|
|
|
| ................... |
|
|
| ................... |
|
JEMBULAT BOLOTOKO: PRENSLERİN
PRENSİ (PŞIXEM ‘ARİPŞ*) |
|
Sufian Zhemukhov
Eurasia Daily
Monitor Volume: 8 Issue: 206
Çeviri: Ömer Demircan |
|
|
 |
| ................... |
 |
|
|
Rus-Çerkes Savaşları tarihteki en
uzun ve en acımasız mücadelelerdendir. 1763 ile 1822
arasındaki çoğu muharebe Rus İmparatorluğu’nun bir parçası
olana dek Doğu Çerkesya’daki Kabardey Prensliği’nde meydana
gelmiştir. Orası; yüzde 90’lık kısmı
soykırıma uğratılan yahut 1864’te Osmanlı İmparatorluğuna
sürgüne gönderilene kadar Rus hükmünü kabul etmeyip Batı
Çerkesya’ya yerleşen ve mücadelelerine diğer Çerkes
prensliklerinin yanında devam edenlerin toprağıdır.
Temirgoyların büyük prensi Jembulat Bolotoko’nun hayatı ise
101 yıl süren savaşın bir bölümüdür.
Bu makale Jembulat Bolotoko’nun hayatını araştırmaya yönelik
batıdaki ilk gayrettir. Asıl amaç olan hayatı hakkında
bilinmeyen gerçekleri günyüzüne çıkarıp kapsamlı bir biyografi
oluşturmanın yanı sıra bu makale üç temel soruya cevap
verecek;
1. Hangi diplomasi yöntemi 1823 ile 1829 arasında
Jembulat Bolotoko’nun Çerkes direnişinin askeri lideri
olmasına yardım etmiştir?
2. Hangi koşullarda ve neden 1830 Temirgoy-Rus
Antlaşmasını imzalanmıştır?
3. Jembulat 1836 da neden suikasta uğramıştır?
Rus ve Osmanlı İmparatorlukları arasında Temirgoy Prensliği
Çerkes tarihçisi ve Jembulat Bolotoko’nun çağdaşı olan Noguma
Şora’ya göre, Temirgoy prens ailesinin soyluluğu, bilgeliği ve
sertliğiyle ün yapmış meşhur ataları Bolotoko’dan gelmektedir.
19. yy başlarında, Temirgoy Prensliği'nin
nüfusu 5 bin aile (ya da 30
bin kişi) civarındaydı. Bolotoko ailesinin en yaşlı
üyesi büyük prens unvanının varisiydi. Prenslik geleneksel
olarak Xase adı verilen bir meclise sahipti ve Temirgoy,
Adamey, Hatukay, Yecerukay ve Hajret (*)
Kabardeylerinin bölgelerinden oluşan federatif bir yapıdaydı.
Nogay savaşçılar ve Ermeni tüccarlar da bu federatif yapıda
yer almaktaydılar.
Temirgoy Prensliğindeki politik durum, bölgedeki en büyük iki
güç olan Osmanlı ve Rus İmparatorlukları arasındaki duruma
endeksli olduğundan, Jembulat’ın doğumundan beri son derece
istikrarsızdı. Bir taraftan sürekli bir tehdit olan Rusya ile
her Temirgoy Prensi(Büyük Prens) barış yapmak zorundayken, öte
yandan bu barış, devam etmekte olan Çerkes direniş hareketi
ile prensin meşruluğunun zayıflatmaktaydı. 19. yy analisti,
Han Giray’a göre bir kısmı buna rağmen Rus eğilimliyken,
Temirgoy Prensleri Çerkes direnişinin lideri olan güçlü
Abadzeh Prensliği tarafından desteklenmekteydi. Abadzeh
Prensliği’nde kayda değer bir etki bırakan genç prens Jembulat
da bunlar arasındadır.
1812’de, Napolyon’la olan savaş sırasında, Ruslar
Çerkesya’daki çoğu birliğini geri çekmek zorunda kalmış ve
Türklerle Bükreş Antlaşmasını imzalayarak Batı Çerkes
Prenslikleriyle yaptığı paktları feshetmek zorunda kalmıştır.
Fakat Rus generallerinden biri 1814 Mart’ında Kuban Irmağı’nı
geçerek Misost Bolotoko’ya olan desteğini göstermiştir ve bu
budalaca yorumlanmıştır.
Abadzeh liderleri genç prens Jembulat’ı yükseltmek için
diplomatik fırsatları çok iyi kullanmış ve Türklere Rusların
hareketlerinden rahatsız olduklarını bildiren bir heyet
göndermişlerdir. Ruslar Türklerle olabilecek yeni bir
zıtlaşmadan çekinerek Misost Bolotoko’yu yalnız bıraktılar. Ve
daha sonra 1814 Mart’ında Temirgoy Prensliği iki parçaya
ayrıldı. Biri Jembulat tarafından diğeri ise büyük prens
Misost tarafından yönetiliyordu. Ama her iki prens de
Temirgoy’u bir iç savaştan uzak tutmuş ve kişisel
çekişmelerden kaçınmıştır.
Yerli (Otonkton) Çerkesleri
Korumak İçin
Prens Jembulat’ı tasvir edenler onu geniş göğüslü, orta boylu
ve Çerkes soylularının kesim stili olan bir kulağın üstüne
dökülen saç kesimiyle anlatır. Bir Rus generali Jembulat’ın
cesareti, güçlü karakteri ve kararlılığıyla ün yaptığını ve
O’nun son şövalye prens kuşağından olduğunu yazmıştır.
1823’te Rus Çarlığı tarafından Çerkes köylerine saldırılar
düzenlemeye başlamış ve 25 bin
ailelik Rus kolonisi buralara yerleştirilmiştir. Bu dönemde
Jembulat’ın yaptığı muharebelerden biri epeyce dikkat
çekmektedir. 1823 Nisan’ında, Prens Bolotoko ve Skhum
emrindeki 300 Çerkes süvarisi Rus askeri sathına saldırdı.
Savaş o kadar şiddetliydi ki Prens Skhum yanağından ,iki
yanından birer mızrak ve omurga civarından bir mermi ile
yaralanmıştı. Ruslar geri çekilerek Çerkeslere 19 adet de
tutsak bırakmışlardı. Mayıs 1823’te Çerkes süvarileri 320
rehine alarak Kruglolesskoe’daki büyük bir Rus kalesini yaktı.
18 Ağustos 1823’te 30 prens Jembulat’ın Belaya Nehri ardındaki
köyünde toplandı. Kabardey’den işgaller sonucu batıya kaçan
Çerkeslerin “otonktonluğu” Çerkes Direnişi’nin yeni ideolojisi
olarak deklere edildi. Rus topraklarına saldırmak ve
Kabardeyleri kurtarmak üzere karar kılındı. Bir halk ezgisinde
bu dönem şöyle anlatılır:
Belaya Nehri ötesinde,
Prensler yüksek bir tepede toplandı,
Kartallar gibi uçuşarak,
Birleşik bir konsey toplayıp,
Savaşmaya karar verdiler.
Jembulat Bolotoko önderliğinde 800 süvari Rus topraklarına
yöneldi. Müfrezenin yarısını 18 yaşındaki Kabardey Prensi
İsmail Kasey’in emrindeki Hajretler oluşturmaktaydı. Hajretler
pahalı ve iyi zırhlara sahiptiler. Amerikalı tarihçi Micheal
Khodarkovsky prensin giydiği iyi bir zırhın 50 at fiyatında
olacağını, orta halli bir tanesinin ise 8 at ile eşdeğer
maliyette olacağını hesaplamıştır. Jembulat'ın
müfrezesi çok güçlü idi ve Rus alaylarının konuşlandığı yerler
hakkında bilgi sahibi olmalarına rağmen Ruslar Çerkeslerle
karşılaşmak istememiştir. Bilahare kumandanları, Pobednov ve
Isaev adlarındaki albayları Jembulat Bolotoko’yla savaştan
kaçtıkları gerekçesiyle cezalandırmış ve bu subayların
rütbelerini düşürmüştür. Sadece bir Kazak alayı, 23 Ekim de
Barsuk Nehri yakınlarındaki Sabl köyünde, Çerkeslerle
karşılaşmayı göze alabilmiştir. Nitekim Jembulat Kazakların
tamamını yok etmiştir.
1825 yazında, Rus güçleri bir kaç operasyon
gerçekleştirmiştir. 18 Ağustos’ta General Veliaminov Abadzekh
Çerkes direnişçisi Hajı Tlam ın ikametini yakmıştır. Fakat
Ruslar geri çekilmeye vakit bulamadan Çerkeslerden cevaben
gelen saldırı karşısında kaçmışlardır. Rus belgelerinde bu
olayla ilgili, Abadzekh savaşçılarıyla kamalar kullanılarak
göğüs göğüse geçen çok kanlı bir muharebe, denilmektedir. 31
Ocak’ta Jembulat Marevskoye kalesini yakar.
Temirgoy’un Büyük Prensi ve Çerkes Direnişinin Lideri
1827’de Temirgoy’un büyük prensi Missost Bolotoko öldü ve
Jembulat Bolotoko bu unvanı aldı. Bu unvanla askeri liderliği
birleştirerek , Jembulat Kafkasya’nın koşulsuz gerçek lideri
olmuştur.
İran’la olan savaşı bittikten sonra Rusya Türklerle 28 Nisan
1828 de tekrar savaşa girdi. Çerkes prensleri Urup Nehri
kıyısında Jembulat başkanlığında bir araya geldiler.
Yerleşimlerini dağlık alanlara kaydırma kararı aldılar. Kuban
Nehri’nin Çerkeslere bakan tarafı boşaltıldı. Kuban bölgesi
komutanı General Emmanuel, Çerkesya’nın içlerine doğru kat
etmiş, Jembulat’ın kuzeni Heaolei Bolotoko’nun köyüne
saldırmış fakat gece Çerkesler tarafından kuşatıldığı için
geri çekilmek zorunda kalmıştır.
4 Haziran 1828 de Jembulat Bolotoko 5 farklı prenslikten ve
Türklerden oluşan 2000 süvariyle Rusya’ya olan
seferlerine başladı. Jembulat’ın hızla doğrultu değiştiren
manevraları sayesinde Rus güçleri takibi sürekli kaybetmiştir.
6 Haziran’da Kuban bölgesindeki en büyük alaylardan biri olan,
Khopyor Kazak alayına saldırdı. Ruslar paniğe kapılıp kaleye
çekildi.
Jembulat yerel Rus güçlerini arkasında bırakarak ilerledi.
Ruslar Rus-Türk savaşında onun Kabardey’e gidip Terek Nehri
civarında ikinci bir cephe açacağını düşünerek yanıldılar. Bu
daha sonra yüksek rütbeli bir Türk olan Muhammed Ağa
tarafından böyle belirtilmiştir.
Rusların Kafkasya komutanı Earl Paskevich, İran’la olan
savaştan dönerken, Gürcistan yolunu keserek Kabardey’in izole
edilmesi emrini verdi. Kırkıncı Eğer taburu Kabardey’den
Jembulata doğru ilerlemeye başladı. Fakat Jembulat hızla
rotasını değiştirerek Kafkasya’daki Rus yönetiminin merkezi
olan Georgievsk’e vardı.
8 Haziran’da Jembulat Khopyor alayının önündeki Podkumok
Nehri’ni geçer ve izini kaybettirir. Jembulat Rusların
hatalarını kullanmaktaydı ve yine doğrultusunu değiştirmişti.
Volga Nehri civarındaki korumasız Rus köylerine doğru hareket
etmekteydi. Sabahına Ulan emirlerinin ve Belgorodsky alayının
yönetim merkezi olan Nezlobnaya kalesini yaktı.
Çerkes ordusu , Mariskaya kalesine uzak yüksek bir tepede
tekrar konuşlandı. Rus ordusu gruplar oluşturmaya ve iki ana
hat oluşturmaya başladı fakat çok dağıldı. Jembulat Rusların
zayıf noktalarını keşfetti ve Volzhskiy alayının sol cenahına
tüm gücüyle saldırdı. Donskoy alayı aceleyle oraya yetişmeye
çalıştı fakat çok geçti. Sol cenah çoktan geri çekilmişti.
Çerkes güçleri yaklaşan Rus güçlerini pala ve mızraklarıyla
karşıladılar. Daha sonraları yaşlılar, Rus tarihçilere Kazak
mızrahlarının Çerkes zırhlarına çarpınca nasıl kırıldıklarını
anlatacaklardır. Paniğe kapılan çoğu subay ve komutan geri
çekilirken katledildi.
Çerkeslerin de kaybı oldu. Sultan Aslan Giray, Aslan Roslanbek,
Jankhot Aşe isimli 3 prens öldürüldü ve Hajı Mirzabek Hamurzin
ağır yaralandı. Çerkes ordusu savaş alanını terketti. Rus
ordusunda sadece Khopyor alayı sağlam kaldı fakat onlar da
Çerkeslere karşı gelemedi. Jembulat Baksan Vadisi’ne doğru
ilerledi. 10 Haziran sabahı Khopyor alayı vadinin girişine
geldi fakat Çerkeslere yaklaşmadı. General Emmanuel'in
böbürlenerek Çar I. Nikolay’a anlatabildiği şey ise
“Çerkeslere savaşta yaralananları ve ölülerini toplamaları
için müsaade edildiğiydi”.
DİPNOTLAR:
* Hajret kelimesi Adigeler
tarafından muhacir anlamında kullanılmaktadır. Makalede ise
Ruslara direnerek doğudan batıya yerleşen Kabardeyler için
kullanılmıştır.
* Pşıxem ‘aripş deyimi Adige
dilinde prenslerin prensi demektir. Küçük prensliklerden
oluşan Batı Çerkesya’da bu makam tüm prenslerin toplandığı
Xase adı verilen kurula başkanlık edene verilirdi.
Jembulat Bolotoko: The Prince of Princes (Part One)
Publication: Eurasia Daily Monitor Volume: 8 Issue: 206
November 8, 2011 04:16 PM Age: 45 days
By: Sufian Zhemukhov
Franz Roubaud's A Scene from the Caucasian War (Source:
wikimedia)
The Russian-Circassian war was one of the longest and cruelest
conflicts in world history. Between 1763-1822, most battles
took place in the principality of Kabarda in Eastern Circassia
until it became part of the Russian Empire. Those who did not
accept Russian rule moved to Western Circassia and continued
their fight alongside other Circassian principalities until 90
percent of Circassians were killed or deported to the Ottoman
Empire in 1864. The life of Jembulat Bolotoko, Great Prince of
the Temirgoi principality, was one of the episodes of the 101
year war.
This article is the first western attempt to research the life
Jembulat Bolotoko. Along with the main goal of bringing the
dispersed facts of his life into one comprehensive biography,
the article answers three basic questions – what political
platform helped prince Jembulat to become the military leader
of the Circassian Resistance from 1823-1829; why and under
what conditions he concluded the 1830 Temirgoi-Russian Treaty;
and why he was assassinated in 1836?
Temirgoi Principality Between the Russian and Ottoman Empires
According to Circassian historian Shora Nogma, a contemporary
of Jembulat, the princely Temirgoi family inherited its last
name and the title of “Prince of Princes” from its legendary
ancestor, Bolotoko, who was famous for his “wisdom and
strictness” [1].
At the beginning of the 19th Century, the population of the
Temirgoi principality was about 5,000 families [2] (or 30,000
people [3]). The eldest prince of the Bolotoko family
inherited the title of the Great Prince. The principality had
a traditional Circassian parliament called the Khasa. Temirgoi
was a federative principality divided into the districts of
Temirgoi, Adamei, Khatukai, Egarukai and Hajjret Kabardians.
Two non-Circassian nations lived there as well – Nogai
warriors and Armenian traders [4].
Since the birth of Jembulat, the political situation inside
the Temirgoi principality was highly unstable because it was
situated between the two greatest powers in the region – the
Russian and Ottoman Empires. On the one hand, every Great
Prince of Temirgoi had to make peace with Russia under a
constant threat of Russian invasion. On the other hand, the
peace undermined his legitimacy in the ongoing Circassian
resistance movement. According to Khan-Girei, a 19th Century
Circassian political analyst, part of the Temirgoi princes
were pro-Russia oriented, while the rest sought support from
the mighty neighboring principality of Abadzekh, the leader of
the Circassian resistance. Among the last was the young prince
Jembulat, who “had remarkable influence in the Abadzekh
principality” [5].
In 1812, during the war with Napoleon, Russia had to withdraw
most of its troops from Circassia and sign the Bucharest
treaty with Turkey, relinquishing any kind of engagement in
the Western Circassian principalities. But one of Russia’s
generals foolishly crossed the Kuban River on March 1814 to
show his support to Misost Bolotoko. Abadzekh leaders
skillfully used the diplomatic opportunity to promote the
young prince Jembulat Bolotoko and sent a delegation to Turkey,
which complained against the Russian actions [6]. Fearing
renewed conflict with Turkey, Russia left Misost Bolotoko
without support [7]. The Temirgoi principality then became
divided into two parts in March 1814, one ruled by prince
Jembulat and the other by Great Prince Misost. However, both
princes wisely avoided any personal confrontation and saved
Temirgoi from a civil war.
To Rescue “the Circassians of Indigenous Palestine”
People who knew prince Jembulat personally described him as
broad chested and not tall, with a head “shaved in the
Circassian way with a bunch of hairs over one ear as a sign of
nobility” [8]. A Russian general wrote that Jembulat “became
famous for his bravery, strong character and hard will” and
was the “last representative of the generation of knights
among the Circassian princes” [9].
In 1823, the Russian Tsarist forces started attacks on
Circassian villages as a distraction while 25,000 families of
new Russian colonists were being settled there. One of
Jembulat’s first known battles was rather striking. In April
1823, 300 Circassian cavalry under the leadership of princes
Bolotoko and Skhum attacked the Russian Military Line. The
battle was so furious that prince Skhum was wounded four times
“to his cheek by a spear, to his loin by a bullet, and two
times to his side by spears.” The Russians fled and left 19
prisoners to the Circassians. In May 1823, the Circassian
cavalry burned down a big Russian fortress at Kruglolesskoe
and took 302 hostages [10].
On August 18, 1823, thirty princes held a meeting in
Jembulat’s village on the Belaya River. They announced a new
ideology of the Circassian Resistance: that the refugees who
fled from Kabarda were “Circassians of indigenous Palestine”
[11] – that is, of an occupied territory. They decided to
invade the Russian territory and rescue the Kabardian people.
A Russian folklore song of that time said –
“Beyond the Belaya River,
Princes gather up on a high hill,
Like eagles fly to each other.
They held a united council
And decide to give battle” [12].
Jembulat Bolotoko led an 800 strong cavalry force into Russian
territory. Half of the detachment was of Hajjrets under the
command of 18 year old Kabardian prince Ismail Kasei. The
Hajjrets wore the best and most expensive armor. The American
historian Michael Khodarkovsky calculated that a fine armor
for a prince would cost up to 50 horses while an average one
would cost about eight horses [13]. Jembulat’s detachment was
so strong and determined that experienced Russian regiments
avoided it on its way. Later, the Russian command punished two
colonels, Pobednov and Isaev, by lowering their ranks for
avoiding giving battle to Jembulat Bolotoko. Only one Cossack
regiment dared to fight the Circassians on October 23 at the
village of Sabl on the Barsukly River. Jembulat surrounded the
Cossacks and killed all of them in a saber attack [14].
In the summer of 1825, Russian forces carried out several
military operations. On August 18, General Veliaminov burned
the residency of Hajji Tlam, one of the leaders of the
Circassian resistance in Abadzekh. But the Russians did not
have time to retreat when they were attacked by the Circassian
forces and then had to flee. According to a Russian report, it
was “a very hot battle,” with the Abadzekh infantry fighting
with daggers face to face against the Russians. On January 31,
Jembulat burned down the fortress of Marevskoye [15].
Great Prince of Temirgoi and Leader of the Circassian
Resistance
In 1827, Misost Bolotoko, the Great Prince of Temirgoi, died
and Jembulat Bolotoko inherited the title. Combining his
military leadership with the title of Great Prince of the
strongest principality, Jembulat became the unquestioned
leader in Circassia.
Right after the end of its war with Iran, Russia launched a
new war against Turkey on April 26, 1828. Circassian princes
gathered on the Urup River under the leadership of prince
Jembulat. They decided to move their settlements into the
mountain areas. The Circassian side of the Kuban River became
ominously empty. General Emmanuel, the commander of the Kuban
Military Line, led Russian troops deep into Circassian
territory and attacked a village of Jembulat’s cousin, Heaolei
Bolotoko, but had to retreat under the danger of being
surrounded at night.
On June 4, 1828, Jembulat Bolotoko started his campaign into
Russian lands with 2,000 cavalry under five flags of different
Circassian principalities, as well as a Turkish flag. Local
Russian forces lost sight of the Circassians when Jembulat
suddenly changed direction, a maneuver he successfully used
many times during the campaign. On June 6, at the fortress
Batalpashinsk, Jembulat attacked the Khopyor Cossack regiment,
one of the biggest on the Kuban Military Line. The Russians
panicked and fled to the fortress.
Jembulat left the local Russian forces behind him and moved
forward. The Russians wrongly concluded that he intended to go
to Kabarda in the middle of the Russian-Turkish war, and open
a second front on the Terek and Sunja Rivers. It seemed that
Magomed-Aga, a high ranking Turkish authority, was present in
the Circassian army.
Earl Paskevich, the Russian commander-in-chief in the Caucasus,
ordered the 2nd Ulan division, returning from the Russia-Iran
war, to move along the Georgian Military Road to cut off the
route of the Circassians toward Kabarda. The 40th Eger
battalion marched from Kabarda toward Jembulat. Yet, Jembulat
suddenly changed his direction and headed toward the town of
Georgievsk, the Russian administrative center in the Caucasus.
On June 8, Jembulat crossed the Podkumok River in front of the
Khopyor regiment, which did not dare to engage him, retreated
and lost sight of him. Jembulat used the Russians’ mistake and
changed his direction again. Now he started moving on an
unprotected road toward the Russian villages in the Volga
region. In the morning, Jembulat attacked and burned the
Nezlobnaya fortress, the headquarters of the 2nd Ulan division
and the Belgorodsky regiment.
The Circassian army stopped on a high hill at a distance from
the Marinskaya fortress. The Russian army began to re-group
into two lines and became too dispersed. Jembulat detected the
Russians’ insecure position and menaced the Volzhskiy
regiment’s left flank with all his forces. The Donskoy
regiment hurried there but it was too late and the left flank
fled. The Circassians turned toward the approaching new
Russian forces and met the fighting at full speed with sabers
and spears. Later, many old men from the Russian settlements
would tell Russian historians how the Cossacks’ spears would
break while hitting the Circassians’ chain mail. Several
officers and the commander of the regiment were slaughtered,
which caused panic among the Cossacks and they fled [16].
The Circassians had their losses as well. Three princes were
killed – Sultan Aslan-Girei, Aslan Roslanbek and Jengot Asha –
and prince Hajji Murzabek Khamurzin was heavily wounded. The
Circassian army left the battlefield. In the Russian army,
only the Khopyor regiment remained orderly, but it did not
dare to approach the Circassians. Jembulat moved toward the
Baksan valley. On June 10 in the morning, the Khopyor regiment
arrived at the entrance of the valley but did not dare to
enter it after Jembulat. The only Russian accomplishment that
general Emanuel boasted of in his report to Tsar Nikolai I was
that “though the Circassians have a custom of collecting the
bodies of their killed and wounded comrades, we possessed many
of their dead bodies in this war” [17].
NOTES:
1. Nogmov, Sh.B. Istoriya Adyheiskogo Naroda. Ed. T.
Kumykov (Nal'chik, 1994), p. 45.
2. Bronevskiy, S.M. Noveishie Geograficheskie i
Istoricheskie Izvestiya o Kavkaze (Moscow, 1823), part 2, p.
67.
3. Akty Kavkazskoi Archeograficheskoi Komissii (AKAK).
Ed. A. Berge (Tiflis, 1873), v 5, p. 857.
4. AKAK (Tiflis, 1875), v. 6, part 2, p. 451.
5. Khan-Girey, S. Cherkesskie Predaniya. Ed. R.
Khashkhojeva (Nalchik: Elbrus, 1989), p. 245.
6. AKAK, v. 5, p. 872.
7. Ibid., p. 873.
8. Novitskii G.V. Vospominaniya Vospitannika Pervogo
Vypuska Iz Artilleriiskogo Uchilisha. Voennyi Sbornik. No 2,
1871, p. 305 <http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/XIX/1820-1840/Novickij/vosp.htm>.
9. Stal' K.F. Etnograficheskii Ocherk Cherkesskogo
Naroda. Kavkazskii Sbornik (Tiflis, 1900), v. 21, p. 84.
10. AKAK (Tiflis, 1878), v. 7, p. 873.
11. The exact expression in the document is “cherkesy
korennoi Palistiny”.
12. Potto V. Kavkazskaya Voina. (Moscow, 2007), v.5, p.
157 <http://lib.rus.ec/b/166911/read>.
13. Khodarkovsky, M. Where two World met. The Russian
state and the Kalmyk Nomads, 1600-1771 (Cornell University
Press, 1992), p.50.
14. Potto V. Kavkazskaya Voina, v.2, p. 45 <http://lib.rus.ec/b/166908/read>.
15. Ibid., p. 59.
16. Golitsyn N. B. Zhizneopisanie Generala Ot Kavalerii
Emmanuelya (Moscow: «Sobranie», 2004), p. 240 <http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/XIX/1820-1840/Emmanuel/frametext2>.htm.
17. AKAK, v. 7, p. 879. |
 |
|
|
|
|
|
|
 |
