Karaçay-Çerkesya ve tarihçe
12 Ocak 1922’de
kurulan ‘Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı’, 26 Nisan
1926’da ‘Karaçay Özerk Oblastı’ (KÖO) ve ‘Çerkes
Ulusal Okrugu’ (ÇUO) biçiminde ikiye ayrıldı. ÇUO, 30
Nisan 1928’de ‘Çerkes Özerk Oblastı’ oldu.
1943’te Karaçay ve Çerkes özerk oblastları
26 Nisan 1926’da kurulan Karaçay ÖO’nın yüzölçümü 11,5
bin km. kare, başkenti Mikoyan-Şahar (şimdi-
Karaçayevsk), nüfusu 150,3 bin idi (1939). Bu nüfus içinde %
46,8 Karaçay (70,3 bin), % 43 Rus (64,6 bin) ve % 2,6 Abaza
(3,9 bin) bulunuyordu (*).
Karaçay ÖO topraklarına, eski Kabardey okrugundan alınan bir
parça dışında, eski Adige topraklarından büyük bir parça daha
eklenerek, oblastın batıya doğru genişlemesi ve
Karaçayların dışa açılmaları sağlandı. Ancak oblastın
batısındaki bu yeni yerler Rus/Kazak nüfuslu olan
dağlık alanlardan oluşuyordu
(**).
‘Karaçay ÖO’ 1943’te kaldırıldı, toprağı Gürcistan ile
Stavropol kray arasında bölüştürüldü, Karaçay etnik ulusu ise
‘Alman istilacılara/Nazilere destek verdiği’
suçlamasıyla topluca Kazakistan’a sürüldü.
Kafkasya'da olanlar... Geçmişe kısa bir bakış.
Ulusal
giysileri içinde bir Karaçay delikanlısı
30 Nisan 1928’de kurulan Çerkes Özerk Oblastı’nın (ÇÖO)
ise yüzölçümü 3,3 bin km. kare, başkenti Çerkessk (Şerceskale),
nüfusu 92,9 bin idi (1939). Bu nüfus içinde % 58,3 Rus (54,1
bin), % 17,2 Çerkes (16 bin), % 11 Abaza (10,2 bin) ve % 7,3
Nogay (6, 8 bin) vardı. Oblast, Karaçay ÖO’na geçiş yolu
bırakılması gereği nedeniyle güneyden bölünmüştü, yani Çerkes
oblastının komşu Karaçay oblastı içinde küçük bir cebi vardı.
Her ayrılmada Çerkes ve Kabardey toprakları ufalanıyordu.
1943’te kaldırılan Karaçay ÖO’nın eski toprakları ile
varlığı devam eden Çerkes ÖO toprakları, bir üst
kararla, 9 Ocak 1957’de birleştirildi ve 26 Nisan 1926
öncesinde olduğu gibi, ‘Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı’
yeniden kuruldu/ihya edildi.
Bu ikinci birleşme Çerkesleri yine vurmuştu.
10. yüzyıldan
kalma bir Hıristiyan tapınağı, Aşağı Teberda, Karaçay-Çerkesya
Birleştirilme Çerkeslerin aleyhine, Karaçayların ise lehine
idi. Eski Karaçay ÖO toprakları daha geniş görünüyorsa da bu
toprağın çok büyük bir bölümü ekonomik değeri olmayan ya da
Kazakların barındığı akarsu vadileri/boyları ile dağlık
alanlardan oluşuyordu (***).
Karaçay-Çerkes
Cumhuriyeti Haritası
Kazakistan’dan dönüş sonucu Karaçayların önemli bir bölümü
eski Çerkes ÖO topraklarına yerleştirildi. Karaçayların önemli
bir bölümü Çerkessk kenti (2008’de 116,3 bin nüfus) ile Çerkes
köylerinde ya da yakınlarında devletçe yeni konutlar inşa
ettirilerek kurulan mahalle, site ve yeni köylere
yerleştirildiler (1957 ve sonrasında). Karaçay kenti ise
Karaçayevsk kentidir (2009’da 19,7 bin).
2006 yılına
değin Karaçay-Çerkesya rayonları sınırları ve idari merkezleri
Şimdiki Karaçay-Çerkesya rayonları:
Rayon |
1
Ocak 2007’de nüfus |
Абаza
rayonu |
13.835 |
Adıge-Hable |
26.223 |
Zelençukskiy |
50.493 |
Каraçayevski |
24.693 |
Malokaraçayevski |
39.787 |
Nogay rayonu |
15.000 |
Prikubanskiy |
27.654 |
Urupskiy |
17.858 |
Ust Cegutinskiy |
48.927 |
Habez |
28.118 |
1959’da Sovyetler Birliği’nde 81 bin Karaçay, 42 bin Balkar,
30 bin Çerkes ve 80 bin Adige bulunuyordu. 43 yıl sonra,
2002’de Karaçay sayısı 192,182 (% 137 ya da 2,37 kat artış),
Balkar sayısı 108,426 (% 158 ya da 2,57 kat artış), Çerkes
sayısı 60,517’de (% 101 ya da 2 kat artış), Adige sayısı ise
128,528’de kalmıştır (% 60,6 ya da 1,6 kat artış). Karaçay ve
Balkarlar dinamik bir nüfus yapısına sahiptirler ve artık diş
gösterebildiklerine göre, Kabardeyleri ve Çerkesleri
(Шэрджэс) zor günler bekliyor olmalı.
Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti
etnik bileşimi:
|
1926 sayımı |
1939 sayımı
(1) |
1959 sayımı |
1970 sayımı |
1979 sayımı |
1989 sayımı |
2002 sayımı |
Karaçaylar |
52, 875 (52. 0%) |
70, 932 (29. 2%) |
67, 830 (24. 4%) |
97, 104 (28. 2%) |
109, 196 (29. 7%) |
129, 449 (31. 2%) |
169, 198 (38. 5%) |
Çerkesler |
16, 186 (15. 9%) |
17, 667 (7. 3%) |
24, 145 (8. 7%) |
31, 190 (9. 0%) |
34, 430 (9. 4%) |
40, 241 (9. 7%) |
49, 591 (11. 3%) |
Abazalar |
13, 731 (13. 5%) |
14, 138 (5. 8%) |
18, 159 (6. 5%) |
22, 896 (6. 6%) |
24, 245 (6. 6%) |
27, 475 (6. 6%) |
32, 346 (7. 4%) |
Ruslar |
2, 593 (2. 6%) |
118, 785 (48. 8%) |
141, 843 (51. 0%) |
162, 442 (47. 1%) |
165, 451 (45. 1%) |
175, 931 (42. 4%) |
147, 878 (33. 6%) |
Nogaylar |
6, 263 (6. 2%) |
6, 869 (2. 8%) |
8, 903 (3. 2%) |
11, 062 (3. 2%) |
11, 872 (3. 2%) |
12, 993 (3. 1%) |
14, 873 (3. 4%) |
Diğerleri |
9, 961 (9. 8%) |
14, 810 (6. 1%) |
17, 079 (6. 1%) |
19, 957 (5. 8%) |
21, 917 (6. 0%) |
28, 881 (7. 0%) |
25, 584 (5. 8%) |
(1) 1939 nüfus sayımı rakamı, etnik nüfus ve oranlar,
Karaçay ve Çerkes özerk oblastları nüfuslarının bileştirilmesi
yoluyla bulunmuş olmalı.
Bilgi notu:
(*) Bkz.
Карачаевская
АО
(**) Bu yerlerde şimdi şu rayonlar bulunuyor: “Urupskiy
rayon” , 2782 km. kare, 17, 700 nüfus, merkezi Pregradnaya
stanitsası-6, 5 bin ve “Zelençukskiy rayon” , 2931 km.
kare, 49, 9 bin nüfus (2008), merkezi Zelençukskaya stanitsası-21
bin.
(***)
Bu topraklar yaz ve dağ turizmi
yanında, 2 bin ile 3 bin metreleri arası yerler yaz/yayla
çayırları ile kaplı meralar olarak ekonomik değer de
taşıyorlar.
İkinci Dünya
Savaşı ve Ulusal Yıkım
İkinci Dünya
Savaşı Kuzey Kafkasya halklarına yıkım getirdi. Çeçen-İnguş
Cumhuriyeti (3 Mart 1944) , Kabardey-Balkar
Cumhuriyeti’nin Balkar bölümü (1944), Karaçay Özerk
Oblastı (1943) ve Şapsığ Ulusal Rayonu (fesih
kararı1943’te alındı, onaması- 24 Mayıs 1945) kaldırıldı. Rus
Sovyet/Stalin totalitarizmi 10 ulusal topluluğu toprağından
sürdü, ek olarak, 40 küçük ulusa daha zulüm uyguladı. Bazı
halklara hakları geri verildi; Karaçay, Balkar, Çeçen, İnguş
ve Kalmıklar
özerk yönetimleri yeniden oluşturularak, devlet
tarafından sürgünden geri getirildiler. Ancak Volga Almanları
Cumhuriyeti ile Kırım Tatar Cumhuriyeti ve Shapsugh Ulusal
Rayonu halklarına
ise, eski statü ve toprakları geri verilmedi.
Bu arada
Adigeler erkek nüfuslarının % 60’nı İkinci Dünya Savaşı
içinde yitirdiler. |