|
|
................... |
|
................... |
XVIII-XIX
YÜZYILLARDA ADİGE NÜFUSU |
QERMOQUE Hamid
Çeviri: BABUG Ergün Yıldız |
|
|
................... |
|
|
Adige tarihinde en karışık
meselelerden birisi de 18. ve 19. yüzyıllarda Adigelerin
toplam nüfusu hakkındaki rakamlardır.
Adigelerin nüfusu hakkında bilgiler, kısmen 18.yüzyılın
sonlarında ortaya çıkmaya başladı. Bunun nedeni anlaşılabilir tabii
ki: Rus Kafkas savaşları tırmandıktan sonra, hem Ruslar hem
başka ülkelerden gelen temsilciler Adigelerin (Kabardey,
Besleney, Shapsugh, Abzegh, Natuhac, Bjedugh, Kemırguey, Janey
vd.) sayısı ile ilgilenmeye başladılar.
İnsan sayısı konusuna ilk alaka gösterenler Rusların bölgedeki
casusları ve diplomatları oldu.
Bunların o dönemlerde gösterdikleri rakamlara göre, Adigelerin
toplam nüfusu üç yüz bin ile beş yüz bin arasında değişen
sayılarda görünüyordu.
Bu sayıları 18.yüzyılın ilk yarısındaki nüfus olarak
gösterenlerden Rus generali Blagamberg; 500 bin, Baron Stal;
307 bin, Rus yazar Tornau; 495 bin olarak vermektedir.
Adige yazar ve aydını Hanceriy’in verdiği rakama göre ise,
1936 yılında Adigelerin toplam nüfusu 265 bindi. Adolf
Berge’in 1858 yılı rakamı olarak verdiği sayı ise Hanceriy’den
biraz daha fazla olarak 290 000 kişidir.
Şaşırtıcı olan şey ise, Sovyet dönemi tarihçilerinden Kafkas
savaşları ile ilgilenmiş olan bir kaç kişinin de bu rakamlar
konusunda hemfikir görünmeleridir.
Örneğin bu tarihçilerden birisi olan Konstantin Gardanov’un
verdiği rakamlara göre Adigelerin 18.ve 19. yüzyılda sayıları
500 bini geçmiyordu.
Adigelerin yaşamını ve geleneklerini en derinlemesine
inceleyen kişilerden birisi olan Polonyalı devrimci Teofil
Lapinski'dir (1826–1886) .
Lapinski 1857 yılında Kafkasya’ya gelerek üç yıl süre ile
Shapsughların, Abzeghlerin, Natuhacların ve diğer halkların
arasında yaşadı, dolayısıyla onun bu üç yıl içerisinde
Adigelerin sayısı konusunda bilgisi olmaması düşünülemez.
Lapinski’nin 1863 yılında Hamburg’da yayınladığı “Kafkas
dağlıları ve Ruslara karşı yürüttükleri "özgürlük mücadelesi”
kitabında yazdığına göre; K’ıaxe Adigelerinin (Kaberdeyler ve
Besleneyler hariç) sayısını “900 binin üzerinde” olarak
vermektedir ki, söylediğimiz gibi buna Kabardey ve Besleneyler
dahil değildir.
Bu konuda “Savaştaki Çerkes halkının sayısını tam olarak kimse
bilmiyor, benim tahminime göre onların sayısı 900 binin
üzerindedir” yazıyor Lapinski.
Bir başka Rus kaynağında 290 bin gibi bir sayıya rastladım.
Rus kaynaklarından aldıkları rakamları kullanan birçok
Avrupalı yazar ve araştırmacı da bu rakamlara yer veriyorlar
kitaplarında.
O dönemde Çerkesler ile savaşan Rus ordusunun sayısı, deniz
kuvvetleri hariç olmak üzere 200 binin üzerindedir.
Eğer Çerkeslerin toplam nüfusu söylendiği gibi 290 bin
olsaydı, Rus çarı herhalde 200 bin askerden oluşan bir ordu
göndermezdi Kafkasya’ya.
Söylediğimiz gibi Lapinski’nin Kafkasya'ya gelişi, 1857 yılına
yani savaşın son dönemine rastlamaktadır.
1829 yılında Rus ordusu adına bölgede casusluk faaliyeti
yürüten G. V. Noviçki’nin verdiği rapora göre, o tarihte K’axe
Adigelerinin sayısı [diğer bir deyişle Psıj nehrinin diğer
yakasındakilerin] 263 bin olarak gösterilmektedir.
Noviçki bir yıl sonra tekrar bölgeye dönerek, araştırmasına
K’axe Adigelerinin tümünü kapsayacak şekilde devam etti.
Onun o dönem yürüttüğü casusluk faaliyetlerine Abat Besleney
ve Abat Ubıx isimli iki kardeşin yardım ettiklerini yazan
Hanceriy, aynı zamanda Abat Besleney’in çok büyük bilgisi olan
birisi olduğunu da özellikle vurgulamaktadır.
Noviçki’nin Abat kardeşlerden aldığı bilgi ile kendi
araştırmasını birleştirerek bu rakamlara ulaştığını tahmin
etmek güç değildir.
İkinci yıl yürüttüğü araştırmada ise Noviçki K’axe
Adigelerinin toplamını 1 milyon 82 bin olarak vermekte, bu
nüfusun 54 bin 110 aileden oluştuğunu her ailede ortalama 20
kişi olduğunu yazmaktadır. (O dönemin büyük aileleri
düşünülünce bu rakamlar doğru görülmekte, daha sonra bu konuda
yazanların da verdikleri bilgilerde her Adige ailesinde 20’den
az kişinin olmadığı başka araştırmacılar tarafından da
belirtilmektedir.)
Günümüz araştırmacıları ise, bu rakamları abartılı bulmakta,
kabul etmemektedirler.
Onlara göre o dönemde ortalama Adige ailesinde ortalama nüfus
8 kişi civarındadır.
Fakat konu hakkında doğru dürüst bilgisi olan ve Eski Adige
aile yaşantısını bilen biliminsanları, o dönem Adige
ailelerinde 20 kişinin hatta daha fazla nüfusun olmasını
normal karşılıyor, o dönem ailesinde bir kaç neslin ve bir kaç
kardeşin bir arada yaşadığını hatırlatıyorlar.
Adige töresinde, ailenin büyüğü (tx’amade) yaşadığı sürece,
tüm aile aynı çevrimli alan içerisinde bazen bir bazen bir kaç
ev olarak yaşarlar. Dolayısıyla bizim aile yapımıza göre aile
olarak adlandırılan şey başında büyüğü (tx’amade) olan ev(ler)dir.
Bu ev veya evler bir kaç aileden oluşurdu söylediğimiz gibi.
Noviçki’nin 54110 olarak belirttiği aile (pş’ant’e) dediğimiz
ve yukarıda anlattığımız aile biçimidir, bu gün anlaşılan
çekirdek aile değil, zaten kendisi de bu kelimeyi “dvor-avlu”
sözcüğü ile tanımlamaktadır.
Aynı şeyleri Kabardey Adigeleri için de söylemek mümkündür.
Pek çoğunun hiç hoşuna gitmiyor Adigelerin sayılarının geçmiş
dönemlerde (örneğin 16. 18. yüzyıllarda) yüksek verilmesi,
yüksek yazılıp söylenmesi.
Örneğin Berje’in verdiği rakama göre, 1858 yılında
Kaberdeylerin sayısı 36 bini geçmemektedir.
Onunla aynı kafada olan Sovyet tarihçileri de vardır.
Bunun nedeni anlaşılabilir bir şey değildir bizce, niçin
Adigelerin sayısını özellikle düşük göstermek gibi bir çaba
içerisinde olsun birileri?
Rus ordu komutanlığında görevli Johan Blagamberg 1834 yılında
yayınladığı “Tarihi, topografik, etnografik ve istatistik
yönlerden Kafkas savaşının betimlemesi” isimli kitabında, 1804
yılında Kabardey ailelerinin sayını 45 bin olarak vermektedir.
Kanlı savaştan ve bulaşıcı hastalıklardan sonra bölgede kalan
Kabardeylerin sayısı yine Blagamberg’e göre 30 bin
civarındadır.
Onun yazdıkları doğruya en yakındır, çünkü 18. yüzyılda
bölgede yaşayan insanlardan, 19.yüzyıl başlarında geriye
kalanların sayısı nüfusun 10’da 1’idir.
Tarihi bilgiler 18.yüzyıl sonunda Kaberdey bölgesindeki
Adigelerin sayısının 500 binden az olmadığını göstermektedir.
1793 yılında Kabardey bölgesine gelen akademisyen Peter Simon
Pallas’ın yazdığına göre, bir saldırı anında Kabardeyler tek
seferde 20 bin atlıyı harekete geçirebilmekteydiler.
Tarihi bilenler az çok bilirler ki bir saldırıda öncelikle
cepheye gidenlerin büyük çoğunluğu wuerq sınıfından olanlardı.
Bunun anlamı: Eğer o dönemde Kabardey nüfusu 500 binden az
olsaydı,bir seferde 20 bin atlı wuerq çıkartabilmeleri mümkün
olmazdı.
Ayrıca bir savaş anında toplanıldığında ise, bu wuerqlerin her
birisinin yanında yaya veya atlı olarak 5-6 savaşçı olurdu.
Bir başka deyişle Akademisyen Pallas’ın da doğruladığı bilgiye
göre, Adigeler bir savaşta cepheye atlı veya yaya olmak üzere
100 bin civarında asker toplayabilmekteydiler o dönemde.
Böyle bir ordu toplayamasalar 1707 yılında Kırım hanının 80
bin kişilik ordusunu dağıtabilirler miydi? Bu savaşla ilgili
Rus ve Avrupa tarihçileri detaylı bilgiler vermektedirler.
Profesör DZEMIX’ Qasbolet eski Adige ailelerinde 20’den fazla
insan olduğu düşüncesini desteklemektedir. Onun yazdığına göre
eski Adige ailelerinde 20 ile 100 arasında fert yaşadığı
olurmuş.
Qasbolet bunun nedeni olarak da, yukarıda söylediğimiz gibi
bir Adige Avlusunun içerisinde bir kaç kardeşin bir veya bir
kaç ev olarak birlikte yaşamalarını göstermektedir.
Bu bilgilerden hareketle DZEMIX’ Qasbolet 18. yüzyıl
ortalarında Kabardey bölgesinde 450 bin civarında insanın
yaşadığını yazıyor ve tarihi bilgilerden Kabardey Adigelerinin
bir gün içerisinde 30 bin atlıdan oluşan birlik meydana
getirebildiklerinin anlaşıldığını belirterek dikkatimizi
çekiyor: “Bu bahsettiğimiz rakam sadece Kabardeylerdi.”
Birçok biliminsanı Bu gün Adigey olarak adlandırdığımız K’axe
Adigelerinin sayını 1 milyondan fazla olarak vermektedirler.
Bu düşüncede olanların birçoğu 1 milyon 700 bin sayısında
birleşmektedir.
Örneğin Nikolay Tarasov 1853 yılında şöyle yazmaktadır:
“Mareşal Çerkasskiy’in emri ile yapılan araştırmada toplanan
bilgilere bakılırsa Adigelerin sayısı 1 milyon 700 bin
civarındadır, onlar cepheye 250 bin asker sürebilecek
güçtedirler.
Psıjj bölgesi Kazaklarının tarihi üzerine araştırmalar yapan
F. A. Şerbina, Noviçki’nin gösterdiği 1 milyon 82 bin 200
sayısının az olduğunu belirtmekte, K’axe Adigelerinin
sayısının bundan çok daha fazla olduğunu yazmaktadır.
Adigelerin sayısının milyonun çok çok üzerinde olduğunun bir
başka delili ise, savaş sonunda Kafkasya’dan sürgün edilen
Adigelerin sayısıdır.
Abhaz bilimadamı Georgiy Dzidzariya’nın yazdığına göre,
savaşın hemen sonrasında 900
bin civarında Adige
Osmanlı’ya sürülmüştür. O dönemde Kafkasya’da kalan toplam
Adige sayısı sadece 100 bin kişidir. |
|
|
|
|
|
|
|
|