Güneybatı Kafkas Geçici Milli Hükümeti (Osmanlıca: Cenub-ı
Garbi Kafkas Hükümet-i Muvakkate-i Milliyesi) veya Kars
Cumhuriyeti
17-18 Ocak 1919 tarihleri arasında gerçekleştirilen Büyük Kars
Kongresi'nin sonucunda kurulan ve 12 Nisan'da İngilizlerin
Kars'ı işgal etmeleriyle son bulan geçici hükümet.
Elviye-i Selase'nin tamamını kapsamakta birlikte Kars (hükümet
merkezi), Batum, Ahıska, Ahılkelek, Artvin, Ardahan, Acara,
Posof, Çıldır, Göle, Oltu, Karakurt, Sarıkamış, Karapınar,
Kağızman, Kulp, Iğdır, Serdarabat, Aralık, Nuraşen, Nahcivan,
Culfa ve Orduabat gibi yerleri kapsamaktaydı.
İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Somerset Arthur Gough-Calthorpe
tarafından kaldırılmıştır.
|
Yeşil ile gösterilen yer Güneybatı Kafkas Geçici Milli
Hükümeti |
Başkent |
Kars |
Resmi dili |
Türkçe |
Dini |
Müslümanlık |
Yönetim
Yönetim Başı |
Cumhuriyet
Cihangirzade İbrahim Aydın Bey |
- Kuruluş tarihi
- Yıkılış tarihi |
1918
1919 |
Para
Birimi |
Kuruş,
Lira |
Kuruluşu
9 Ekim 1918'de Ahıska Hükümet-i Muvakkatası, 3 Kasım'da Aras
Türk Hükümeti, 5 Kasım'da Kars İslam Şurası kurulmuştur. 15
Kasım'da Birinci Kars Kongresi düzenlenmiş ve sekiz kişilik
Muvakkat Heyeti seçilmiştir. 30 Kasım'da İkinci Kars Kongresi
(Kars İslam Şurası Büyük Kongresi) düzenlenmiş ve Milli Şura
Hükümeti kurulmuştur. Aras ve Ahıska'daki hükümetlerini birer
şubesi sayarak Milli Şura Hükümetine katılmıştır.
I. Dünya Savaşı sonunda 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan
Mondros Mütarekesi, Osmanlı Devleti ordusu birliklerinin Güney
Kafkasya'dan çekilmesini öngörmüştür. Osmanlı Devleti bu hükme
uyarak 4 Aralık 1918 tarihinde askerlerini 1877 yılından
önceki Rusya sınırına aynı uzaklıktaki yere çekecektir. Fakat
Kars'tan askerlerini 2 ay sonra çekme kararı almıştır.
Bu kararın nedeni halkın bölgede bir hükümet kurmasına zaman
vermektir. Çünkü askerlerin geri çekilmesi ile Elviye-i Selase
denen Kars, Batum ve Ardahan, Ermenistan Demokratik
Cumhuriyeti işgaline açık bir hale gelecektir. Bunun üzerine
29 Ekim 1918 tarihinde Ahıska ve Ahılkelek çevresinde Ahıska
Hükümet-i Muvakkatası (Ahıska Geçici Hükümeti), 3 Kasım 1918
tarihinde Emir Bey Ekberzade başkanlığında, merkezi Iğdır
olmak üzere Araş Türk Hükümeti ve 5 Kasım 1918'de Kepenkçi
Emin Ağa ve Piroğlu Fahreddin Bey başkanlıklarında merkezi
Kars olmak üzere Kars İslam Şürası kurulmuştur. 30 Kasım 1918
tarihinde Kars'ta toplanan kongrede bu üç hükümet Kars Milli
İslam Şürası Merkez-i Umumisi adı altında birleşmiştir.
Başkanlığına Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir. 60 yöresel
temsilcinin katıldığı bu kongre ile Kars, Oltu, Kağızman,
Igdır, Sarıkamış, Ardahan ile Türklerin veya Müslümanların
yaşadığı Ahılkelek, Ahıska ve Batum gibi şehirlerde yaşayan
halk örgütlenmiştir. 17 Ocak 1919 ve 18 Ocak 1919 tarihlerinde
Dr. Esat Oktay Bey başkanlığında Kars'ta toplanan kongereye
131 temsilci katılmış ve kongrede Kars Milli İslam Şürası'nın
adı Cenüb-i Garbi Kafkas Hükümet-i Muvakkata-i Milliyesi
(Güneybatı Kafkasya Milli Geçici Hükümeti) olarak
değiştirilmiştir. Başkanlığına yine Cihangirzade İbrahim Bey
seçilmiştir. Bu geçici hükümet, 18 maddeden oluşan anayasası
ve yeşil ve kırmızı zemin üzerinde bulunan ay-yıldızlı bayrağı
kabul edip; 12 üyeli bir bakanlar kurulu ve halkın oyu ile
seçilen 131 milletvekilli bir parlamento kurmuştur. 25 Mart
1919 tarihinde bu meclis Cenüb-i Garbi Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi adını almıştır. Hükümet Kars'ın dışında Artvin,
Ardahan, Batum, Gümrü, Sarıkamış, Nahcivan, Ordubad ve Iğdır'ı
sınırları içinde saymıştır.
Yıkılışı
Bölgede bulunan İngilizler, yerel hükümetin çalışmalarına bir
süre göz yumdular. Ancak 13 Nisan 1919’da Kars’ı işgal ederek
hükümetin varlığına son verdiler. Hükümetin 12 üyesini
tutuklayarak önce Batum’a, sonra da Malta’ya sürdüler.
İngilizlerin Ermenilere devrettiği Kars, 1920 sonbaharında
Kazım Karabekir komutasındaki Türk birliklerinin bölgeyi ele
geçirmesine kadar bir buçuk yıl işgal altında kaldı.
Malta Sürgünü
Malta'ya sürgüne gönderilen isimler aşağıdaki gibidir.
Malta
Sürgünleri
|
|
İsim |
Sürgün
dönemi |
Sürgün
no. |
Rütbesi,
görevi, mazisi |
1 |
Cihangirzade Aziz Bey |
2 Haziran
1919 |
27 19 |
Adalet
Bakanı |
2 |
Alibeyzade
Mehmet Bey |
2 Haziran
1919 |
27 16 |
Kars
valisi |
3 |
Cihangirzade Hasan Han |
2 Haziran
1919 |
27 18 |
Savunma
Bakanı |
4 |
Cihangirzade İbrahim Bey |
2 Haziran
1919 |
27 17 |
Cumhurbaşkanı |
5 |
Mehmetoğlu
Muhlis Bey |
2 Haziran
1919 |
27 27 |
PTT Genel
Müdürü |
6 |
Matvey
Radjinski |
2 Haziran
1919 |
27 25 |
Rus Şura
üyesi |
7 |
Musa Salah
Bey |
2 Haziran
1919 |
27 20 |
Polis
Müdürü |
8 |
Pavlo
Camusev |
2 Haziran
1919 |
27 14 |
Rum Şura
Üyesi |
9 |
Tevhidüddin Mamiloğlu |
2 Haziran
1919 |
27 22 |
Emniyet
Müdürü (Orenburglu Kazak Türkü) |
10 |
Stefani
Vafiades |
2 Haziran
1919 |
27 26 |
Rum Şura
Üyesi, Sosyal Yardım Bakanı |
11 |
Yusufoğlu
Yusuf Bey |
2 Haziran
1919 |
27 21 |
Şura
Üyesi, Gıda Bakanı |
|