|
|
................... |
|
................... |
KUMUKLARIN TARİHİ |
Bammat Ataev
Dağıstan Yoldaş Gazetesi |
|
|
................... |
|
|
Hazaralar 635. yılda kendi yönetim
birimler içinde Kuzey Kafkasya'daki Türk Kavimlerini
biriktirip Hazar İmparatorluğu'nu kurdular. Onlara kendileri
Hazar, kavmi ile dili bir, dini bir demek bir menşeli bir
kökenli Türk kavimleri Savirler, Bulgarlar, Akatsiler,
Barsiler, Kamaklar katılıyor. Bunların birinci başkenti
Semender diğer bir ismiyle Anci kaladır. Son yıllarda bazı araştırmacılar
Kumukların 11y.yılda gelmiş olan Kimaklar yani Kıpçaklar
denilen bu fikir üzerinde durmak istiyorlar ,düşünün ki bundan
önceki devirlerde bunlar bu bölgede yoktular.Bu düşünce tarihi
gerçeklere uymayan bir yanlış Kumukları kendi tarihleri içinde
boğmak isteyen bazı düşüncelerin ürünüdür.Bazı milli tarih
yazarları ise şimdiki Dağıstanlı halkların birinci Türk
kavimleri ile bağlantılarını göz önüne almadan Türkleri uzak
tutmaya çalışmaktadırlar.
Birinci Türk kavimleri Kuzey Kafkasların Hazar düzlerinde
bulundukları bilinen bir gerçek.Bunların arasında Kamaklar,
yani Kumuklarda vardı. 175-182nci yıllarda yaşamış olan
coğrafya bilgini Pliniy in bildirdiğine göre ve ayrıca 19
yüzyılda yaşamış olan Bkihanov, Tkaev, Lavrov, Togan, F.
Kiziroğlu gibi alimler Kumukların, Kamaklardan gelen bir halk
olduklarını ispatlamaktadırlar. 4.ncü ve 11nci asırlarda ise
Ermeni ve Rum tarihlerinde de Kuzey Kafkasya'daki kavimler
arasında GUNNUK-UNDURLAR isimli bir kavimin yaşadığını ve
araştırmacılar bu kavimin Kumuklar il bağlantıları olduğu
konusunda birleşiyorlar.
9.ncu ve 10.ncu yüzyıllarda yaşamış olan Arap yazarlar
Baladzarini, Masudini, Kufuni, Haukalni, İbn Rustani At
Tabarani 7-8 yüzyıllarda Kuzey Kafkasya'da Hazar düzlüğünde
yüz yıllara yakın devam etmiş olan Arap-Hazar savaşına bağlı
yazılarda bulmaktayız. Onlar Kumuk denen kavimin Gumik adıyla
o devirlerde var olduğunu ama bazı tarihçiler bu sözün Lak
kavimini anlattığı düşüncesindedirler. Şirvan ve Derbent'in
tarihi adlı eserde 10 yüzyılda yazılmış olan Kuzeyden Kafir
Gumikler Derbent'e saldırarak bir çok kişiyi öldürdükleri
mallarını talan ettikleri yazmaktadır. 6yüzyılda Arap
yazarlardan İbn Rusta Hazar bölgesini anlatırken Kumik kavmini
de ele almaktadır.İran şahı Anuşirvan 570 yılda Alal-i Gumik
kalesini inşa ettirdi o kale şimdiki Kafir Kumuk'tur.
Kumukları Hazaralardan ayıramayız. O devirlerdeki kavim adı
Kamak, devlet birleşim adı ise Hazaradır. Kumukların tarihini
araştıran Pantuhov 11-13 yüzyılda hazara isminin tarihe
gömüldüğünü buna karşın Kumuklar ise milli tarihinde ve milli
kültüründe Hazar-Bulgar-Hunlardan kalan geleneklerini devam
ettirmişlerdir. Hazaraların devlet başkanı Losif'in İspanya'ya
yazdığı bir mektupta Kumukların Hazara ağacındaki bir dal
olduğunu yazmış genetik olarak da Avrazya yapısını almış ve
kendi Türk yapısını hissetmeden bu konumunu devam ettirmiştir.
Dil olarak eski Bulgarca'nın söz yapısını taşıyan Kumukça,
Kumukların Bulgar genetiğini taşıdığını göstermektedir.
Kafkasya Bulgarı'nın Hanı Kubrat 640 yılında öldüğünde oğlu
Asparuh Hazaralar ile savaşmaya başlamış daha sonrada kendine
bağlı kavimlerle Balkanlara çekilmiş kardeşi Kuver ise daha da
ileri giderek şimdiki Makedonya'yı kendine yurt edinmiştir.
Diğer kardeşi Kotrat İdil boyu Bulgarya'sını kuran kişi olduğu
tarihlerle bilinen bir gerçektir yine kardeşlerden biri olan
Batbay ise başka bir yol tutup Hazar Hanlarının hakimiyetini
kabul edip Kafkasya'da kalmış ve ömrünü orda tamamlamıştır. O
şimdiki Kumukların, Balkar ve Karaçayların atalarından birisi
olarak kabul edilmektedir.
KUMUK TARİHİNİN KRONOLOJİK SIRASI
IV.yy Kafkas Gunniyesi'nin Kuruluşu-Gunni Krallığı.
Garabudahkent ve Ullubuynak bölgesinde Varaçan şehrinde
Kumukların ilk akrabalarının ortaya çıkışı
558- Kafkas Gunniyesi'nin birleşimiyle Semender-Targu şehrinde
Hazar Devletinin doğuşu
VI.yy- Varaçanda Gunni-Kumuk dilinde mukaddes hiristiyanlık
yazımlarının tercümesi
VII.yy- Gunni şehri Targu Vardapeta -Gevonda halifelerinin
tarihinde zikrediliyor.
682- Kafkas Gunniyesi'nde Hıristiyanlığın kabulü.
VIII.yy- Hazar şehri Targu , Arap ortaçağ tarihi kaynaklarında
adı geçiyor.
713-737 Arapların Hazarlara ve onun federasyonu olan Kafkas
Gunniyesi'ne karşı savaş seferberliğine başlaması.
713-714- Anji şehrinin Arap komutanlar tarafından ablukası.Anji
halkının
kendi kalelerini kahramanca savunması. Anjide Arapların geri
püskürtülmesi.
721-722 Targu Arap komutanı Cerrahan'ın Hazarıya'ya yaptığı
seferle anılıyor.
722-723- Hazarya'nın başkenti Volga'daki İtil Kalaya
taşınıyor.
727-728- Semender-Targu Arap komutan Maslamun Hazarya'ya
seferiyle anılıyor.
737-738- Arap komutan Mervana'nın ve Ermeni prensi Aşotanın
Gunni şehri Targuya ortak seferi.
737- Kumukların yönetim birimlerinde Müslümanlığın kabulü.
IX .yy 2.ci yarısı Semender-Targu şehri Hazaraların güneydeki
sınırlarını genişletmesiyle anılıyor.
X.yy- Semender-Targu Al-Balhi'nin yanında yer alıyor.
943- Semender-Targu Cindan Krallığı'nın başkenti gibi ,
969- Semender-Targu Ruslar tarafından saldırıya maruz kalıyor.
977- Semender-Targu yeniden küllerden diriltiliyor.
X.yy- Semender-Targu mukaddes bir Hazar şehri olarak
adlandırılıyor.
X.yy- Semender , Hazar ovasının kuzeydeki şehri olarak olarak
Hazar Kralı Losifo'nun Kordoskiye yazdığı mektupta
belirtiliyor .Kordoski İspanya kralıdır.
913-916- Semender-Targu'nun yükselişi , Cindan Krallığı'nın
doğuşu,
Semender-Targu başkentiyle Kumuk Milli Devletinin kuruluşu.
943- Cindan Kralı Salnfanın İslamiyet'i kabulü.
1030- Semenderin Gence Emiri İbn Fadluna tarafından tahrib
edilişi Kumukların ve Hazaraların İbn Fadluna'ya karşı ortak
seferi ve onları güney sınırlarına sürmeleri.
1030-1064- İlk Kumuk Şamhal soyunun ortaya çıkışı ve Çopan
Şavhal.
1064- Semender-Targunun Şamhallığın ilk döneminde yeniden
dirilişi ve ihya oluşu.
XI-XII.yy- Şevhal-ı Melik, Şavkal kralı,oğuzlar dönemindeki
Dedem Korkut kitabında zikrediliyor.
1131- Abu-Hamid Al Andulisi Kumukları diğer Kafkas kavimleri
arasında gösteriyor VIII .yy. da Maslam -Bin- Abdul-Malik
döneminde Müslümanlığı kabul edenler olarak bahsediyor.
XII.yy- Kaşgarlı Mahmut Suar şehrinde kuzey-doğu Kafkasya'da
Kumuklardan bahsediyor.
1253-1255 Kumuklar Moğol saldırılarına maruz kaldılar ahali ve
topraklar Moğolların eline geçti.
1258- Şavhalların Tahta çıkması, Tarkovskilerin akrabalarının
tahta geçmesi, Targu Şamhallığı'nın kuruluşu vilayetlerin
Targu merkezli
birleşimi.
1274- İbn-Saydanın formunda Nahr-al-Gahamda okuma yazma ve
hesap öğretiliyor.
1318-1319,Ahçuvar Şavhal ın Dhadaevski de anıtı dikiliyor.
1376- Targu Derbent yakınlarındaki Katalon resimlerinde
görünüyor.
1386- Kaytak el yazmalarında Sultan Şavhalın adı geçiyor
1394-1396 Targu Timur zamanı tarihlerinde anılıyor.
1396- Timurun Targuya yerleşmesi,Kumukların Timurun oğlu Miran
Şah yönetimine girmesi
1401- Targunu rum kaynaklarında yer alması ve misyonerlerin
gelişi
1420- Kumuk Valisi Türk Padişahı Sultan Mehmet Hanın
mektuplarında ismen zikrediliyor.
1441-1442- Kumukların Miran Şah egemenliğinden kurtulması
Cengiz han soyundan yeni bir Şamhalın iş başına gelmesi.
1466- Targunu adı Afanasıya Nikitinanın üç denizler eserinde
adı geçiyor.
1485- Targu Anduikinanın mirasında görünüyor.
1488- Targu İran tarihinde Şeyh Haydarın Dağıstana ve
kafkasyaya yaptığı seferlerde ele alınıyor.
1494-1495- Şavhal Ahtordaki Arap elyazmalarında görünüyor.
XV-XVI-yy -bitimi, Rus ve Kabartay belgelerinde Kumuk yönetimi
sık sık dile getiriliyor.
XVI-XVII yy. Kırım,Kazan,Astrahan ve Moskova arasında altın
orde mirasının mücadelesi ve onun Kumuk Şamhallarındaki
etkisi.
XVI-XVII- Kuzey-doğu Kafkasyada Targu Şamhallarının Politik
güçlülüğünün boyutu.
1555- Şavhal Tarkovskiy IV İvana Rusyanın hakimiyeti altına
girmeyi önerdiği mektubu gönderdi.
1552- İvan Grozniy Kazanı fethetti.
1555- İvan Grozninin Astrahanı fethi ve Rusyanın Kafkasyada
yayılması.
1557- Prens Temrukun Çar IV İvana Kabartayların Rus
hakimiyetine alınması için ricası ve Targu Şamhallarının
baskınlarının püskürtülmesi için kendilerine yardım yapılması
için ruslara baskı yapması.Buynaks valisi Kırım Şavhal
Moskavaya bir mektup gönderdi.
1560- Moskavalı savaşçılar Kabartay güçleriyle beraber Targu
Şamhallığına karşı birlikteler.Targu şehri Astrahanlı
savaşçılar tarfından Geremisinov liderliğinde kuşatılıyor
.Bütün gün boyu meydan savaşı sürüyor Buday Şavhala Targuyu
bırakması için boyun eğdiriliyor.Geremisinov Targuyu ele
almayı denemiyor ve şehri yakarak Astrahana dönüyor.
1566- Şavhal Buday kendi güçleriyle Kabartay topraklarında
savaşmaya devam ediyor ve bir meydan savaşında öldürülüyor.
1566- IV İvan Sulak bölgesine güçlerini yerleştirme
niyetindedir.Şavhal Biybulat yoğun saldırılar karşısında
topraklarını kaybetti ve Kırım Hanın yardımına baş vurdu.
1570- Sultanlık yönetimi Rusyanın bu bölgedeki
hareketlenmesine muhalefetan bir bildiri yayınladı bu bildiri
sadece Terek bçlgesi için değil diğer bölgeleride kapsıyordu.
1578- Kumuklar Osmalı himayesine girdiler .Çopan Şavhal
Tarkovskiy ve kardeşi Tunç-Alav Osmanlı himayesini kabul etti.
1578- Osman Paşa Özdemiroğlu Osmanlı yönetiminin Kafkasyadaki
yetkilisi Çopan Şavhalın Yeğeni Rabia-mihridili Hanımla
evlendi.
1588- Çopan Şavhalın ölümü Targu yönetim birimlerinin Oğulları
olan prensler arasında bölünmesi,
Buynaks bölgesi,Prens Eldara
Kazaniş bölgesi,Prens Muhammede
Kafir-kumuk , Andi,Gelinskiy bölgeleri Prens Geraya.
Targu bölgesi, Prens Surhaya verildi.
1589-1605. Surhay Şavhalın Targu -Kumuk Hanlığının başına
geçmesi.
1590- İran Şahı I Abbas Türk Sultanın kendisi için bir yararı
olmayacağı hükmüne vardı.Derbentte bir Türk Garnızonu kuruldu.
1591- Genaral Zsekinanın 20 bin savaşçısı Targuya karşı sefer
düzenlemek istedi Şavhal 12 bin savaşçıyı söküp çıkardı.
1592-Sonuçta hırslanan Rus savaşçıları Targuyu ele geçirdi
Targu yağma ve yakma eylemlerine maruz kaldı.Tarihçilerin
söylemlerine göre
Şamhal yaralandı çok sayıda insan öldürüldü.
1592- Osmanlı yöneticileri Rusyanın Kumuklar bölgesindeki
eylemlerini kınayan özel bir notayı rus konsolosu Hoşçokinaya
iletti ve tepkilerini dile getirdi.
1594- Prens Kumandan Hvopistinanın idaresi altındaki RUs
savaşçıları Şamhallığa karşı tekrar yeni bir sefere
başladı,işgal altındaki Targudan Şamhal akrabası olan Kırım
Şamhaldan yardım istedi.Gürcistan prensi Aleksandr Dostluk
ruhhaliyle Gürcistandan Terek bölgesine giden yolu açtı.Rus
savaşçılar Targuyu işgal etti.Torkali,Tümen ,Endrey bölgesini
aldı.Sonuçta Şamhal Rus savaşçılarını ablıka altında tuttu,
bir gece rus savaşçıları firar etmek zorunda kaldı.Şavhal
onları Terek bölgesine kadar takip etti,3bin Rus savaşçısı
Targudan çıkarılmış oldu.
1595- Avrupa saraylarındaki Rus diplomatlar aceleyle
yayınladıkları bildirilerde Şavhal prenslerin kovulduğu halkın
ise yakalandığı şeklinde bilgi verdiler.
XVIyy Muhammed Avabi-Aktaşlı geleceğin Derbentname isimli
yapıtını yazacak olan kumuk alimi dünyaya geldi.
1602-1603- Surhay Şavhalın elçisinin Moskavaya gelişi, Kafir
Kumuklu Andi yöneticisinin ve Sultan Mut Endreylinin Rus
yönetimine girme önerisi.
1603-Nisan Surhay Şavhalın, Sultan Mahmudun,Kabartay Prensleri
Şoloh ve Kaziynin ve Tümen Prensi Suyunçaleyenin elçilerinin
Moskovaya gelişi.
1603-sonbahar Rusların Buturlina ve Pleşçevin idaresinde
Targuya karşı seferi .Endrey ve Erpeliyi işgalleri .Çetin bir
meydan savaşından sonra Kumuk Hanlığının başkenti Targuyu ele
geçirmeleri.
1604- kasım Targuda ve Ovalarda Rus savaşçıları hakim
oluyorlar.
1605-Kış-ilkbahar ,Targuda Rus işgali devam ediyor Rus
savaşçıları burayı kendilerininmiş gibi yönetiyor.
1604- Surhay Şavhal dağlarda ölüyor.
1605- Buturlina ve Pleşçevin askerlerine karşı mücadele ölmüş
olan Surhay Şavhalın oğlu Adil-Gerey ve Çopan Şavhalın büyük
oğlu Sultan Mut önderliğinde büyük mücadele.Herikiside
seferberlik ilan ederek binlerce Terekeme, Akuşinsi,Avar,Karaçay
güçlerini kendi saflarına çekmeye başarıyorlar.
1605-Nisan başları, Kumuk güçleri Buturlina ve Pleşçevin
güçlerini Targuda kuşatıyor Adil-Gerey Tarkovskiy Buturlina
ile anlaşmaya girişiyor ve sonunda Adil -Gereyin şartları
kabul ediliyor Targu savaşsız olarak bırakılıyor.
1605-Karaman meydan savaşı,Adil-Gerey Tarkovskiy ve Sultan Mut
Endreylinin güçleri bu bölgedeki Buturlina ve Pleşçevi ezici
nir mağlubiyete uğratıyorlar 7.bin Rus askeri bölgeden
uzaklaştırılıyor ve öldürülüyor her iki şavaşçıda bu savaşta
ölüyor.
1605- Sürhay Şavhalın oğlu Adil-Gerey Başarılı oluyor.
1610- Kumuk prensleri Gerey ve Eldar ant içerek Rus
hakimiyetine sadakatlarını sunuyorlar.
1612- İstanbulda İran ve Türkiye arasında Anlaşma imzalanıyor
Kumuk Şamhalının görüşleri üzerinde anlaşma sağlanıyor ve Türk
Sultanının hakimiyeti kabul ediliyor.
1614- I. Şah Abbas ile Gerey Tarkovskinin kızkardeşinin
evliliği gerçekleşiyor.
1614- Adil Gerey Şah Abbası Dağıstan Hanı olarak ilan ediyor.
1614- Fedoroviç Mihail Romanov Adil-Gerey Şamhala Rus
hakimiyetini kabul etmesi için teklif götürüyor.
1614- Şamhal Adil-Gereyin elçisi Tomoduk diplomatik misyonunu
Moskavaya götürüyor.
1614-1619-Endreyli Sultan Mut ve Kırım Şavhal Eldar arasında
feodal yapının oluşması,
1615- Terek bölgesindeki savaşta Türklerin ve Sultan Mutun
yardımıyla Golovinin ordusu geri püskürtülüyor.
1615-I.nci Kumuk Kurultayı,uluslar arası ilişkilerin ve bölge
birleşimlerinin durdurulması.
1616-Gerey Tarkovskiye Mihail Ferderoviçin Takdir belgesi.
1616-Kırım Han Şevhal Gereye karşı İranlıların ve Rusların
kendi topraklarında manevra yapmaları ve bölgeyi ortadan
kaldırmaları niyetlerine destekverdiği gerekçesiyle savaşa
hazırlanması ona Endreyli
Sultan Mutun destek vermesi ve kardeşi mutsalında katılması.
1617- Kumuk Prenslerinin II.nci kurultayı.
1618- Kumuk Prenslerinin III.ncü kurultayı , Kumuk
prenslerinin dünya barışına katılmaları.
1618- Kırım -Şavhal Eldarın Çar Mihail Federoviçe Rus
hakimiyetine girme isteğinde olduğunu bildiren bir belgeyi
vermesi.
1619-Terek bölgesi komutanı Velyaminov yazdığı bildiride Eldar
Tarkovskinin ve Sultan Mutun arasının iyi olmadığı ve hatta
Sultan Mutun Türklerden VE kırım Şavhaldan yardım umudu olduğu
şeklinde görüş bildiriyor.
1619- Eldar Tarkovskiy ve Sultan Mut arasında barış sağlanıyor
ve karşılıklı olarak birbirlerine emanetler veriyorlar.
1621-IV.Kumuk kurultayı,
1622-Kırım-şavhal Eldar Rus hakimiyetini kabul ediyor,
1623- Şamhal Gereyın ölümünden sonra yerine Eldar Tarkovskiy
geçiyor.
1623- V.nci Kumuk kurultayı
1623-1635 Targuda Surhay Şavhalın oğlu Eldar Şavhalın Yönetim
yılları
1631-Sultan Mutun oğlu Aydemir Rusyaya sadakat andı içiyor.
1632-Eldar Şavhal ordusuyla I.nci Şah Sefi idaresinde
Gürcistan üzerine yapılan sefere katılıyor.
1633-Endreyde Kumukların VI. kurultayı.Endreyli Sultan Mutun
oğlu Aydemirin hakimiyetinin sağlamlaştırılması.
1633- Alıpkaç Şamhalın oğlu Eldarın Grek Şehrine emanet olarak
verilmesi.
1634-Terek komutanı Provskiy ,Sultan Muta karşı yaptığı
savaşta Eldar Şavhalın yardım teklifini reddediyor.
1635-Eldar Şavhal Targuda ölüyor.Yerine Sultan Mutun oğlu
Aydemir geçiyor.
1635-1641- Kumuk yönetiminde Aydemirli yıllar.
1635- Kumuk savaşçılar Kırım Hanlığı ve Osmanlıların yanında
azova kuşatmasına katılıyor.
1634- Adam Olearyanın gelişi Gostinskinin elçilerinin
Kumuklarla birleşimi.
1641- Kumuk ve Rus güçlerinin kabartaylar üzerine ortak seferi
,bu sefer esnasında Malke nehri kıyısındaki meydan savaşında
Aydemir Şavhal ölüyor.
1641-1660- Targuda Surhay Şamhal yönetimi başlıyor.Gerey
Tarkovskinin oğlu olan Surhay Şamhal I.nci Sefi döneminde İran
sarayında yetişmiştir.
1641-Eldar Şavhalın oğlu Alhas yada diğer adıyla Sefi Kuli Han
yetiştirilmesi için Şahın sarayına emanet olarak veriliyor.Inci
Şah Sefi beylerbeyi olarak Şirvan ve Erivan yönetiminde
bulunuyor.
1643- Çar Mihail Federoviç Surhay Tarkovskiye bildiri veriyor.
1645-Endreyli Ullubiyin gelişi, ve Sulak bölgesi
yöneticiliğine Sultan mutun oğlu Kazan-Alpin seçilmesi.
1641- 1642 Şavhal Surhay ve Kazan-Alpin aralarının bozulması
ve kargaşalık başlaması her ikiside kendi güçlerini kullanarak
birbirlerine karşı üstünlük sağlamaya çalışması,
1645-1650-Şavhal Surhayın insiyatifiyle Kumuk ve Nogay
sınırlarında Astrahan steplerinde rahatlama görülmesi,Nogayların
Kumuk tarihi İçinde Kumuk Nogayları yada Targu nogayları
olarak adlandırılması Targu Şamhalının savaş güçlerinin o
bölgede hatırı sayılır bir şekilde arttırılması.
1645- Surhay Şavhal Endrey bölgesinde bağımsız bir yapıya
sahip olan Kazan-Alpin politikalarını geçersiz kılmak ve onu
kırıp geçirmek amacıyla bir sefer düzenliyor ama ona
dokunmuyor onun topraklarını kullanarak batıya Kabartay
bölgesine Prens Kaziy Mudarova saldırıyor.
1647- Ünlü Türk Tarihçisi ve Coğrafyacısı Evliya Çelebi
Targuya Kumukiyaya geliyor.
1647- Surhay Şavhal oğlunu Nogay prensi olan Çoban-Mirzanın
kızı ile evlendiriyor.
1650-Germençik meydan savaşı,12 bin Nogay güçlerinin Targu
Şamhalına minnettarlık iadesi Endreyli Kazan-Alpinde
katılımıyla savaşçılar sefere koyuluyor Targu yakınındaki
Germençik ovasında Nogay Prensi Çoban Mirza ve Surhay Şavhalın
savaşçıları birleşiyor ve Surhay Şavhal Çarlık bayrağını
alıyor ve kaliteli bir hediye olarak II. Şah Abbasa
gönderiyor.
1651- Surhay Şavhal ve Kazan-Alp birlikte Sujenskiy şehrine ve
sefer düzenliyor bu sefere Amirhan Kaytakskiyde eşlik ediyor.
1652- Şavhal Surhay ve Kazan-Alp güçleriyle beraber Aktaşta
kalıyor.
Burada Terek şehrine ve Astrahana sefere hazırlanıyorlar ve
Kırım Şavhala kendilerine yardım etmesi için elçilerini
gönderiyorlar.
1653- Surhay Şavhal Astrahana sefere hazırlanıyor 12 bin atlı
ve yaya savaşçı topluyor.
1658- II.Şah Abbas kasıtlı olarak 2 gücünü Kumukiyaya
yerleştiriyor bunlardan biri Targu karşısına
konuşlandırılıyor.Surhay Şavhal stratejisini yeniden
oluşturuyor ve Kumukiyada anti-iran bir ayaklanma başlıyor30
bin kişi katılıyor .Bu ezici ayaklanma üzerine II.Şah Abbas 20
bin kişilik ordusunu geri çekiyor.
1659- Şavhal Surhay Tarkovskiy, Ahmet Han Cüngateyskiy,
Kazan-Alp Endrevskiy Buynak valisi Buday Bek Rus hakimiyetine
giriyorlar.
1660- Surhay Şavhal Targuda ölüyor.
1660-1682- Targuda Buday Şamhalın idare yılları.
1667- Şah Süleyman 1667-1694- güçlerini Buday Şamhala karşı
Koysu ırmağı üzerine yerleştiriyor.
1667- Stepan Razinanın Targuya seferi .
1669- Stepan Razinanın tekrar gelişi, Targuluların ve onun
Şavhalların yönetimini alma teşebbüsü.
1675- Buday Şavhal Tarkovskiy Kırım Hanının Moskavaya karşı
birleşme teklifini kabul ediyor.
1676-Kafir Kumuk yöneticisi Asan Bek Mirza kendi eliçisini
Astrahan üzerinden Moskavaya gönderiyor.
1677-Buday Şavhal Rusyaya sadakatini gösteren belgeyi çeşitli
hediyelerle beraber moskavadaki çarlığa iletiyor.
1677-Kafir Kumuk yöneticisi Asan Bek idaresi altındaki
Kumuklar Rus-Türk savaşına Çirinomdan korktukları için
Rusların yanında yer alıyorlar 1677-1678.
1682- Buday Şamhal Targuda ölüyor.
1682-1700- Targu yönetiminde Murtazali Şavhallı yıllar.
1689- 50 bin Kumuk, Nogay, Çerkezlerden oluşan güç, Kırım Hanı
Salim Gerey Hanın yardımına gidiyor ve Golitsinanın orduları
püskürtülüyor.
1694- İranda Sefeviler devri ve Şah Hüseyin, onun yanındaki
baş veziri ise Eldar Şavhalın oğlu Sefi Kuli Handan olan Fath
Ali Han Dağıstani.
1700- Murtazali Şavhal Targuda ölüyor.
1700-1725- Kumuk yönetimi Targuda Adil-Gerey Şavhallı yıllar.
1712- Ünlü yönetici , geleceğin ünlü edebiyatçısı ve şairi Ali
Kuli Hanın doğumu.
1715- Astrahan savaşçısı Volinskiy ve Şah Hüseyinin başveziri
Fath Ali Han Dağıstani Rus-İran dostluk ve saldırmazlık
antlaşmasını imzalıyor.
1718-I.Petro Rus egemenliğini tanıması için Adil-Gerey
Tarkovskiye bir ültimatom veriyor ve Adil-Gerey Şavhal Rus
egermenliğini tanıyor.
1719-Adil-Gerey Şavhalın elçisi Mahmat Bek Alıpkaçiev
diplomatik misyonuyla Moskavaya gidiyor.
1720-Adil -Gerey Şavhala yabancı dostlarından savaş yardımı
teklifi geliyor.I. Petronun Kafkas halklarına mahsuben Tatar
dilinde yazılmış savaş tehdidi.
1722-15 Temmuz-I.Petronun Hazar seferinin başlaması.
1722-15 Temmuz Kumuk yöneticileri, Adil-Gerey Tarkovskiy,
Prens Sultan Mut Yaksaylı I.Petronun savaş kampını ziyaret
ediyorlar savaş kampı Sulak bölgesinde Kaziyurt civarında
bulunmaktadır onlar buradaki görüşmelere yöneticilik
yapıyorlar.
1722-15 Ağustos,Şavhal Adil-Gerey I.Petroyu Targudaki
sarayında ağırlıyor ve daha sonraları onun savaş şartlarını
kabul ediyor.
1722-20Ağustos I.Petronun Adil-Gereyi Dağıstan valisi olarak
atama kararnamesi ve onun bu bildirisi üzerine Otemişli Sultan
Mutun başkaldırışı.
1722-Eylül Kutsal haçlı-Stavropol güçlerinin Sulakta
yerleşmesi.
1723-Rusya ve İran arasında İranın Dağıstan, Şirvan,Mazenderan,Astrabad
yönetimlerinden sonsuza dek uzak durması şartıyla bir antlaşma
imzalanıyor.
1725-Adil -Gerey Şavhalın oralardaki hoşnutsuzluğu .Çünkü I.Petronun
emri üzerine Ruslar kutsal haçlı ordusuyla orada kaldılar ve
30 bin savaşçı orada konuşlandırıldı.
1725-Kutsal haçlı güçlerinin generali Kropotov Targuyu yıkıma
uğratıyor I.Petro Targu Şamhallığını ortadan kaldırıyor .Şavhal
Adil-Gerey Arhangaelskiy bölgesindeki Kole şehrine sürgün
ediliyor.
1733-Kırım güçlerinin Fatih -Gerey kumandasında Kumukiyaya
seferi.
1734-Nadir Şah Dağıstan yönetimini ve kendi Targu Şamhallığını
onarmak ve yeniden kurmak için Dağıstana sefer düzenliyor.
1734-1765- Adil-Gereyin oğlu Hasbulat Şavhalın Dağıstan Valisi
ve Targu yöneticiliği yılları.
1742-Hasbulat Şavhal oğlu ile beraber Rusyanın himayesini
kabul ediyor.
1743-Cungutaylı savaşçılar Mehtuli Ahmat Hanın idaresinde
yenilmezliği
kabul edilen Nadir Şahın ezici bir şekilde kendilerine yenilgi
getiren Andalaski meydan savaşına katılıyorlar.Türk Sultanı
Ahmet Han yenilmezlik ünvanını kendisine mal ederek kendini
Hanlar Hanı olarak ilan ediyor.
1765-Dağıstan Valisi Hasbulat Şavhal Tarkovskiy ölüyor.
1765-Kumuk Yöneticisi Mehti Şirdançi.
1765-Kumuk yönetiminde Gerey-Bam- Matulskinin oğlu Tişsiz
Bammat.
Kumuk yönetiminde taht savaşları ,Mehti .Murtazli,Bammat ve
Hasbulat Şavhalın çekişmeleri.
1765-Murtazalinin kendi gönüllü suvarileriyle ve yandaşlarıyla
Targuya hücüm etmesi ve Tişsiz Bammatın Erpeliye sığınması.
1765-Kumuk Prenslerinin VII . toplantısı, çoğunluğu Kazaniş
bölgesinden olmak üzere komşu bölgelerin çok sayıda tanınmış
yüzlerinin bir araya gelişi.
Şamhalların kendi aralarındaki yönetici seçiminin durdurulması
Şamhal olacak kişilerin Sadece Mehti Hanın soyundan gelmiş
olmasının kabulunun karara bağlanması.Bu durumda Mehti Hanın
en büyük oğlu Murtazalinin Şamhallığı işaret ediliyor ve
Murtazali Şamhallığını ilan ediyor.
1765-1782- Kumuk yönetiminde Murtazalili yıllar.
1776-Şavhal Murtazali Rus hakimiyetini kabul ediyor.
1780- Anjınamenin yazarı ünlü kumuk alimi Kadir Mirza
Amırkentli doğuyor.
1782- Murtazali ölüyor.
1782-1794- Targuda Bammat Şavhal Buynak valisi ve Dağıstan
yöneticisi.
1784- Ahmat Han Mehtulinskiy Kendi halkıyla bereber Türk
Sultanının emrine giriyor ve Türkiyeye göç ediyorlar.
1786-Bammat Şavhal Rus hakimiyetine giriyor.
1794- Bammat Şavhalın ölümü 1794-1830, Kumuk yönetiminde Mehti
Şavhallı yıllar.
1796- Şah Ağa Muhammed Dağıstan Yönetiminden kendi himayesine
girmesini istiyor.
1796-Ekim- Mehti Bek Tarkovskiy,Kaytak Usumisi, Tabsaran
Kadılığı,Mehtuli Hanlığı bir toplantı düzenliyorlar .Ağa
Muhammed Şaha karşı olma eğilimi olduğundan Rusyanın yardımına
başvurulması kararlaştırılıyor.
1796- Kızılyar şehrindeki general Zubova atlı güçleriyle Targu
Şamhallığının yardımına geliyor ve İran üzerine sefere
katılıyorlar.
1798-1799- Şavhal Mehti Bek Şavhalyangıyurt ve Şavhaltirmen
isimli iki köy kuruyor ve Buralara Targu halkının bir kısmı
ile Kahulya,Alburkent ve diğer köylerden insanları buraya
yerleştiriyor.
1799-İmparator Pavel Mehti Bek Tarkovskiye Tümgenerallik
nişanını verme karanamesini yayınlıyor.
1801-Avar Hanlığı Kumuk Prensi Sultan Ahmat Han Mehtulinski
nin Emrine giriyor 1823 e kadar onun idaresinde kalıyor.
1801-Rus-İran antlaşması imzalanıyor.
1802-Rusyanın insiyatifi üzerine Doğu Kafkasyada Rusyanın
hakimiyeti şartıyla federetif bir yapı yaratılması için
Georgiyevski antlaşması imzalanıyor.
1804-1813-Rus -İran savaşı.
1806-1812-Rus -Türk savaşı.
1806-Resmi olarak Kumuk Şamhallığının Rusyaya katılımı.
1806-Mehti Şavhal Tarkovskiy Dağıstan Valisi , Çarlık
güçlerinin işgali yıllarında Derbent Hanlığının kendi yapısını
koruması bütün gelirlerinin Derbent hanlığına bırakılması
şartları.
1806-Mehti Şamhala gösterdiği sadakat ve başarılar nedeniyle
devlet sembolü olan bayrak ve çeşitli simgelerin verilmesi.
1813-Gülistan antlaşmasının imzalanması buna göre Kumuklar ve
bütün Dağıstan Rus yönetimine katılıyor.
1819-1823-Kumukların Umalat Bek Bunyaklı idaresinde
Ayaklanması General Ermelovun güçleri ve Şamhal milislerinin
müdahalesi.
1821-Daha sonraları Gurnay adını alacak olan Targu Tav
kalesinin inşa edilmesi.
1827-1828-Rus-İran savaşı
1828-1829-Rus -Türk savaşı
1830-Targu depremi.
1830-Mehti Şavhal Tarkovskiy oğlu Şahvali ve birçok gönüllüyle
beraber I.Nikolanın taç giyme törenine Saint-Peterburga
geliyorve şavhalın büyük oğlu Süleyman Paşa Şavhallığını ilan
etmeye çalışıyor.Ülkesine dönüş yolunda Şamhal ölüyor.
1830-Musselim avulda Yırçı Kazak doğuyor.
1830-1836-Dağıstan ne Buynak valisi olarak Targuda Süleyman
Paşa yönetimi.
1831-Şavhal Mehti Hanın 2.ci oğlu olan Abu -Müslim Hanın
Gazi-Molla ile ilişkisi olduğu gerekçesiyle Saratov şehrine
sürgüne gönderiliyor.
1831-Gazi mollanın müridlerinin Kum-Torkali ve Targuda
ayaklanmaları Gurnay Kalasını kuşatmaları, Targu ve
Amırhankentte Çar ordularının yağmaları ve yangınlar.
1832- Kumuk toprakları olan Temir-Han-Şurada aynı isimle bir
ordunun kurulması ve halkın yakın köyler olan Halimbekavul,Muselimaul
ve Kafir Kumuka göç etmesi.
1836-Süleyman Paşanın ani ölümü.
1836-1860-Kumuk yönetimi Targu ve Kafir Kumukta Dağıstan ve
Buynak valisi olarak Abu-Müslim Hanın yönetime gelişi.
1839-Abu-Müslim Hana en yüksek ödülün verilmesi onun soyundan
gelen evlatlarının en büyüğüne şamhallık derecesinin layık
görülmesi ve kendisininde Rusyanın en yüksek yöneticileri
arasında yer alması.
1843-2 Kasım Şamilin Temir-Han -Şura baskını.
1842-Kumuk şehri Anji ye I.Petronun isminin verilmesi ve port
petrovsk isminin temelleştirilmesi.
1843- Kumukların ünlü sufi Şairi Kakaşuralı Abdurrahmanın
Atlıboyunda ölümü.
1844-General Borontsovun Kafkas yöneticiliğne ve baş
komutanlığına atanması.
1845-Borontsovun dağlı halkıların hanelerine ,dinlerine,
mülkiyetlerine dokunulmayacağına dair bildirisinin
yayınlanması.
1851-Ullu-Buynakta Şamilin naibinin baskını çarpışma esnasında
Şahvali-Bek- Tarkovskinin müridler tarafından katli.
1851-Abu-Müslim-Han Tarkovskiy Çar yönetimine Port Petrovsk
civarında üzüm bahçeleri açmaları için toprak veriyor.
1852-Şamilin Naibi Hacı Muradın Cungutay baskını.
1853-1856-Kırım savaşı ve Kumukların Osmanlı topraklarına
yapacakları ilk göç dalgasını başlaması,
1856-İmparator II.Aleksandrın Astrahandan gemiyle
PortPetrovska gelişi.
1856-Hazardaki Port Petrovsk şehrinin isminin kullanılması
konusunda II.Aleksandrın kararnamesi.
1858-1859-Yırçı Kazağın siyasi görüşleri nedeniyle Sibiryaya
sürülüşü.
1859-Kafkas savaşının bitişi ve Şamilin gönüllü olarak Prens
Baryatinskiye teslimi.
1860-Dağıstan bölgesinin Rusya İmparatorluğu içinde oluşumu ve
fethedilen bütün bölgelerin dağlarda dahil olmak üzere Rusya
imparatorluğu içinde yar alması.
1860-Dağıstan valisi Abu-Müslim Hanın ölümü ve Kafir Kumukta
defnedilmesi.Yırçı Kazağın onun ardından ağlayarak şiirler
yazması.
1860-1867- Kumuk yönetiminde Prens Tümgeneral Şamsuddin Han
Tarkovskinin yönetime geçmesi.
1866- Temir-Han-Şuranın şehir yönetimine dönüştürülmesi.
1866-Şamilin ant içerek sadakla Rus kimliğini alması.
1867-17 Ağustos-Prens Şamsuddin Hanın asırlarca devam eden
Targu Şamhallığından fragat ettirilmesi.
1867- 1 Ağustos-Targu Şamhallığının kaldırılması ve 1860 da
oluşturulan Dağıstan bölgesine yeniden katılması ve Temir-Han-Şura
bölgesinin oluşturulması.
1867-Raşit Han Mehtulinskinin kanunlarının ve yükümlüğünün
toplanması , Mehtuli Hanlığının kaldırılarak Dağıstan
bölgesindeki Temir-Han-Şura yönetim birimi içinde Rusya
İmparatorluğuna dahil edildi.
1877-Dağıstan-Temir-Han-Şura Bölgesindeki Kum-Torkali köyünde
politikacı ve devlet adamı Celalattin Korkmazov
doğdu,1877-1937.
1878-Dağıstan Savaş Yöneticisi Albay prens Nuhbek Tarkovski
doğdu,1878-1951.
1879-Terek bölgesinde Hasavyurt şehrine bağlı Botayurt köyünde
Ünlü Kumuk Şairi Yırçı Kazak öldürüldü.
1883- Rusyadaki Türkler arasında İsamil Gaspirinskiy
tarafından Tercüman gazetesi yayınlanmaya başlandı.
1890-9 Eylülde Temir-Han-Şuraya bağlı Ullu-Boynak köyünde Ünlü
devrimcilerden olan devlet adamı Ullubiy Buynakskiy
doğdu,1890-1919.
1900-Rusyada modern Türkçülük akımının ortaya çıkması.XX.yy
başlarında organizasyon ve eylemlerin bütünselliği içinde
Kumukların yoğun olduğu bölgelerdeki okullarda yeni metodların
işlenmesi.
1900-1914-Kumukların arasında geneltürk gazetesi Tercümanın
basımı ve yaygınlaştırılması.
1903-Karbudahkent,Targu,Gazaniş,Halimbekavul,Cüngutay,Dörgeli,Kaka-Şura,Soltan
yangıyurt,Geli,Paravul,Yaksay daha sonraları,Temirhanşura,Port
Petrovsk gibi Kumuk bölgelerinde Türk-Kumuk dilinde eğitim
veren okulların açılması.
1903-Rus -japon savaşı.
1905-Birinci Rus Devrimi ve devrim hareketlerinin Dağıstanda
başlaması
1905-Müslüman Birliği-İttifak-al-Müslimin partisinin kuruluşu
ve onun yönetim birimine aktif olarak Kumuk Mahmut Şeyh Alinin
katılımı.
1906-Kendi topraklarını savunmak için Atlıboyunluların Çeriv
Murza Supyanın önderliğinde başkaldırmaları ,toplantıları ve
güvenlik birimlerinin o bölgeye baskınları.
1908-İstanbulda genç entellektüellerin oluşturduğu Türk
Derneğinin kuruluşu başına ise ünlü Türk-Tatar entellektüeli
Yusuf Akçuranın geçmesi ,Akçura Kumuk olan üvey babası
tarafından yetiştirilmiştir.
Derneğin kurucularından biri Celal Korkmazov idi.Buraya daha
önce burjuva -demokrat devrimcileriyle bağlantı kurarak
Paristen gelmiştir.
1908-Kahirede Kumuk Ahmet Saip Kaplanın liderliğinde Genç
Türkler organizasyonu kuruluyor.Burada ayrıca Alsancak
Gazetesi-Türk-Şurayı Ümmet gazeteleri yayınlanıyor.
1910-Saint-Petersburgda General Ali Şeyh Ali liderliğinde
Sırat-al- müstakim-Doğru yol partisi kuruluyor.
1910-İstanbulda Celal Korkmasov İstanbul Haberleri isimli
Rusça bir gazete çıkarıyor ve bunu yasadışı yollarla Rusyada
yaygınlaştırıyor.
1910-Türkiyede Osmanlı Sosyalist Partisi kuruluyor.Kurucuları
arasında Celal Korkmazov ve Ahmet Saip Kaplanov da bulunuyor.
1910-Bir grup Kumuk Aydını Kumuk dilinde Kumuk Gazetesi isimli
bir gazeteniyi yayınlama girişiminde bulunuyorve gazete yüksek
yargı organları tarafından kabul edilmiyor.
1912-Türk dilinde Millet Gazetesi yayınlanıyor.Baş yazarı ise
Yüksek Şura Millet vekili Salimgerey Canturin ve eşi Şeyh
Alinin kızı Emine Hanımdır
1913-1914- Targu Kumuklarında arap harflerini koruyucu
söylemlerin ve dalangalanmaların ortaya çıkışı.
1914-1915-Birinci Dünya Savaşı ve Kumukların savaşa katılımı.
1914-10 -Eylül,Kumuk Tiyatrosu sanatçısı sovyet sosyalist emek
kahramanı sovyet halk sanatçısı Bariyat Muradovanın doğumu.
1917-Rusyada demokratik-burjuva Şubat Devrimi,Kuzey Kafkasyada
Vladikafkas şehrinde I. halk konseyinin toplanması,Kuzey
Kafkas Dağlılar Birliğinin oluşumu.Güney-doğu Kazak
savaşçıları,Kafkas Dağlıları ve Bozkır halklarının beraberlik
antlaşmasının imzalanması.Kumukları temsilen bu antlaşmaya
Raşit Kaplanov imza atıyor.Birliğe üye her halkın kendi
kaderlerini tayin hakkı iç işlerinde serbestlik oluşumu. Rusya
Federasyonu içinde Dağlıların temsilcisi olarak Raşit
kaplanovun seçilmesi.
Cemiyet-ul-islam partisinin merkezinde Apaşev liderliğinde
milli bir komite formlandırılıyor.
1917-Kumukların ilk milli gazetesi Musavat adı altında
yayınlanıyor ve aynı zamanda Zaman isimli gazete ve Tangçolpan
isimli dergi yayına başlıyor.
1921-1 -Mayıs Kuzey Kafkas ve Dağıstan yöneticilerinin
Vladikafkas şehrinde ilk toplantıları.Kuzey Kafkas ve Dağıstan
dağlılarının merkez kömitesinin oluşumu.
1917-Kasım Dağıstanda Temirhanşura Şehrinde ilk Eğitim
Fakultesinin açılışı ve eğitimin Türkçe oluşu.
1917-Kasım Port-Petrovsk şehrinde Ullubiy Buynakskinin ilk
Kominist gençlik örgütünü kurması.
1918-Mayıs-11Dağlı idaresinin doğuşu.
1918-Mayıs-2 Temirhanşurada Celal Korkmazovun idaresinde
Kominist hareketin faaliyete geçmesi.
1918-Ekim Dağlı yönetimin daveti üzerine Targu ve Anji
şehirlerine koruma amaçlı Türk askerlerinin gelişi.
1919-Ullubiy Buynakskiy Port-Petrovskta soviyet egemenliğini
ilan ediyor.
1920-Dağıstanda yaşayan halkların Dağıstanın otonom bir yapıya
kavuşması için çeşitli toplantılar düzenlemeleri.
1920-Kumuk Hasvyurt bölgesinide kapsayacak şekilde Dağıstan
topraklarında Rusya federasyonu içinde Dağıstan Sovyet
Sosyalist otonom Cumhuriyetinin kurulması.
1920-İlk Dağıstan Sosyalist yöneticisinin Celal korkmaz olarak
atanması.
1920-1950-Kuzey Kafkaslı göçmenlerin ülkeyi terk ederek yurt
dışına çıkmaları Pariste Haydar Bammatovun politik birliği
sağlamak amacıyla Kafkas isimli politik bir gazteyi Avrupada
yaşayan politik göçmen ailelere Türk dilinde yayınlamaya
başlaması Kuzey Kafkasya demokratik halk devletinin doğuşunu
sağlamak amacıyla Pr. Orhan Tarkovski nin Varşovada
çalışmalara başlaması dergiler ve gazeteler çıkarması.
1921-Dağıstanın başkentinin Temirhanşuradan Port-Petrovska
taşınması ve Devrimci Mahaç Dadayevin ismiyle değiştirilerek
Mahaçkala olması.
1921-Dağıstan Sosyalist Cumhuriyetinin otnom haklarının her
yönüyle kabul edilip antlaşma sağlanması.
1921-1932-Dağıstan başkanlığına Celal Korkmazovun seçilmesi.
1923-Dağıstanda Kumukçanın resmi dil oluşu.
1925-Gelecekteki Kumuk Tiyatrosunu açılışına zemin hazırlayan
birinci eğitimin Buynaksta başlaması.
1928-Latin Alfabesine geçiş.
1929-1939-Pantürkizm Bayrağı altında Kumuk aydınlarının
muhalif politik görüşlerini ortaya koymaları.
1929-1930-9.Ocakta 1 Mayıs isimli toplumsal toprak
birleşiminin oluşumu Targu,Kahulay ve Alburkentte birleşimin
oluşumu,insanların kendi topraklarını bir bütünlük içinde
kullanarak Sovyet Sosyalist rejiminin yerleştirilmesi.
1930-Kumuk tiyatrosunu doğuşu.
1937-Sürgündeki Kuzey Kafkas kuruluşlarının Varşovada
toplanarak gelecekteki Demokratik Kuzey Kafkas Cumhuriyetinin
gelecekteki resmi dilinmin Kumukça olması konusunda ortak
anlaşmaya varmaları.
1938-Kumuk yazım dilinde Kril Alfabesine geçildi.
1939-1950-Dağıstan Yüksek Sovyetine Tahtarov getirildi.
1941-1945-2.Dünya savaşının başlaması Kumukların savaşa
katılımı.
1944-Nisan 12- Göç ettirilen Çeçenlerin topraklarını bir kısım
kumukların ve Dağlı halkların yerleştirilmesi.
1945-Hasavyurt bölgesinin Çağarotar köyünde yaşayan Abdulhakim
İsmailova Sosyalit Devlet Kahramanlığı ünvanının verilmesi.
1950-1960-Kumukların kendi bölgelerinde azınlık durumuna
düşürülmeleri göçettirilerek nüfuslarının azaltılması ve
devlet görevleri içindeki etkinliklerinin azaltılması.
1957-1960-Geçmişte Çeçen Köylerine yerleştirilen Kumukların
eski köylerine göç ettirilmesi.
1960-1965-Alievin Yüksek Sovyete Seçilmesi.
1968-Eldar Kalsınbekoviç-Musaevin Hava Tümgeneral oluşu daha
sonra enüst asakeri makama yükselişi.
1974- Targulu Nasrulla Nasrullayev dünya güreş şampiyonu oldu.
1966-1981-Umalatov Yüksek sovyete seçildi.
1980- olimpiyat oyunların da iki Kumuk Targudan Saypulla
Absaidov ve Karbudahkentten Magamed Hasan güreşte şampiyon
oldular.
1980- Kumuklar arasında Kardeşlik Birliği Kuruldu.
1987-1997- Mirzabekov Abdurrazzak Mardanoviç Dağıstan yüksek
sovyete başkan olarak seçildi Anne tarafından Abu Müslim Hanın
torunudur ve eski Biga Belediye Başkanlarında Raşit Usuminin
Akrabasıdır.
1989-Endreyde 1.Kumuk Kurultayı .Kumuk Tenglik Hareketinin
milli kimlik içinde haklarının oluşturulması ve başkanlığına
ünlü Kumuk Alimi Salav Alievin seçilmesi.
1989-1999-Kumuk Hareketi Tengliğin yönetim birimlerinde yer
alması.
1989-Kazan Şehrinde yapılan türk halkları kurultayında
tengliğin yer alması.
1990-Tenglik hareketinin 2. toplantısında Kumukların Dağıstan
içnde Rusya ferdarasyonuna bağlı kalmak süretiyle Kumukistan
Cumhuriyetinin kurulması girişiminde bulunması ve aşırı
milliyetçi olarak nitelendirilen yöneticilerin göz altına
alınması ve harakatin önünün kesilmesi.
1991-19 Mayısta Bütün Kumukların Endreyde yaptıkları
gösterilerde seslerini Yeltsine duyurmaya çalışmaları.
1991-92 Kumuk halkının iki isteği,Kumuk Milli Meclisinin
kurulması,Kumuk yoğun olduğu bölgelerin birleştirilerek Kumuk
otonom bölgesinin oluşturulması için kamu oyu veya feferandum
yapılması.
1991- Kumuk kadınlarının günlerce süren gösterileri.
1992-Bu motivlerin oluşumu için 14 Kumuk Millet Vekilinin
Rusya Federasyonu Dumaya ve Dğıstan Meclisine Bildiri ve
Mektuplarını sunuyorlar.
1992-Kumukların arasında % 80 olarak referandumun kabulu bu
karşılık ta Kumukların Dağıstan içinde ve Rusya federasyonu
içinde otonom bölge istemeleri.
1992- Kumuk Birliği olan Tenglik Hareketinin durdurulması ve
gündem kazanması.
1992-Dağıstan halklarının toplantısı,Dağıstanın kendi
güçlerini yaratması yönünde demokratik süreç içinde dünyayala
entegre olarak bu durumun çözüm kararının çıkması ve Dağıstan
anayasasının hazırlanması.
1993-Tenglik hareketi karşısında yeni bir Kumuk hareketinin
yaratılması ve Kumuk Milli Meclisinin kurulması.
1993- Targu Kumuklarının kendi topraklarının iadesi konusunda
gösterilere başlaması.
1993- Kumtorkali bölgesinde Korkmazkala köyünde Dğıstan
milletvekillerinin toplantı kararı.
1993- Targu mirasçılarının sosyo-ekonomik durumu
hakkında,Dağıstan yönetiminin gösterileri kabulu ve bu bölgede
yaşayan Kumukların Gunnu-Hazaraların akrabaları oldukları ve
Semender isminin tekrar ele alınması kararı.
1993- Türkiyede Antalyada Türk kurultayının oluşumu.
1994-Dağıstan da yeni anayasanın kabulu.
1997-Kumuk dilindeki Yoldaş Gazetesinin 80. yılı kutlamaları.
1999-Mahaçkalada Kumuk aydınlarının Bilimsel-Kültürel
toplantısı.
2001-Sosyalist Halk Sanatçısı Kumuk tiyatrosu artisti Bariyat
Muradova öldü.
2002-Kumuk tiyatrosu 70. yılını kutluyor ve yeni binasına
taşınıyor.
2004-Aliev Atay Başiroviç Dağıstan Devlet Başkanı oluyor.
2005-Sosyalist Halk Sanatçısı Bariyat Muradovanın Rus Tiyatro
sanatçısı olan kızına Putin Halk Sanatçısı ünvanını veriyor. |
|
|
|
|
|
|
|
|