu Karaçay oblastı içinde küçük bir cebi vardı.

 

Her ayrılmada Çerkes ve Kabardey toprakları ufalanıyordu.

 

1943’te kaldırılan Karaçay ÖO’nın eski toprakları ile varlığı devam eden  Çerkes ÖO toprakları, bir üst kararla, 9 Ocak 1957’de birleştirildi ve 26 Nisan 1926 öncesinde olduğu gibi, ‘Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı’ yeniden kuruldu/ihya edildi.

 

Bu ikinci birleşme Çerkesleri yine vurmuştu.

 

10. yüzyıldan kalma bir Hıristiyan tapınağı, Aşağı Teberda, Karaçay-Çerkesya

 

Birleştirilme Çerkeslerin aleyhine, Karaçayların ise lehine idi. Eski Karaçay ÖO toprakları daha geniş görünüyorsa da bu toprağın çok büyük bir bölümü ekonomik değeri olmayan ya da Kazakların barındığı akarsu vadileri/boyları ile dağlık alanlardan oluşuyordu (***).

 

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti Haritası

 

Kazakistan’dan dönüş sonucu Karaçayların önemli bir bölümü eski Çerkes ÖO topraklarına yerleştirildi. Karaçayların önemli bir bölümü Çerkessk kenti (2008’de 116,3 bin nüfus) ile Çerkes köylerinde ya da yakınlarında devletçe yeni konutlar inşa ettirilerek kurulan mahalle, site ve yeni köylere yerleştirildiler (1957 ve sonrasında). Karaçay kenti ise Karaçayevsk kentidir (2009’da 19,7 bin).
 

2006 yılına değin Karaçay-Çerkesya rayonları sınırları ve idari merkezleri

 

Şimdiki Karaçay-Çerkesya rayonları:

 

Rayon

1 Ocak 2007’de nüfus

Абаza rayonu

13.835

Adıge-Hable

26.223

Zelençukskiy

50.493

Каraçayevski

24.693

Malokaraçayevski

39.787

Nogay rayonu

15.000

Prikubanskiy

27.654

Urupskiy

17.858

Ust Cegutinskiy

48.927

Habez

28.118

 

1959’da Sovyetler Birliği’nde 81 bin Karaçay, 42 bin Balkar, 30 bin Çerkes  ve 80 bin Adige bulunuyordu. 43 yıl sonra, 2002’de Karaçay sayısı 192,182 (% 137 ya da 2,37 kat  artış), Balkar sayısı 108,426 (% 158 ya da 2,57 kat artış), Çerkes sayısı 60,517’de (% 101  ya da 2 kat artış), Adige sayısı ise 128,528’de kalmıştır (% 60,6 ya da 1,6 kat artış). Karaçay ve Balkarlar dinamik bir nüfus yapısına sahiptirler ve artık diş gösterebildiklerine göre,  Kabardeyleri ve Çerkesleri (Шэрджэс) zor günler bekliyor olmalı.

 

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti etnik bileşimi:

 

 

 1926 sayımı

  1939 sayımı (1)

  1959 sayımı

 1970 sayımı

 1979 sayımı

 1989 sayımı

 2002 sayımı

Karaçaylar

52, 875 (52. 0%)

70, 932 (29. 2%)

67, 830 (24. 4%)

97, 104 (28. 2%)

109, 196 (29. 7%)

129, 449 (31. 2%)

169, 198 (38. 5%)

Çerkesler

16, 186 (15. 9%)

17, 667 (7. 3%)

24, 145 (8. 7%)

31, 190 (9. 0%)

34, 430 (9. 4%)

40, 241 (9. 7%)

49, 591 (11. 3%)

Abazalar

13, 731 (13. 5%)

14, 138 (5. 8%)

18, 159 (6. 5%)

22, 896 (6. 6%)

24, 245 (6. 6%)

27, 475 (6. 6%)

32, 346 (7. 4%)

Ruslar

2, 593 (2. 6%)

118, 785 (48. 8%)

141, 843 (51. 0%)

162, 442 (47. 1%)

165, 451 (45. 1%)

175, 931 (42. 4%)

147, 878 (33. 6%)

Nogaylar

6, 263 (6. 2%)

6, 869 (2. 8%)

8, 903 (3. 2%)

11, 062 (3. 2%)

11, 872 (3. 2%)

12, 993 (3. 1%)

14, 873 (3. 4%)

Diğerleri

9, 961 (9. 8%)

14, 810 (6. 1%)

17, 079 (6. 1%)

19, 957 (5. 8%)

21, 917 (6. 0%)

28, 881 (7. 0%)

25, 584 (5. 8%)

 

(1) 1939 nüfus sayımı rakamı, etnik nüfus ve oranlar, Karaçay ve Çerkes özerk oblastları nüfuslarının bileştirilmesi yoluyla bulunmuş olmalı.

 

 

Bilgi notu:

(*) Bkz.  Карачаевская АО

(**) Bu yerlerde şimdi şu rayonlar bulunuyor:  “Urupskiy rayon” , 2782 km. kare, 17, 700 nüfus, merkezi Pregradnaya stanitsası-6, 5 bin ve “Zelençukskiy rayon” , 2931 km. kare, 49, 9 bin nüfus (2008), merkezi Zelençukskaya stanitsası-21 bin.

(***) Bu topraklar yaz ve dağ turizmi yanında, 2 bin ile 3 bin  metreleri arası yerler yaz/yayla çayırları ile kaplı meralar olarak ekonomik değer de taşıyorlar.

 


 

İkinci Dünya Savaşı ve Ulusal Yıkım

 

İkinci Dünya Savaşı Kuzey Kafkasya halklarına yıkım getirdi. Çeçen-İnguş Cumhuriyeti (3 Mart 1944) , Kabardey-Balkar Cumhuriyeti’nin Balkar bölümü (1944), Karaçay Özerk Oblastı (1943) ve Şapsığ Ulusal Rayonu (fesih kararı1943’te alındı, onaması- 24 Mayıs 1945)  kaldırıldı. Rus Sovyet/Stalin  totalitarizmi 10 ulusal topluluğu toprağından sürdü, ek olarak, 40 küçük ulusa daha zulüm uyguladı. Bazı halklara hakları geri verildi; Karaçay, Balkar, Çeçen, İnguş ve Kalmıklar özerk yönetimleri yeniden oluşturularak, devlet tarafından  sürgünden geri getirildiler. Ancak Volga Almanları Cumhuriyeti ile Kırım Tatar Cumhuriyeti ve Shapsugh Ulusal Rayonu halklarına ise, eski statü ve toprakları geri verilmedi.

 

Bu arada Adigeler erkek nüfuslarının  % 60’nı İkinci Dünya Savaşı içinde  yitirdiler.