Ellibeşe yakın ülkede
yaşayan Adigeler uzun dönem
Adigeleri birbirine yakınlaştıracak, umutlarını-düşüncelerini
dile getirebilecekleri bir merkeze sahip olmayı arzuladılar.
20 yıl kadar önce Nalçik'te Dünya Adige Xase'si
(DAX) kurulduğunda ise ümitlerini yaşama geçirmeye
başladılar. Dünya Adige Xasesi'nin
20 yılı nasıldı? Son üç yıl içerisinde DAX'nin çalışmalarını
değerlendirdiğimizde nelere ulaştığımız varsayılabilir?
Geçenlerde Nalçik'te
gerçekleştirilen DAX'nin 9. Kongresi'nde
Amerika, Türkiye, Suriye, Ürdün, Abhazya, Almanya, İsrail,
Rusya ve başka ülkelerden gelen Adigeler buluştular.
Değerlendirme-seçim nitelikli büyük kongrenin Nalçik'te
başlamasından önce, bölgelerdeki Adige xaselerinde
toplantılar yapıldı, temsilciler seçildi, büyük kongrede ele
alınacak konular üzerine ön çalışmalarda bulunuldu.
Cumhuriyetimiz toplumsal hareketi 'Adige Xase'nin sovyetinde
aldığı kararlar doğrultusunda, Adige Xase Yürütme
Kurulu üyeleri Adige Cumhuriyeti
(AC) Başkanı THAKUŞINE Aslan ile görüştüler. Toplantıya AC
Başbakanı KUMPIL Murat, onun yardımcısı Aleksey Petrusenko,
Parlamento Başkanlığı'nı geçici-vekaleten yürütmekte olan AŞE
Muhammed, Kültür Bakanı ÇEMIFO Gaziy, AC ulusal işler,
yurtdışında yaşayan soydaşlar ve basından sorumlu komite
başkanı ŞHALAHO Asker de katıldılar.
DAX'nin Nalçik'te gerçekleştirilecek büyük kongresinde dile
getirilecek konularda göz önüne getirilerek, Adige dilinin
öğrenimi ve kullanımı, Rus-Kafkas savaşları esnasında
topraklarını koruyanlar anısına Mıyekuape'de anıt yapılması,
Suriye'den gelmiş olan soydaşlarımıza yardım edilmesi,
ulusumuzun ilerlemesi ve başka hususlar üzerine de görüşüldü.
Kongre başlamadan...
Nalçik'te DAX'nin büyük kongresi başlamadan önceki gece
Sovyet'in toplantısı yapıldı. Sovyet toplantısı ve büyük
kongrede Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Başkanı KANEKO Arsen, son
üç yıldır DAX'nin başkanlığını yapmış olan EJAHO Kanşobıy ve
diğerleri tüm soydaşlarımızın en çok üzerinde durdukları
konular hakkında konuştular. KANEKO Arsen, kendisinin de ifade
ettiğine göre DAX'nin arzularından-muradlarından haberdar.
Suriye'de karışıklıklar çıktığında DAX gerekli
organizasyonlara ön ayak oldu. Tüm millettaşlarımızın ortak
tarihlerinde yer alan Rus-Kafkas savaşlarının 150. Bitim Yılı
ile Soçi'de gerçekleştirilecek olimpiyatlar aynı yıla denk
geliyor.
Suriye'den soydaşlarımızın getirilmesi, olimpiyat oyunlarında
Adigelerin gelenek-göreneklerinin ayrıntılı olarak
sergilenmesi konusundaki isteklerini kongre adına Rusya
Federasyonu Başkanı Vlademir Putin, Rusya Federasyonu Sovyeti
Başkanı Valentina Matviyenka, RF Devlet Duması Başkanı Sergey
Narışkin'e yazdılar. Kongrede tüm soydaşlarımızın üzerinde
durdukları başka konular üzerine de kararlar alındı.
Diğer ülkelerden gelen temsilciler DAX'nin millettaşlarımızın
birlikteliğini pekiştiren hususlarda çalıştığını belirttiler.
DAX'nin sayesinde dünyadaki Adigeler birbirlerine daha sık
gider oldular. Kaygı ve düşüncelerini dile getirerek yapılması
planlanılan şeyler hakkında kongrede de sovyette de ele
alındı.
OlimpiyatOyunları ve Adigeler
Pek çok kişi 2014 yılında Şaçe'de (Soçi) yapılacak olimpiyat
oyunları hakkındaki görüşlerini dile getirdi. Adigelerin
tarihi toprakları üzerinde, pek çok soydaşımızın canını
verdiği yerde, olimpiyat oyunlarının yapılacak olduğunu göz
önüne alsalardı, Olimpiyat oyunları kültürel programı
çerçevesine Adigelerin ayrıntılı olarak katılması daha iyi
olur diyenleri desteklediler. Pek çokları Adigeler olimpiyat
oyunlarını dışladıklarında kayıplarının daha çok olacağını
söyledi.
Karadeniz sahilindeki soydaşlarımızın Adige Xase Başkanı
Ç'AÇ'IHU Mecid'in büyük kongrede söylediğine göre; Krasnodar
Eyaleti Valisi Aleksandr Tkaçev'in Şaçe (Soçi) yakınlarında
yaşayan millettaşlarımızla yaptığı toplantıda Adıgabze'nin
öğretimi ve milli kültürün yaşatılması-kalkındırılması için
çalışacağını ayrıca Olimpiyat Oyunları Kültürel Programı'nda
Adigelerin ayrıntılı olarak katılımının sağlanacağını
belirtti.
Adige Cumhuriyeti temsilcisi ÇERMIT Muğdin DAX'nin hem
Sovyet'inde hem büyük kongresinde konuştu. Olimpiyat
oyunlarında Adigeler 'фызыгъэу' sıkıştırılmış bir şekilde yer
aldıklarında, kültürel programlarda ayrıntılı iştirak
ettirilmediğinde, 21 Mayıslarda etkinlikler düzenleyerek,
arzularımızı açık bir şekilde dile getirmenin iyi imkanları
elimizde olacak.
ÇERMIT Muğdin DAX'nin çalışmalarından haberdar, yürütme
kurulunda yer alıyordu. Muğdin DAX'nin eksiklikleri arasında,
ulusal sorunların gerektiği ölçüde yaşamın içerisinden
süzülmesine yürütme kurulunun gerçekten çabalamamış olduğunu
belirtti. Biz aynı milletten olanların ortak bir yazına sahip
olmamız konusu DAX tarafından çoktandır dile getiriliyor fakat
ÇERMIT Muğdin'in de belirttiği gibi bu konuda bu işin
ilerlemesi hususunda memnun oluncak bir durum sözkonusu değil.
ÇERMIT Muğdin cumhuriyetlerimizin isimlerinin de
değiştirilmesi gerektiğini belirtti, Adige Cumhuriyeti'nin
Çerkes Cumhuriyeti, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nin ise
Çerkes-Balkar Cumhuriyeti şekilnde adlandırılması gerektiğini
söyledi. Dünyada bizim Çerkes olarak tanınıyor olmamızıda
gözönüne alarak kıyaslamalar yaparak örneklemeler getirdi.
ÇERMIT Muğdin DAX'nin kaygılandığı sorunları çözmek için daha
aktif «чанэу» çalışması gerektiğini de belirtti.
İletişim imkanları
NEPSEV Nihat İsrail'den dönüp Mıyekuape'de yaşayanlardan. DAX
Sovyeti toplantısında Suriye'de olan olaylar hakkında bilgi
sahibi olduğu açıkca belli olan bir konuşma yaptı.
Savaş-kargaşalıklarda soydaşlarımızın canlarını verdikleri,
yağmacı, haydutların davranışlarından, televizyonlarda durumu
takip ettiğini ve millettaşlarımızı ilgilendiren konulardaki
haberlerin insanlara daha iyi ulaştırılmasının gerekliliği
üzerine konuştu.
Almanya'dan gelmiş olan YEDIC Batıray DAX'nin kurucuları
arasında yer alıyordu. Toplantıda onun da belirttiği gibi aynı
milllet olan tüm Adigelerin ortak bir yazına sahip olmasının
önemi iyice arttı. Üç ok, oniki yıldızlı Adige bayrağı
dünyanın her tarafında dalgalandırılıyor, birliğimizi o
güçlendiriyor. Adigeler, düşün şekilleri, gelenek-görenekleri
ile yabancı ülkelerde tanınıyorlar. YEDIC Batıray bu konu
hakkında çeşitli örnekler dile getirdi.
MEŞFEŞ'U Necdet'te DAX'nin kurucuları arasında, Mıyekuape'de
yaşıyor, dil öğretimi hususunda çalışıyor. Toplantıda
günümüzde tüm Adigelerin birbirleri ile iletişimlerinin
artması için uydu televizyonunun olmasının çok önemli olduğunu
söyledi. Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Başkanı KANEKO Arsen
'böylesi bir televizyon kanalının ihtiyacımız olduğunu'
notları arasına aldı.
Yaşam ve Kararlar
EJAHO Kanşobıy'in belirttiği 'mızmızlanarak oturmak hiç
yakışık alır değildir' sözleri üzerinde düşünmek gerekir. Onun
belirttiğine göre DAX dünya üzerindeki Adige Xaselerininin
yönetimi olmalı. Yerel Xaseler candan bir şekilde, yaşama
uygun çalışmalılar. EJAHO Kanşobıy birilerinin sana
yapacakları iyiliği bekleyip oturmayı yakışık alır bulmuyor.
DAX Yürütme Kurulu 9 komite oluşturdu. Bunlar; dil, ekonomi,
gelenek-görenekler, Adige Tarihi'nin araştırılması,
soydaşların daha iyi iletişim kurmaları ve başka konular
üzerineler. Adigey'den ÇERMIT Muğdin, MEŞFEŞ'U Necdet, BEĞUŞE
Adam, YEDIC Memet, SEHUTE Asker ve başkaları da bu komitelere
katıldılar.
Bakış Açıları...
DAX'nde konu edilecek hususlar hakkında görüşmeye
başladıklarında cumhuriyetimiz toplumsal hareketi Adige Xase
thamadesi BEĞUŞE Adam kendi yaklaşımlarını izah etmek için,
anlatmak için üç defa konuşmak zorunda kaldı. DAX'si kongresi
üyeleri ancak üçüncü konuşmadan sonra tüzük değişikliği için
ellerini kaldırararak oyladılar. Değişikliklerin olmasını
istemiyorlarmıydı, yoksa Beğuşe Adam'ı anlamıyorlar mıydı? Bu
başka bir tema. Sonuçta açığa çıktığına göre BEĞUŞE Adam'ın
bakış açısı doğruydu. DAX yürütme kurulunda bulunacakların
sahip olacakları makam ve başka konularda değişiklikler
yapılmasa olmayacaktı.
Almanya'da yaşayan soydaşlarımızın Adige Xase Başkanı TAMJEKO
Farıku, Amerika'daki Adige Xase Başkanı YONES Nihad,
Türkiye'den gelmiş olan Candemir Cihan, Türkiye'de faaliyet
göstermekte olan 'KAF-FED' denilen Millet Xase'nin başkanı
ŞIĞELIĞO Vacid, Adige Cumhuriyeti'nden kongreye katılmış olan
YEDIC Batıray, MEŞFEŞ'U Necdet, HEKUJ Adam, ABIDE Ğise ve
başkaları ulusal konulara bakış açılarını toplantılarda dile
getirdiler. Faydalı olduğunu düşündüğümüz şey düşüncülerini
paylaşmak isteyenlerin yaptıkları karşılıklı görüşmelerdi.
Karaçay-Çerkes Adige Xase Başkanı ŞERCES Muhammed'in dediği
gibi DAX'nin yaptığı iyi şeylere değer vererek, gelecek günler
için derin düşünerek, başkan seçilecek olan kimseyi önceden
tanımamız daha iyi olur.
DAX'nin büyük kongresi başlamadan önce sovyetin toplantısında
organizasyonun nasıl yürütüleceği konusu görüşüldü. DAX'ne
başkan olarak seçilmesi arzulanan kişinin ismini önceden
söylediler. Böylesi bir yaklaşım tarzında uygunsuz hiç bir
durum yok fakat bazı sorular da öne çıktı. Başkan seçilecek
kişiyi daha önce DAX'nin faaliyetlerine iştirak etmiş olarak
kimse görmemişti, Adige xaselerinin thamateleri onu az
tanıyorlardı...
DAX'nin kendisine ait bir binası Nalçik'te artık vardı.
ŞEVCENTSIKU Alıy caddesi üzerinde görülesi bir bina, başka iyi
başlangıçlardan da bahsetmek mümkün. Tarih,
gelenek-göreneklere yönelik yazılı eser çok sayıda olmaya
başladıysa da, yavaş ilerleyen hatta yerinden kıpırdatılamayan
konular da var.
Adigekale'de yaşayan ABIDE Ğis'in Şaçe'de yapılacak olan
olimpiyat oyunlarından bahsederken, Rusya yöneticilerine
gönderilecek yazıda yer almasını gerekli gördüğü şeyleri diğer
katılımcılarda desteklediler. Rus-Kafkas savaşlarının
getirdiği zavallılık, Adigeler için bu savaşın soykırım olduğu
konusundan ayrıntılı bahsetmeden olimpiyatlara ne gibi bir
şekilde katılacağımız konusunda düşünmemiz daha iyidir.
Adige Xase Başkanı BEĞUŞE Adam'ın önerileri de kabul edildi.
DAX Başkanı seçilirken iki veye üç kişiden daha az olmamak
kaydıyla başkan olmak isteyenler aday gösterilmeli. Seçilecek
adaylar olursa karşılaştırmalı bir şekilde seçimler yürütülür.
Üç ay geçtikten sonra, DAX yürütme kuruluna seşilenlerin
çalışmaları üzerine görüşülecek. Altı ay sonra değerlendirme
toplantıları yapılacak DAX'nin eksiklerinin çok olduğu
görülürse yöneticiler değiştirilecek. Şaçe olimpiyatlarının
bitimi ardından Adigey'in Krasnodar eyaletine katılacağını
söyleyen kişiler de var. Böylesi bir durumla karşılaştığımızda
DAX kimin yanında olacak, ne yapacak? Başka sorunlarda büyük
kongrede dile getirildi, bütün bunların ışığında DAX'ne yeni
başkan olan SEHUREKO Havtıy'in önündeki görevlerin arttığını
söyleyebiliriz.
Adige Xabze'si ve ulusumuzun tarihi ile alakalı filimler çeken
NEĞEPTLE Askerbıy ile ABIDE Ğise'nin Nalçik'te belirttikleri
gibi DAX yaşamımıza sıkı bir şekilde girdi. Çalışmalarını
ilerletmesi ise dayanışmamız ve devlet kurumlarının
göstereceği destekle ilintili. |